Ο Γιάνης Βαρουφάκης συνδέθηκε με την πρώτη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και την περίφημη διαπραγμάτευση που ξεκίνησε το Γενάρη του 2015 και ολοκληρώθηκε με το Μνημόνιο που ψήφισε ο ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου. Όλοι θυμούνται τις πρώτες μέρες του στο Υπουργείο και το κύμα ανακούφισης που είχε φέρει στα λαϊκά στρώματα η ελπίδα ότι μπορούμε να τα βάλουμε με τους δανειστές, την Τρόικα και τα Μνημόνια και να νικήσουμε. Η συνέντευξη Τύπου με το Ντάισελμπλουμ, οι διαδηλώσεις με σύνθημα «ούτε βήμα πίσω» το πρώτο δίμηνο του 2015, η δημόσια «αντισυμβατική» παρουσία του σε όλη τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, ιδιαίτερα στα Eurogroup, είχαν ισχυρό πολιτικό συμβολισμό για τα λαϊκά στρώματα. Όλα αυτά και το γεγονός ότι δεν ψήφισε το Μνημόνιο, τον κατέστησαν «ανεπιθύμητο πρόσωπο» για το ευρωπαϊκό κατεστημένο αλλά και για τους εγχώριους νεοφιλελεύθερους, που έχουν φτάσει να λένε ότι «μας κόστισε 200 δις»!
Από την άλλη, ο Βαρουφάκης ήταν αυτός που υπέγραψε τη συμφωνία του Φλεβάρη που άνοιξε το δρόμο στον τελικό συμβιβασμό, ήταν αυτός που είπε ότι «συμφωνεί με το 70% των Μνημονίων», ήταν αυτός που μαζί με τον Τσίπρα πλήρωνε το χρέος και αποστράγγιζε τα ταμεία μέχρι τον Ιούλη του ’15 και με αυτό τον τρόπο έδωσε σημαντικά όπλα στους «δανειστές».
Σήμερα, κουβαλώντας την παρακαταθήκη της άρνησης να ψηφίσει Μνημόνιο και του μίσους που εξακολουθούν να έχουν απέναντί του οι «θεσμοί» και το εγχώριο κατεστημένο, έκανε μια δυναμική εμφάνιση στις Ευρωεκλογές και ετοιμάζεται να κατέβει στις βουλευτικές με στόχο να μπει στη Βουλή. Δεν είναι άρα τυχαίο ότι κάποια στρώματα της ελληνικής κοινωνίας είδαν με ανακούφιση αυτή την επιτυχία του ΜΕΡΑ25, για τον επιπλέον λόγο ότι αυτό το αποτέλεσμα καταγράφεται μέσα στα πλαίσια ενός συνολικά αρνητικού συσχετισμού με την επικράτηση του Μητσοτάκη και την υποχώρηση της Αριστεράς που υπερασπίστηκε το ΟΧΙ στο δημοψήφισμα. Αξίζει λοιπόν μια πιο προσεκτική ματιά στο «φαινόμενο Βαρουφάκης».
Ανίκητοι Νικημένοι (Adults in the Room)
Το βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη Adults in the Room εκδόθηκε τον Οκτώβρη του 2017 και περιγράφει όλη την περίοδο της ανόδου του ΣΥΡΙΖΑ μέχρι και το δημοψήφισμα. Είναι ένα βιβλίο που συζητήθηκε σε όλη την Ευρώπη και το επόμενο διάστημα μάλιστα αναμένεται να γίνει και ταινία από τον Κώστα Γαβρά.
Και πραγματικά είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί από όλους όσους θέλουν να δώσουν τη μάχη για το χτίσιμο μιας ανατρεπτικής Αριστεράς που θα έχει στόχο να διεκδικήσει την κυβέρνηση και να πάρει την εξουσία. Και αξίζει να διαβαστεί όχι γιατί ο Γιάνης Βαρουφάκης έχει τις απαντήσεις για το πώς μπορούμε να το καταφέρουμε αυτό. Αλλά γιατί η εμπειρία του ως Υπουργός Οικονομικών μιας κυβέρνησης που μιλούσε στο όνομα της Αριστεράς, αναδεικνύει όλη τη σαπίλα των ευρωπαϊκών θεσμών, τους ωμούς εκβιασμούς, την αξιοποίηση κάθε όπλου -πολιτικού, οικονομικού- για να στραγγαλιστεί μια οικονομία και ένας ολόκληρος λαός προκειμένου να υποκύψει. Τελικά αυτό το βιβλίο αναδεικνύει την αποφασιστικότητα των πιο ισχυρών καπιταλιστικών θεσμών, και του ίδιου του συστήματος, να σταματήσουν οποιαδήποτε προοδευτική αλλαγή με κάθε κόστος.
