Της Ηλέκτρας Κλείτσα
Ήρθε η άνοιξη και σίγουρα όλοι όσοι ζούμε κοντά σε πάρκα, άλση ή περιαστικά δάση έχουμε αρχίσει να συναντάμε την thaumetopoea pityocampa, ή κοινώς, την κάμπια των πεύκων. Τα τελευταία χρόνια η κάμπια αυτή μπαίνει όλο και πιο συχνά στο στόχαστρο «αγανακτισμένων» γειτόνων, αλλά και δήμων, που την ψεκάζουν, προσπαθώντας να την ξεφορτωθούν, αφού την θεωρούν «ενοχλητικό» και «επικίνδυνο» ζιζάνιο. Την ίδια στιγμή μια σειρά έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης, «πιστοποιούν» τις «σοβαρές επιπτώσεις» της κάμπιας στην υγεία ανθρώπων και ζώων καθώς και τον κίνδυνο «αφανισμού» των πευκόφυτων εκτάσεων.
Ας δούμε όμως, κατ’ αρχήν, πόσο ένοχη είναι η χνουδωτή κάμπια για όσα της καταλογίζουν…
Σκοτώνει τα πεύκα και προκαλεί αλλεργίες
Πράγματι, η «ύποπτη» κάμπια τρέφεται με βελόνες από τα δέντρα (πεύκα και κέδρους) στα οποία κατοικεί, φτιάχνει το κουκούλι της και γεννά τα αυγά της, για να γίνει αργότερα νυχτοπεταλούδα.
Μπορούν όμως οι κάμπιες να απειλήσουν την ύπαρξη των πάρκων και των περιαστικών δασών; Σύμφωνα με μελέτη του FAO (Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας) ένας μεγάλος πληθυσμός μπορεί να είναι απειλητικός για νεαρά δέντρα σε αναδασωμένες περιοχές, αλλά πολύ σπάνια «καταφέρνουν» να απειλήσουν (πόσο μάλλον να καταστρέψουν) ενήλικο δέντρο [1]. Σε διαφορετική περίπτωση, τα πευκόφυτα δάση και τα πεύκα στα πάρκα των πόλεων θα είχαν αφανιστεί, αφού το συγκεκριμένο είδος δεν εμφανίστηκε ξαφνικά, αλλά είναι μόνιμος κάτοικος όλων των πευκόφυτων περιοχών εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Η κάμπια των πεύκων θεωρείται επίσης υπεύθυνη για την εμφάνιση δερματικών παθήσεων και αλλεργιών σε κάποιους ανθρώπους και ζώα (αν την πλησιάσουν). Αντίστοιχες αλλεργικές αντιδράσεις προκαλούν σε πολλούς ανθρώπους οι γάτες, το γρασίδι, η γύρη των πεύκων και αμέτρητα άλλα είδη της χλωρίδας και της πανίδας, όπως και πάρα πολλές τροφές. Κανένα από αυτά δεν αποφασίζουμε βέβαια να τα εξοντώσουμε με ψεκασμό. Απλά προσέχουμε και κρατάμε τις αποστάσεις μας… Κανείς λοιπόν δεν είναι υποχρεωμένος να χαϊδέψει τη χνουδωτή κάμπια, όπως και κάποιος αλλεργικός στις γάτες δεν είναι υποχρεωμένος να χαϊδέψει τα συμπαθή τετράποδα που του προκαλούν δερματικά και αναπνευστικά προβλήματα.
Γιατί τόσος πανικός;
Γιατί λοιπόν τόσος πανικός; Δυο θα μπορούσαν να είναι οι πιθανές αιτίες:
α) οι κάμπιες έχουν αυξηθεί τόσο πολύ που κινδυνεύουν να αφανίσουν ή να έστω να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές στα πεύκα της χώρας. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Τα δάση κινδυνεύουν από την εγκατάλειψη, την υποχρηματοδότηση και την υποστελέχωση της πυροσβεστικής και της δασικής υπηρεσίας, τους κάθε είδους μικρούς και μεγάλους καταπατητές και από πολλά άλλα.
β) οι εταιρίες που παράγουν εντομοκτόνα (χημικά και βιολογικά) προσπαθούν να αυξήσουν τις πωλήσεις τους και να προωθήσουν νέα «βελτιωμένα» προϊόντα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι παράλληλα με την αύξηση των ανήσυχων άρθρων που ζητούν την άμεση λήψη δραστικών μέτρων ενάντια στις κάμπιες, πληθαίνουν και οι διαφημίσεις εντομοκτόνων για την καταπολέμησή τους καθώς και οι διαφημίσεις εταιριών που αναλαμβάνουν το «έργο».
Δεν είμαστε της σχολής «όλα τα χημικά είναι κακά». Το θέμα είναι ποια χημικά, σε ποιες περιπτώσεις, σε ποιες ποσότητες, κοκ., όπως επίσης το αν υπάρχει εναλλακτική προσέγγιση.
