Σαν σήμερα, 2 Οκτώβρη, στην πλατεία των Τριών Πολιτισμών, της συνοικίας Τλατελόλκο της πόλης του Μεξικού, συνέβη το 1968 μία από τις μεγαλύτερες μαζικές δολοφονίες πολιτών στον κόσμο.
«Η σφαγή στο Τλατελόλκο αποτελεί ένα ιστορικό κεφάλαιο στο οποίο το μεξικανικό κράτος έδειξε το πιο αυταρχικό του πρόσωπο φιμώνοντας τις φωνές του κινήματος των πολιτών»,
δήλωσε ο Jaime Rochin, επικεφαλής της Εκτελεστικής Επιτροπής για την Υποστήριξη των Θυμάτων στο Μεξικό (CEAV).
Πρόκειται για εκατοντάδες δολοφονίες από πυρά και ξιφολόγχες της αστυνομίας, του στρατού και παραστρατιωτικών δυνάμεων στο Μεξικό, κατά την διάρκεια της θητείας της κυβέρνησης του Γκουστάβο Ντίας Ορντάς. Αφορά εγκληματικές πράξεις για τις οποίες δεν έχει τιμωρηθεί κανείς μέχρι σήμερα.
Οικονομική ανάπτυξη την δεκαετία του 60… για λίγους
Η Μεξικανική οικονομία επωφελήθηκε από την παγκόσμια πρόοδο της καπιταλιστικής οικονομίας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ιδιαίτερα από την ανάπτυξη της Αμερικανικής οικονομίας, της οποίας ήταν βασικός προμηθευτής πρώτων υλών.
Οι δημόσιες επενδύσεις σε μεγάλα έργα υποδομής και στέγασης πολλαπλασιάστηκαν δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας και τονώνοντας την εγχώρια οικονομία. Η άρχουσα τάξη της χώρας ενέπνεε εμπιστοσύνη προς τον δυτικό κόσμο, επιστέγασμα της οποίας ήταν η ανάθεση των Ολυμπιακών Αγώνων του 1968 στο Μεξικό.
Πίσω όμως από τα θεάματα και την βιτρίνα της χώρας οι εργαζόμενοι, οι φτωχοί αγρότες και οι φοιτητές βίωναν σκληρή οικονομική εκμετάλλευση και πολιτική καταπίεση από την κυβέρνηση.
Μετά την παύση της αγροτικής μεταρρύθμισης και της αναδιανομής της γης από τον πρόεδρο Κάρδενας, η γη είχε αρχίσει να συγκεντρώνεται και πάλι στα χέρια λίγων μεγαλογαιοκτημόνων αλλά και πολυεθνικών αγροδιατροφικών επιχειρήσεων που είχαν μπει στο παιχνίδι της «ανάπτυξης». Η κατάσταση εκατομμυρίων αγροτών ήταν πραγματικά απελπιστική.
Μέχρι το 1968 η κοινωνική ανισότητα είχε αυξηθεί σημαντικά. Το 10% των πλουσιότερων οικογενειών είχαν στην κατοχή τους το μισό του εθνικού εισοδήματος.
Κοινό μέτωπο αγροτών – εργαζομένων – εκπαιδευτικών – φοιτητών
Όλο και περισσότεροι αγρότες και εργαζόμενοι ριζοσπαστικοποιούνταν και συμμετείχαν σε διεκδικητικούς αγώνες, βρίσκοντας συμμάχους στο πρόσωπο των εκπαιδευτικών της χώρας.
Καθώς όμως οι μαζικές εργατικές και αγροτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις ήταν πλήρως ελεγχόμενες από το κράτος και τους μεγάλους εργοδότες, τα νέα φοιτητικά στρώματα βγήκαν στο προσκήνιο και άρχισαν να διεκδικούν μόρφωση, δουλειά, δημοκρατία, ελευθερία και απονομή κοινωνικής δικαιοσύνης. Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της αγανάκτησης ήταν το γεγονός ότι το μεξικάνικο κράτος αντί να δώσει χρήματα για κοινωνικές πολιτικές, αποφάσισε να δαπανήσει εκατοντάδες εκατομμύρια για τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων.
Το αβέβαιο μέλλον μαζί με μια σειρά επαναστατικών γεγονότων και εξεγέρσεων σε όλο τον πλανήτη ήταν τα στοιχεία εκείνα που ώθησαν τους φοιτητές να αγωνιστούν συλλογικά για μια καλύτερη ζωή.
Νωρίτερα την ίδια χρονιά είχαν προηγηθεί η Άνοιξη της Πράγας, ο Μάης του ’68 στη Γαλλία, το αντιπολεμικό κίνημα στις ΗΠΑ για τον τερματισμό του πολέμου στο Βιετνάμ και η δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ.
Η πρώτη πορεία καλέστηκε στις 26 Ιουλίου του 1968 από την Εθνική Ομοσπονδία Φοιτητών Τεχνικών Σπουδών (FNET) η οποία διαλύθηκε βάναυσα από την αστυνομία στους δρόμους του κέντρου της πόλης.