Και ενώ αυτή η διαπίστωση διαπερνά όλο το βιβλίο φαίνεται ότι αγνοείται από τον ίδιο τον συγγραφέα στα πολιτικά του συμπεράσματα. Παρά την πεντακάθαρη εικόνα που θέλει τους «θεσμούς» και το ίδιο το σύστημα να χτυπάει με τον πιο αδυσώπητο τρόπο οποιοδήποτε πολιτικό σχέδιο διαφοροποιείται από το δικό τους, ο Βαρουφάκης επιμένει:
«αν επιμέναμε στην αρχική στρατηγική που είχαμε συμφωνήσει οι Βρυξέλλες θα υποχωρούσαν και θα τα είχαμε βρει».
Υπερασπίζεται την ιδέα ότι με την εφαρμογή ενός «παράλληλου συστήματος πληρωμών» και με την άρνηση πληρωμής του χρέους θα κατάφερνε η ελληνική κυβέρνηση να παραμείνει στην Ευρωζώνη και να αναγκάσει τις Βρυξέλλες σε συμβιβασμό.
Όλο το σκεπτικό του Βαρουφάκη ότι κάποιες καλές οικονομικές προτάσεις θα μπορούσαν να «σώσουν» την οικονομία από την επίθεση του κατεστημένου είναι λάθος. Η Τρόικα δεν θα επέτρεπε ποτέ σε καμιά πραγματικά Αριστερή κυβέρνηση να κερδίσει οτιδήποτε ουσιαστικό. Γιατί αυτό θα έδινε το μήνυμα σε όλη την Ευρώπη ότι η Αριστερά και γενικά η αμφισβήτηση των θεσμών είναι ο δρόμος για να σπάσει η λιτότητα. Και μπροστά σε αυτόν τον κίνδυνο δεν θα δίσταζαν να καταστρέψουν το ελληνικό τραπεζικό σύστημα και να οδηγήσουν την Ελλάδα εκτός Ευρωζώνης στραγγαλίζοντας την οικονομία. Και αυτό θα είχε κόστος βέβαια και για τις οικονομίες των ισχυρών χωρών, κόστος όμως που θα ήταν διατεθειμένοι να αναλάβουν για να μην τους ξεφύγει η κατάσταση τελείως από τον έλεγχο.
Στην πραγματικότητα η μόνη εναλλακτική στην κωλοτούμπα του Τσίπρα δεν ήταν η «σκληρότερη» διαπραγμάτευση που υπερασπίζεται ο Βαρουφάκης. Η μόνη διαφορετική πολιτική θα σήμαινε να ειπωθεί η αλήθεια στον ελληνικό και στον ευρωπαϊκό λαό και να τους προετοιμάσει για σύγκρουση με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς που θα ενέπλεκε αποφασιστικά τα λαϊκά στρώματα και θα διεκδικούσε την άρνηση πληρωμής του χρέους, την κοινωνικοποίηση των βασικών τομέων της οικονομίας και τελικά την ανατροπή του ίδιου του συστήματος.
ΜΕΡΑ25
Το ΜΕΡΑ25 είναι το πανευρωπαϊκό κόμμα που έφτιαξε ο Γιάνης Βαρουφάκης. Σε αντίθεση με οτιδήποτε άλλο προέκυψε μετά το δημοψήφισμα ως διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ (ΛΑΕ, Ζωή Κωνσταντοπούλου) το κόμμα του Βαρουφάκη δε φλέρταρε ποτέ με τον εθνικισμό. Αντίθετα ο ίδιος μιλάει στο όνομα του διεθνισμού.
Το κόμμα αλλά και ο ίδιος δεν έχουν αναφορά στην Αριστερά. Παρόλα αυτά ο προγραμματικός τους λόγος και η επιχειρηματολογία τους θα τους κατέτασσε στην αριστερή πλευρά του πολιτικού φάσματος. Αν διαβάσει κανείς το πρόγραμμα του ΜΕΡΑ25 θα βρει θέσεις σε μια σειρά ζητήματα που μπορεί να φαίνονται πιο προωθημένα από πολλούς σχηματισμούς της Αριστεράς.