Στην περίπτωση της κάμπιας του πεύκου, αν υποθέσουμε ότι πράγματι σε κάποιες περιοχές ο πληθυσμός τους αυξάνεται σε σχέση με το παρελθόν, το πρώτο που πρέπει να ψάξουμε είναι ποια παρέμβαση στο περιβάλλον έχει ελαττώσει τους φυσικούς εχθρούς τους και να την αναστρέψουμε, αντί να καταφύγουμε στην εύκολη και κερδοφόρα για κάποιους λύση των ψεκασμών.
Ακόμα και οι ψεκασμοί με βιολογικά εντομοκτόνα δεν είναι ακίνδυνοι, ιδιαίτερα όταν αυτοί γίνονται σε αστικό περιβάλλον. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον «Βάκιλο της Θουριγγίας», ο οποίος είναι το πιο διαδεδομένο δραστικό συστατικό στα βιολογικά εντομοκτόνα παγκόσμια από τη δεκαετία του ’60 και ένα από τα πιο δημοφιλή δραστικά συστατικά στα εντομοκτόνα για την καταπολέμησης της κάμπιας των πεύκων. Ο «Βάκιλος της Θουριγγίας» θεωρούνταν μέχρι πρόσφατα εντελώς ακίνδυνος για τον άνθρωπο και το οικοσύστημα. Νέες έρευνες εξηγούν ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει επαρκής γνώση ώστε να θεωρείται απολύτως ασφαλής. Επίσης ερευνάται και η σχέση των αεροψεκασμών με τέτοιου τύπου βιολογικά εντομοκτόνα με την εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων όπως ο λύκος, η σκλήρυνση κατά πλάκας κ.α. [2]
Όσο για τα συμβατικά εντομοκτόνα δεν χρειάζεται, νομίζουμε, να αναπτύξουμε πόσο βλαβερά μπορεί να είναι για το οικοσύστημα καθώς και για την υγεία των ανθρώπων, αφού προκαλούν καρκίνους, παθήσεις του νευρικού συστήματος κ.α.
Φυσική ισορροπία
Αποφασίζοντας λοιπόν να εξοντώσουμε, ή έστω να μειώσουμε δραστικά τον πληθυσμό ενός είδους, το οποίο για κάποιο αυθαίρετο λόγο έχουμε κατηγοριοποιήσει ως «σιχαμερό» και «αντιαισθητικό», καταλήγουμε πάρα πολύ συχνά στο να κάνουμε ζημιά στην υγεία μας και στο περιβάλλον.
Επίσης είναι καλό να μην ξεχνάμε ότι μειώνοντας τεχνητά τον πληθυσμό ενός είδους, επεμβαίνουμε στην τροφική αλυσίδα και δημιουργούμε προβλήματα σε άλλα είδη που εξαρτούνται από το πρώτο (π.χ. για τροφή).
Έτσι για παράδειγμα, όταν εξαπολύουμε επίθεση ενάντια στις κάμπιες, μειώνουμε την τροφή των κούκων και άλλων πουλιών, των νυχτερίδων, των σκαθαριών κλπ.
Αν πράγματι χρειάζεται σε κάποιες περιοχές να ελεγχθεί ο πληθυσμός της κάμπιας των πεύκων, όπως π.χ. στην περίπτωση των περιοχών με νεαρά δέντρα ύστερα από αναδασώσεις, ή στην περίπτωση της ανάγκης προστασίας φυσικά αναγεννημένων δασικών περιοχών, μπορούν να παρθούν μια σειρά από μέτρα:
Ο πιο απλός τρόπος είναι η ενίσχυση της παρουσίας των φυσικών εχθρών της κάμπιας. Σε πολλές περιπτώσεις εφαρμόζεται η μέθοδος της τοποθέτησης φωλιών για νυχτερίδες, προκειμένου να «ενθαρρυνθεί» η παρουσία τους σε τοποθεσίες με μεγάλους πληθυσμούς πευκοκάμπιας. Οι νυχτερίδες θεωρούνται από τους πιο σημαντικούς τους θηρευτές, όπως και οι κούκοι και διάφορα είδη σκαθαριών και ακριδών όπως αναφέραμε και παραπάνω.
Επιπλέον, σύμφωνα με άρθρο του περιοδικού «Agricultural and Forest Entomology», η παρουσία της κάμπιας στα πεύκα είναι μειωμένη, όταν αυτά δεν αποτελούν τη μοναδική βλάστηση μιας περιοχής, αλλά περιβάλλονται από πλατύφυλλα δέντρα.[3]
Στις περιπτώσεις που τα παραπάνω δεν επαρκούν, η πιο φιλική προς το περιβάλλον μέθοδος αντιμετώπιση της κάμπιας, θεωρείται η μηχανική (δηλαδή η απομάκρυνση και η καταστροφή των κουκουλιών τους κατά τους χειμερινούς μήνες).
Τέλος, αναρωτιόμαστε για ποιο λόγο οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν αντιπαθητικά αυτά τα χαριτωμένα ζωύφια με τα φανταχτερά χρώματα, που κινούνται σε σειρά το ένα πίσω από το άλλο; Σε τελική ανάλυση, με τη σταδιακή εξαφάνιση των εποχών, είναι από τα ελάχιστα πράγματα που έχουν απομείνει να σηματοδοτούν τον ερχομό της άνοιξης!