Όποιος νεαρός βρισκόταν στην περιοχή δεχόταν διώξεις και ανελέητο ξυλοκόπημα συμπεριλαμβανομένων των φοιτητών των Προπαρασκευαστικών Σχολών του Εθνικού Αυτόνομου Πανεπιστημίου του Μεξικού (UNAM), που βρίσκεται στην καρδιά της πόλης και οι οποίοι δεν συμμετείχαν στην πορεία.
Η επίσημη δικαιολογία για την καταστολή ήταν η συνήθης: «ξένοι κομμουνιστές» προσπαθούσαν να οργανώσουν εξεγέρσεις με σκοπό να αποσταθεροποιήσουν τη χώρα λίγο πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων.
Η αστυνομική βία φούντωσε την αγανάκτηση της φοιτητικής κοινότητας των δύο μεγαλύτερων πανεπιστημίων της χώρας (Πολυτεχνείου – Αυτόνομου Πανεπιστημίου) και προκάλεσε την απόρριψη από τους φοιτητές της επίσημης φοιτητικής οργάνωσης (FNET) που, μέχρι τότε, ελεγχόταν από την κυβέρνηση.
Οι πρώτοι νεκροί
Τις επόμενες βδομάδες οργανώθηκαν συνεχείς πορείες και κινητοποιήσεις τόσο από τους φοιτητικούς συλλόγους όσο και από τους συλλόγους γονέων αλλά και τους εργαζόμενους στις πετρελαιοβιομηχανίες, στους σιδηροδρόμους, τους εργάτες στην εταιρεία ηλεκτρικής ενέργειας και τους γιατρούς.
Στις 27 Αυγούστου οι κινητοποιήσεις στο κέντρο της πόλης συγκέντρωσαν μισό εκατομμύριο κόσμου ενώ απεργίες και πορείες καλούνται τις επόμενες μέρες και στο υπόλοιπο Μεξικό.
Συμμετείχαν και στήριζαν τον αγώνα των φοιτητών η Ανεξάρτητη Ένωση Αγροτών, το Επαναστατικό Κίνημα Δασκάλων, οι κάτοικοι του Τοπιλέχο (Topilejo).
Δράσεις αλληλεγγύης πραγματοποιήθηκαν στα πανεπιστήμια του Νουέβο Λεόν (Nuevo Leon), του Γιουκατάν (Yucatan), της Οαχάκα (Oaxaca), της Πουέμπλα (Puebla), του Σαν Λουίς Ποτοσί (San Luis Potosi) και της Βερακρούζ (Veracruz) και αντίστοιχες διαδηλώσεις έλαβαν χώρα διεθνώς όπως στο Παρίσι, τη Νέα Υόρκη, το Μοντεβιδέο, τη Λίμα και τη Γουατεμάλα.
Η κυβέρνηση βρισκόταν σε πανικό και αποφάσισε στις 23 Σεπτεμβρίου, με αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις, να καταλάβει το Πολυτεχνείο της Πόλης του Μεξικού που τελούσε υπό κατάληψη από τους φοιτητικούς συλλόγους.
Ο στρατός χρησιμοποίησε ακόμα και μπαζούκας και μετά από πραγματική μάχη κατέλαβε τον πανεπιστημιακό χώρο. Ανεξάρτητες πηγές κάνουν λόγο για 15 νεκρούς ενώ η κυβέρνηση υποστήριζε ότι οι νεκροί ήταν μόνο 4.
Τα γεγονότα της 2ας Οκτώβρη
Το πρωί της 2ας Οκτωβρίου, πράκτορες της κρατικής ασφάλειας έφτασαν στην συνοικία Τλατελόλκο και προχώρησαν στην αποκοπή των τηλεφωνικών γραμμών και του φωτισμού της περιοχής.
Οι φοιτητικοί σύλλογοι είχαν προγραμματίσει απογευματινό συλλαλητήριο με την παρουσία εργαζόμενων, κατοίκων της περιοχής με μικρά παιδιά αλλά και δημοσιογράφων και τουριστών καθώς απέμεναν 10 μέρες για την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων.
Ελεύθεροι σκοπευτές είχαν τοποθετηθεί σε στρατηγικά σημεία διαφόρων κτιρίων στην περιοχή της πλατείας των τριών πολιτισμών όπως και παραστρατιωτικές ομάδες με αναγνωριστικά γάντια και λευκά μαντήλια στο δεξί τους χέρι. Η πλατεία ήταν περικυκλωμένη από άρματα μάχης, και στρατιωτικές μονάδες.
Η κυβέρνηση είχε μετατρέψει την πλατεία σε μια θανάσιμη παγίδα.