Για το ζήτημα του περιβάλλοντος το ΜΕΡΑ25 παίρνει σαφή και ξεκάθαρη θέση ενάντια στις εξορύξεις κάθε είδους και μάλιστα προτείνει ενεργειακή απεξάρτηση από αυτές τα επόμενα 20 χρόνια. Προτείνει συνταγματική διάταξη που κατοχυρώνει το νερό και τη διαχείριση του ως δημόσια αγαθά, υπερασπίζεται το δημόσιο χαρακτήρα των παραλιών, μιλά για επιβολή ειδικού φόρου σε εφοπλιστές για χρηματοδότηση του καθαρισμού των θαλασσών από πλαστικά. Για τα δικαιώματα προτείνει κατάργηση του τρομονόμου, υποστηρίζει τα δικαιώματα των Ρομά και της μειονότητας της Θράκης, αλλά και της ΛΟΑΤ κοινότητας. Καταγγέλλει τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας για τους πρόσφυγες και υπόσχεται την κατάργηση του διαχωρισμού προσφύγων – μεταναστών. Στο κομμάτι της Εθνικής Άμυνας προτείνει την απεξάρτηση της χώρας από το άρμα των ΗΠΑ, θεωρεί αδικημένη την Τουρκία που μένει έξω από τις συμφωνίες συνεκμετάλλευσης στη Μεσόγειο παρόλο που τάσσεται κατά των εξορύξεων και για οικολογικούς λόγους αλλά και για γεωπολιτικούς. Προτείνει «επίθεση φιλίας» στην Τουρκία ως τη μόνη διέξοδο στα ελληνοτουρκικά και τάσσεται υπέρ της «ομοσπονδιοποίησης» της Κύπρου στη βάση της πολιτικής ένωσης Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων. Για τα ΜΜΕ προτείνει «κοινωνικοποίηση» της ΕΡΤ.
Ταξική πάλη
Θα μπορούσε κανείς να συζητήσει σχετικά με αυτές τις θέσεις, που έχουν γενικά ένα θετικό πρόσημο. Σε κάθε αίτημα όμως, σε κάθε προγραμματικό στοιχείο, λείπει ένα πράγμα, και η έλλειψη αυτή αποτελεί και την μεγαλύτερη αδυναμία του όλου προγράμματος. Η ταξική πάλη. Το ίδιο το πρόγραμμα του ΜΕΡΑ25 την αποδέχεται μεν γενικά, την αρνείται δε για την Ελλάδα. Γράφει στο Μανιφέστο του Κόμματος:
«Σε μια “κανονική” χώρα, ο καταμερισμός οφελών και ζημιών προκύπτει από την πάλη των τάξεων, την διελκυστίνδα μεταξύ μισθών‐κερδών, κεφαλαίου-εργασίας. Όμως η Ελλάδα, εδώ και χρόνια, δεν είναι μια “κανονική” χώρα.»
Στο ίδιο το βιβλίο του Βαρουφάκη, ενώ εξετάζονται τα πάντα (συσκέψεις, συναντήσεις, Eurogroup, διαθέσεις προσώπων κλπ) ένα πράγμα μένει απ’ έξω. Η ταξική πάλη. Για τον Γιάνη Βαρουφάκη οι μάχες της εργατικής τάξης όλης της Μνημονιακής περιόδου, οι δεκάδες γενικές απεργίες, οι πολύ μαζικές συγκεντρώσεις, οι κλαδικές απεργίες, οι καταλήψεις υπουργείων, τα κινήματα άρνησης πληρωμής, τα περιβαλλοντικά κινήματα, οι πλατείες και όλες οι συγκρούσεις στις οποίες μάτωσε ο ελληνικός λαός υπάρχουν μόνο σαν φόντο στις προσπάθειες των επιτελείων, των ειδικών, των κυβερνώντων.
