Τα αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Ιούλη στο Μεξικό είναι ενδεικτικά των σημαντικών αλλαγών που συντελούνται στη χώρα. Για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία της χώρας, ο νικητής των προεδρικών εκλογών προέρχεται από την Αριστερά, κερδίζοντας μάλιστα το μεγαλύτερο ποσοστό που έχει κερδίσει υποψήφιος πρόεδρος από τη δεκαετία του 50! Ο Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ (AMLO) επικεφαλής του εκλογικού συνασπισμού MORENA, κέρδισε τις προεδρικές εκλογές συγκεντρώνοντας το 53% των ψήφων, ενώ στις βουλευτικές εκλογές, με τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα, ο ίδιος συνασπισμός φαίνεται να ελέγχει και το Κογκρέσο. Το γεγονός αυτό δίνει στον Ομπραδόρ τη δυνατότητα να περάσει με ευκολία τις πολιτικές που θέλει να εφαρμόσει.
Ο αμέσως επόμενος υποψήφιος, Ρικάρντο Ανάγια του νεοφιλελεύθερου και συντηρητικού PAN (Κόμμα Εθνικής Δράσης) συγκέντρωσε το 22% των ψήφων. Αυτό όμως που δείχνει καθαρά την κρίση στην οποία βρίσκονται τα κόμματα του κατεστημένου στο Μεξικό, είναι η εκλογική κατάρρευση του PRI (Θεσμικό Επαναστατικό Κόμμα). Το PRI, κόμμα από το οποίο προέρχεται ο απερχόμενος πρόεδρος, Ενρίκε Πένυα Νιέτο, πρωταγωνιστούσε στη Μεξικάνικη πολιτική σκηνή από τη δεκαετία του 1940, έχοντας μάλιστα την εξουσία για πάνω από 70 χρόνια. Στις εκλογές της 1ης Ιούλη, ο υποψήφιος του, Χοσέ Αντόνιο Μιντ, βγήκε τρίτος, παίρνοντας μόλις 16%!
Μια ήπειρος σε αναβρασμό
Τις τελευταίες δεκαετίες, μια σειρά αριστερών κυβερνήσεων έχουν περάσει από διάφορες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Η αδυναμία τους να έρθουν σε ρήξη με το σύστημα που δεν τους επέτρεπε να εφαρμόσουν, ή τις ανάγκαζε να αφήσουν στη μέση μια σειρά φιλολαϊκά μέτρα, άνοιξε το δρόμο στην επιστροφή δεξιών, νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων και πολιτικών. Κι αυτές με τη σειρά τους, προκάλεσαν μαζική οργή και κινητοποιήσεις, κάνοντας τον κόσμο να κοιτάει ξανά προς τα αριστερά και να αναζητά εναλλακτική στο σύστημα της εκμετάλλευσης.
Το Μεξικό έχει σε μεγάλο βαθμό επηρεαστεί από αυτή την κατάσταση. Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος θυμίζει σε αρκετά σημεία προέδρους και κυβερνήσεις όπως αυτές του Λούλα στη Βραζιλίας και του Τσάβες στη Βενεζουέλα. Πέρα όμως από τη γενικευμένη οργή που έχει ξεσπάσει σε ολόκληρη την ήπειρο ενάντια στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, η μεξικανική κοινωνία έχει επιπλέον λόγους να κοιτάει προς τα αριστερά.
Πως φτάσαμε μέχρι εδώ;
Όλα δείχνουν ότι οι εργαζόμενοι και η νεολαία του Μεξικού έχουν χάσει την υπομονή τους απέναντι στις πολιτικές λιτότητας των κυβερνήσεων του PRI και του PAN. Ακόμα και την ώρα που η μεξικάνικη οικονομία περνάει μια περίοδο -αναιμικής έστω- ανάπτυξης, η χώρα μαστίζεται από τη φτώχεια, τη διαφθορά και το έγκλημα. Η ανισότητα είναι τρομακτική, ακόμα και ανάμεσα στις διάφορες περιοχές της χώρας. Την ίδια στιγμή που κάποιες πλούσιες περιοχές, όπως η Πόλη του Μεξικού αναπτύσσονται αλματωδώς, στις αγροτικές περιοχές της επαρχίας υπάρχουν ακόμη φαινόμενα υποσιτισμού, ενώ σε πολλές επαρχίες ο κόσμος δεν έχει πρόσβαση σε νοσοκομεία, ηλεκτρικό ρεύμα και πόσιμο νερό!
Το τελευταίο διάστημα επίσης, η εγκληματικότητα και κυρίως η βίαιη δράση των καρτέλ ναρκωτικών αυξήθηκε δραματικά. Μάλιστα, τους τελευταίους μήνες έχει εκτοξευθεί και ο αριθμός των πολιτικών δολοφονιών. Από τον περασμένο Σεπτέμβρη, έχουν δολοφονηθεί 46 υποψήφιοι. Την τελευταία δεκαπενταετία, υπολογίζεται ότι τα καρτέλ των ναρκωτικών έχουν δολοφονήσει πάνω από 10.000 ανθρώπους, με αποκορύφωμα τη δολοφονία 43 φοιτητών αγροτικού κολεγίου το 2014 από μέλη ενός τοπικού καρτέλ, που όπως όλα δείχνουν, δρούσε σε συνεργασία με την τοπική αστυνομία. Ιδιαίτερα το τελευταίο παράδειγμα, που προκάλεσε οργή και μαζικές κινητοποιήσεις σε ολόκληρη τη χώρα, δείχνει καθαρά την ενδημική διαφθορά που φτάνει μέχρι τα υψηλότερα κλιμάκια της κρατικής μηχανής.