Στις 6 το απόγευμα με την παρουσία 10.000 ανθρώπων μια φωτοβολίδα ρίχτηκε από ένα ελικόπτερο και έδωσε το σήμα. Ελεύθεροι σκοπευτές και στρατιώτες άρχισαν να πυροβολούν αδιακρίτως. Τα εκατοντάδες νεκρά, γαζωμένα από σφαίρες κορμιά δεν ήταν αρκετά για να σταματήσουν την σφαγή.
Στρατιώτες με ξιφολόγχες εφορμούσαν μέσα στο πλήθος και ακρωτηρίαζαν τους ανθρώπους που προσπαθούσαν να διαφύγουν. Τα επίσημα μέσα ενημέρωσης ανακοίνωσαν μόλις 30 νεκρούς, όλοι νέοι μεταξύ 18 και 20 ετών.
Τα διεθνή μέσα και δημοσιογράφοι οι οποίοι επέζησαν της σφαγής κάνουν λόγο για 500 νεκρούς.
Η πλειοψηφία των πτωμάτων απομακρύνθηκε από την πλατεία και ρίχτηκε στον Κόλπο του Μεξικού από ελικόπτερα, μία μέθοδος εξόντωσης που χρησιμοποιήθηκε από την Επιχείρηση Κόνδορας στις μετέπειτα δικτατορίες της Χιλής και της Αργεντινής.
Η καταστολή ολοκληρώθηκε με περισσότερους από 1.000 κρατούμενους και τραυματίες.
Όσα ακολούθησαν
Μετά από τη σφαγή του Τλατελόλκο η κυβέρνηση του «Επαναστατικού Θεσμικού Κόμματος» (PRI) δεν τόλμησε να ισχυριστεί ξανά ότι εκπροσωπεί τα ιδανικά της Μεξικανικής Επανάστασης του 1910-1920.
Ήταν η αρχή της μαζικής της αμφισβήτησης από το λαό, η οποία και συνέβαλε τελικά στην απομάκρυνση της από την εξουσία.
Παρά την «εκεχειρία» της Ολυμπιάδας, οι απεργίες και οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν για δύο ακόμη μήνες απαιτώντας την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων και την αποχώρηση των δυνάμεων ασφαλείας από τις πανεπιστημιακές σχολές.
Τελικά το 1971 η κυβέρνηση του Λουίς Ετσεβερία Άλβαρες αναγκάστηκε να υλοποιήσει τα αιτήματα του κινήματος, δηλαδή να απελευθερώσει την πλειοψηφία των πολιτικών κρατουμένων και να ανακαλέσει το άρθρο 145 του Συντάγματος.
Το άρθρο 145 του Συντάγματος προέβλεπε ποινές φυλάκισης μέχρι και 12 ετών για όποιον πολίτη διέδιδε πληροφορίες («με την καθοδήγηση ξένων δυνάμεων») ή προχωρούσε σε ενέργειες οι οποίες ευθύνονταν για την αποσταθεροποίηση της κοινωνικής ζωής της χώρας.
Το 2006 αποχαρακτηρίστηκαν απόρρητα έγγραφα τα οποία βρίσκονταν στο Αρχείο Εθνικής Ασφάλειας του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον. Σύμφωνα με την έρευνα και τη μελέτη των εγγράφων, το 1968 το Πεντάγωνο είχε αποστείλει στο Μεξικό, όπλα, ασυρμάτους και υλικό καταστολής διαδηλώσεων.
Στα αποχαρακτηρισμένα αμερικανικά έγγραφα αποκαλυπτόταν επίσης η στρατολόγηση πρακτόρων της CIA στα ανώτερα κλιμάκια της μεξικανικής κυβέρνησης μεταξύ 1956 και 1969.
Η μελέτη των εγγράφων καταλήγει ότι η CIA βοήθησε στην προστασία του κυβερνώντος κόμματος του Μεξικού από την ανάληψη της ευθύνης για τη σφαγή του Τλατελόλκο και παρέδωσε μια συγκεχυμένη και παραπλανητική περιγραφή της στην Ουάσιγκτον.
Καμία συνέπεια για κανέναν κρατικό λειτουργό δεν υπήρξε σε καμία από τις δύο χώρες μετά την δημοσιοποίηση των παραπάνω στοιχείων.
Όλα τα τελευταία χρόνια, συνήθως όποτε γίνεται αναφορά στο Μεξικό και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του ’68, ο άμεσος συνειρμός είναι η διαμαρτυρία των 2 Αμερικανών δρομέων με υψωμένες τις γροθιές τους – σύμβολο των «Μαύρων Πανθήρων».
Ωστόσο, η 2α Οκτώβρη και τα γεγονότα εκείνων των ημερών γύρω από την Ολυμπιάδα, έχουν μείνει στην ιστορία του μεξικάνικου κινήματος ως μια ανείπωτη σφαγή από το κράτος που τα θύματά της δεν βρήκαν ποτέ δικαίωση και είναι μέχρι και σήμερα ημέρα αγώνα, μνήμης και μαζικών κινητοποιήσεων.