Οι προτάσεις του ΜΕΡΑ25 δεν εμπλέκουν την εργατική τάξη με κανένα τρόπο. Οι πρότασή του για κοινωνικοποίηση της ΕΡΤ για παράδειγμα δεν πατάει πάνω στους αγώνες των εργαζομένων της ΕΡΤ για αυτοδιαχείριση αλλά πάνω σε ανεξάρτητα από το κράτος συμβούλια «κληρωτών και εκλεγμένων (σημ: από ποιους;) αντιπροσώπων». Το ίδιο μοντέλο προτείνεται για την Παιδεία. Ανεξάρτητα Συμβούλια που θα αποτελούνται από «κληρωτούς» από την εκπαίδευση και το γενικό πληθυσμό και «εκλεγμένα» άτομα που θα είναι «ορισμένα» από τα κόμματα με βάση την κοινοβουλευτική τους δύναμη. Τέτοιες προτάσεις δεν δίνουν το στίγμα ότι η αγωνιζόμενη κοινωνία θα δημιουργήσει δομές μέσα από τις οποίες ο καθένας θα έχει ουσιαστικό λόγο στις αποφάσεις.
Ακόμα και ο «διεθνισμός» του Βαρουφάκη έχει έντονο το στοιχείο ενός «αστικού κοσμοπολιτισμού» μια και διαπνέεται από την απουσία αναφορών σε συλλογικότητες, κινήματα εργαζομένων, κόμματα της Αριστεράς. Ουσιαστικά πρόκειται για μια διεθνή αναφορά σε πρόσωπα της διανόησης, ευαίσθητα μεν στα κοινωνικά ζητήματα, αλλά αποκομμένα από τον κόσμο που ζει και βιώνει την κρίση.
Αυτό το στοιχείο είναι κυρίαρχο σε όλο το σκεπτικό του ΜΕΡΑ25 και του Βαρουφάκη και δεν είναι δευτερεύον. Ο Βαρουφάκης δεν έχει εμπιστοσύνη στα πλατιά λαϊκά στρώματα, στους εργαζόμενους και τη νεολαία ότι μπορούν να παίξουν ρόλο στις εξελίξεις, μπορούν να παίρνουν αποφάσεις για τη δουλειά τους, την γειτονιά τους και τη ζωή τους. Για τον Γιάνη Βαρουφάκη όλα τα κεντρικά ζητήματα είναι ζητήματα «ειδικών» που μπορούν με έξυπνες προτάσεις να λυθούν.
Με ποιο πρόγραμμα
Αυτή η λογική του «ειδικού» διαπερνάει και το πρόγραμμα με τις «7 τομές» που σύμφωνα με το ΜΕΡΑ25 θα εξασφαλίσει τη μετάβαση της χώρας στην κανονικότητα μετά το καθεστώς «χρεοδουλοπαροικίας».
Αυτές οι «7 τομές» είναι:
- Η Αναδιάρθρωση του Χρέους που θα γίνει στη βάση του γνωστού επί ΣΥΡΙΖΑ «εκβιασμού»: ή δέχεστε ή πληρώνετε το κόστος της εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη.
- Τα Πρωτογενή πλεονάσματα από 0% έως 1,5% ώστε να καταργηθεί η λιτότητα.
- Δημόσια Εταιρία Αναδιάρθρωσης Ιδιωτικών Χρεών με μορατόριουμ σε πλειστηριασμούς Α’ κατοικίας και μικρών εμπορικών χώρων
- Μείωση φορολογικών συντελεστών από το 24% σε 15% και 18%
- Δημόσιο Εξωτραπεζικό Σύστημα Πληρωμών που θα αλληλοακυρώνει ιδιωτικά χρέη, θα προπληρώνει φόρους έναντι έκπτωσης και θα δανείζει και το κράτος
- Σεβασμό στη μισθωτή εργασία και τη δημιουργική επιχειρηματικότητα
- Μετατροπή του ΤΑΙΠΕΔ σε Αναπτυξιακή Τράπεζα με στόχο τη χρηματοδότηση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων
Το ζητούμενο με όλα αυτά βέβαια είναι ποιος θα τα κάνει και πως θα τα κάνει, με δεδομένο ότι θα βρει για μια ακόμα φορά απέναντί του τους «θεσμούς». Γιατί λίγο πολύ όλα αυτά τα μέτρα θυμίζουν ΣΥΡΙΖΑ του 2014. Ο Βαρουφάκης πάει ένα μικρό βήμα παραπέρα. Λέει στο πρόγραμμα του ΜΕΡΑ25 ότι αν αυτές οι 7 τομές δεν γίνουν δεκτές θα προχωρήσουμε μόνοι μας αναβάλλοντας τις αποπληρωμές των δανείων σε όλους.