Ο δρόμος της μετανάστευσης έκλεισε
Μέχρι πρόσφατα, η ακραία ανισότητα έβρισκε σε μεγάλο βαθμό διέξοδο στη μετανάστευση προς τις ΗΠΑ, που αποτελούσε τη μόνη προοπτική για τα πιο φτωχά στρώματα της χώρας και για πλατιά στρώματα της νεολαίας. Με όμως την ανάδειξη του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ και τις αντιμεταναστευτικές πολιτικές που εφαρμόζει, αυτή η πόρτα φαίνεται να κλείνει. Το τελευταίο διάστημα, η ιδέα ότι η μόνη διέξοδος είναι η αλλαγή της κατάστασης μέσα στο ίδιο το Μεξικό, ωριμάζει όλο και περισσότερο.
Ο Ομπραδόρ παρουσίασε ένα πρόγραμμα που περιλαμβάνει αυξήσεις στους μισθούς των πιο χαμηλόβαθμων δημοσίων υπαλλήλων, διπλασιασμό των συντάξεων, όπως και μια σειρά επανεθνικοποιήσεις στους τομείς της ενέργειας, των καυσίμων και των τηλεπικοινωνιών, την καθιέρωση οικονομικών βοηθημάτων για τους φοιτητές που προέρχονται από τα πιο φτωχά στρώματα, κ.α. Κατάφερε έτσι να κερδίσει την υποστήριξη της πλειοψηφίας της νεολαίας, καθώς και μεγάλα κομμάτια των εργαζομένων και των ιθαγενικών πληθυσμών. Το πρόγραμμα που παρουσίασε, επανέφερε την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή στο Μεξικό, που φαντάζει απείρως πιο ελκυστική από την προοπτική της μετανάστευσης.
Ένα πρόγραμμα που δε θα του επιτρέψουν να εφαρμόσει
Η ενδεχόμενη εφαρμογή των παραπάνω μέτρων, θα αποτελούσε μια πραγματική όαση για τη μεξικανική κοινωνία, μετά από σχεδόν τρεις δεκαετίες νεοφιλελεύθερης λιτότητας. Υπάρχει ένα διάχυτο κλίμα ευφορίας στα λαϊκά στρώματα, και ο Ομπραδόρ δηλώνει ότι «δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν». Παρόμοια στάση και διάθεση όμως (με διαφορές μεταξύ τους) είχαν στο παρελθόν και ο Τσάβες στη Βενεζουέλα, ο Λούλα στη Βραζιλία, και οι Κίρχνερ στην Αργεντινή. Προσπάθησαν να πάρουν μια σειρά φιλολαϊκά μέτρα, αποφεύγοντας να συγκρουστούν με το μεγάλο κεφάλαιο. Ήδη όμως στη Λατινική Αμερική αυτή η μεσοβέζικη πολιτική έχει δείξει τα όρια της.
Η αστική τάξη του Μεξικού φοβάται τις εξελίξεις που μπορεί να προκαλέσει η εκλογή του Ομπραδόρ. Όχι τόσο γιατί φοβάται τον ίδιο, αλλά γιατί φοβάται την κοινωνική δυναμική που μπορεί να προκαλέσει στα λαϊκά στρώματα η ελπίδα της εφαρμογής του προγράμματος του. Όπως παντού βέβαια, οι αστοί θα πάρουν τα μέτρα τους. Ήδη η Wall Street Journal έγραψε την επόμενη μέρα της εκλογής του, σε ένα κρεσέντο κυνισμού:
«Οι αγορές θα ψηφίζουν κάθε μέρα σχετικά με τις αποδόσεις της κυβέρνησης του Ομπραδόρ, θα ψηφίζουν μέσω της αξίας του πέσο».
Αντίστοιχα, η Washington Post γράφει:
«Μπορεί να αποδειχτεί ρεαλιστής ως πρόεδρος, αλλά έχει κάνει στους μεξικάνους κάποιες μεγάλες υποσχέσεις. Αυτό θέτει το ερώτημα τι θα κάνει αυτός και οι υποστηρικτές του όταν γίνει φανερό ότι αυτές οι υποσχέσεις δεν μπορούν να εκπληρωθούν».
Στον ίδιο τόνο και η New York Times:
«Αν υπάρχει κάποιος κίνδυνος για τις ΗΠΑ από την εκλογή του Ομπραδόρ, δεν είναι ότι αυτός θα κινηθεί σε μια ριζοσπαστική αριστερή κατεύθυνση, αλλά ότι θα αποτύχει να εκπληρώσει τις μεγάλες προσδοκίες που δημιούργησε»
Μια νέα εποχή ανοίγει για το Μεξικό όπως και να έχει.