«Το 2015 δεν θα επαναληφθεί. Οι ΕΠΤΑ ΤΟΜΕΣ θα εφαρμοστούν άνευ διαπραγμάτευσης. Κι όταν αρχίσουν να έρχονται κατά ριπάς εντολές κι απειλές από ΒρυξέλλεςΒερολίνο-Φραγκφούρτη, η απάντηση που θα λάβουν θα είναι η ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΑΝΥΠΑΚΟΗ».
Όπου «υπεύθυνη ανυπακοή» είναι η εφαρμογή των 7 τομών και η απάντηση στην αποπομπή από την Ευρωζώνη η εφαρμογή της Τομής 5 (Δημόσιο Εξωτραπεζικό Σύστημα Πληρωμών).
Κάπου εκεί όμως και ενώ διαβάζοντας κάποιος το πρόγραμμα του ΜΕΡΑ25 όλα αυτά μπορεί και να τα βρίσκει ενδιαφέροντα, μπαίνει τελεία. Τι θα γίνει μετά; Μπορεί το Δημόσιο Εξωτραπεζικό Σύστημα Πληρωμών να διασφαλίσει από μόνο του την κανονική λειτουργία της οικονομίας σαν να μην έχει συμβεί τίποτα; Τι θα κάνουν οι ελληνικές ιδιωτικές τράπεζες; Πως θα αντιδράσει το ελληνικό κεφάλαιο σε αυτή την προοπτική; Δεν θα χρειαστεί καινούριο νόμισμα; Τι επιπτώσεις θα έχει αυτό στην ελληνική οικονομία; Πως θα αντιδράσει ο κόσμος; Το εργατικό κίνημα της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης έχουν να συμβάλουν σε μια προσπάθεια σύγκρουσης με τους θεσμούς ή απλά θα παρακολουθούν τα τεκταινόμενα από την τηλεόραση;
Όλα αυτά τα ερωτήματα δεν βρίσκουν απάντηση στο πρόγραμμα του ΜΕΡΑ25. Αλλά αυτά τα ερωτήματα είναι και τα κεντρικά. Αυτά αρνήθηκε να απαντήσει ο ΣΥΡΙΖΑ και να προετοιμαστεί για αυτά. Πόνταρε στην υποχώρηση των «θεσμών» και το ίδιο φαίνεται να κάνει τώρα και ο Βαρουφάκης.
Στην πραγματικότητα τόσο ο ΣΥΡΙΖΑ όσο και ο Βαρουφάκης, ακριβώς επειδή ποτέ δεν εμπιστεύτηκαν τις κοινωνικές δυνάμεις στις οποίες στηρίχθηκαν για να πάρουν την εξουσία το 2015, δεν τις βλέπουν πουθενά στο προσκήνιο. Οι εργαζόμενοι της Ελλάδας και της Ευρώπης υπάρχουν το πολύ πολύ ως μέσο πίεσης για τον ένα ή τον άλλο τακτικό ελιγμό. Ο Βαρουφάκης δεν μπορεί να δει αυτό που ο ίδιος αποκαλύπτει με γλαφυρότητα στο βιβλίο του. Απέναντί μας δεν έχουμε μια ομάδα διαπραγμάτευσης που με το Α ή το Β σχέδιο μπορούμε να αναγκάσουμε σε υποχώρηση αλλά ένα συμπαγή μηχανισμό που ξέρει ότι η επιβίωσή του εξαρτάται από την εξολόθρευση ή την ενσωμάτωση του αντιπάλου. Είναι ο μηχανισμός του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος που δεν πρόκειται να επιτρέψει καμιά ρωγμή γιατί γνωρίζει ότι η παραμικρή ρωγμή, ειδικά σε αυτές τις συνθήκες της παρατεταμένης οικονομικής και πολιτικής κρίσης, μπορεί να μεγαλώσει τόσο που να οδηγήσει όλο το σύστημα σε κατάρρευση. Ο Βαρουφάκης δεν επενδύει στην κατάρρευση και την ανατροπή του συστήματος, αλλά προσπαθεί να παίξει με τους κανόνες του.
Η ιστορία έχει αποδείξει όμως ότι όποιος παίζει με τους δικούς τους κανόνες αργά ή γρήγορα ενσωματώνεται.
