Ένα συγκινητικό και πρωτότυπο αφιέρωμα στην εργογραφία του Θάνου Μικρούτσικου
«Ε, να λοιπόν:
Επάνω κάτω, επάνω κάτω
Επάνω επάνω η θάλασσα
Και κάτω κάτω ο ουρανός
Μπήκαμε στο τραγούδι και δεν βγαίνουμε»
(«Σκαλιά από ύπνο κι από αστέρια», Γιάννης Ρίτσος)
Η τραγουδίστρια και μουσικός Μαρία Παπαγεωργίου έχει αναδειχτεί τα τελευταία χρόνια σε μία από τις σημαντικότερες φωνές της γενιάς της, και όχι άδικα. Η πρόσφατη μουσική της παράσταση με τίτλο «17 Ταπεινά Ρέκβιεμ για το Μέλλον» περιλαμβάνει επανεκτελέσεις τραγουδιών του Θάνου Μικρούτσικου, μας υπενθυμίζει το ταλέντο της και ταυτόχρονα αναδεικνύει την καλλιτεχνική της ωριμότητα.
Το μουσικό αυτό ταξίδι ξεκίνησε κατόπιν πρότασης της οικογένειας του Θ. Μικρούτσικου προς την Μ. Παπαγεωργίου. Η ίδια είχε επικοινωνία μαζί του όσο ζούσε, χωρίς δυστυχώς να προλάβει να βρεθεί μαζί του μουσικά. Η παράσταση παρουσιάστηκε πρώτη φορά πριν 10 περίπου μήνες στο θέατρο «Ολύμπια» στην Αθήνα, ταξίδεψε σε μια σειρά από πόλεις της Ελλάδας, και – τουλάχιστον ένας πρώτος κύκλος της – έκλεισε με την παράσταση που πραγματοποιήθηκε πριν λίγες μέρες στο Κηποθέατρο Παπάγου.
Μια καινοτόμα προσέγγιση σε ένα διαχρονικό έργο
Στα «17 Ταπεινά Ρέκβιεμ για το Μέλλον» η Μαρία Παπαγεωργίου επανεκτελεί μαζί με μια ομάδα σπουδαίων μουσικών κάποια από τα καλύτερα τραγούδια του σπουδαίου Θ. Μικρούτσικου. Προς τιμήν της, η Μ. Παπαγεωργίου δεν κατέφυγε μόνο στις εμπορικές επιτυχίες του συνθέτη, ούτε σε βαρετές και άνευρες διασκευές.
Η λίστα των τραγουδιών που επιλέχθηκαν περιλαμβάνει εξαιρετικές δημιουργίες στιχουργών και ποιητών που μελοποίησε ο Μικρούτσικος, όπως οι Ναζίμ Χικμέτ, Βολφ Μπίρμαν, Γιάννης Ρίτσος, Μάνος Ελευθερίου, Άλκης Αλκαίος, Νίκος Καββαδίας, Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι, Μανόλης Αναγνωστάκης. Η επιλογή των κομματιών αφενός μαρτυρά την προσεχτική μελέτη της Παπαγεωργίου στο έργο του συνθέτη, αφετέρου μας θυμίζει το τεράστιο εύρος της δουλειάς του.
Πέρα από την «πρώτη ύλη», τα τραγούδια αυτά καθαυτά, η ερμηνεία της Μ. Παπαγεωργίου είναι αδύνατο να σε αφήσει ασυγκίνητο-η. Η σπουδαία φωνή της συνδυάζει μαγικά τη δύναμη με την ευαισθησία, και «αναμετριέται» πραγματικά με τη Μαρία Δημητριάδη, οι ερμηνείες της οποίας έχουν στιγματίσει το έργο του Θ. Μικρούτσικου, αλλά και τους ακροατές.
Από τις πιο ευχάριστες εκπλήξεις της παράστασης είναι ότι η Μ. Παπαγεωργίου και οι ταλαντούχοι μουσικοί που τη συντροφεύουν στη σκηνή, πραγματοποιούν καταπληκτικές ενορχηστρώσεις, πράγμα όχι εύκολο στο έργο ενός συνθέτη που διακρίθηκε όσο λίγοι για το ταλέντο του στην ενορχήστρωση. Οι εκτελέσεις που παρουσιάζονται- ενώ σέβονται στο έπακρον τη μουσική κληρονομιά που πραγματεύονται- φέρουν ένα φρέσκο αέρα. Άλλοτε προσθέτοντας πρωτότυπα ή πιο δυναμικά στοιχεία, κι άλλοτε αφαιρώντας στοιχεία, αλλά κρατώντας ζωντανό τον παλμό του τραγουδιού. Στην παράσταση ακούγονται επίσης ηχητικά μηνύματα ή αποσπάσματα ηχογραφήσεων που συνδυάζονται με τα τραγούδια, ή παρεμβάλλονται ανάμεσα σε αυτά, δημιουργώντας έναν πρωτότυπο ηχητικό σχεδιασμό που σίγουρα δεν περνά απαρατήρητος.
Ένα πολιτικό έργο τέχνης που αφορά και τις επόμενες γενιές
Η πολιτική σημασία της εργογραφίας του Θ. Μικρούτσικου δεν χωρά αμφισβήτηση, και αυτό είναι κάτι που η Μ. Παπαγεωργίου συνειδητά αναδεικνύει. Αρκετά από τα κομμάτια που ακούγονται στην παράσταση είναι αναμφίβολα από τα πιο αξιόλογα πολιτικά κομμάτια του Θ. Μικρούτσικου, που περιλαμβάνονταν σε δίσκους που αποτέλεσαν (πολιτικά και καλλιτεχνικά) σταθμούς στην καριέρα του, όπως το «Εμπάργκο», η «Καντάτα για τη Μακρόνησο», «Τροπάρια για Φονιάδες», κ.ά.
Δεν είναι τυχαίο ότι και άλλοι καλλιτέχνες μεταγενέστερων γενεών από αυτή του Θ. Μικρούτσικου, στην αναζήτησή τους στο πολιτικό τραγούδι στρέφονται ξανά προς το έργο του συγκεκριμένου συνθέτη. Σχετικά πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί και το μουσικό συγκρότημα Υπόγεια Ρεύματα, και ο δίσκος τους «Τους Έχω Βαρεθεί», που κυκλοφόρησε το 2009. Όπως έχουν δηλώσει τα μέλη του συγκροτήματος, διασκεύασαν το έργο του Θ. Μικρούτσικου από ανάγκη των ίδιων την περίοδο εκείνη για πολιτική έκφραση στο τραγούδι, και αναγνωρίζοντας τον ως έναν από τους βασικότερους πυλώνες του πολιτικού τραγουδιού στην χώρα.
Στο ίδιο πνεύμα, η Μ. Παπαγεωργίου όντας- όπως έχει αποδείξει- μια τραγουδοποιός με άποψη για τα πράγματα, αναγνωρίζει και μας θυμίζει όχι μόνο την καλλιτεχνική, αλλά και την πολιτική σπουδαιότητα του έργου αυτού, και τη διαχρονικότητα που έχει και αυτή του η ιδιότητα. Η ίδια έχει δηλώσει: «Αντλώ Ταπεινά Ρέκβιεμ για το Μέλλον από τη δισκογραφία του (σ.σ. Θάνου Μικρούτσικου), που υφαίνουν σαν κλωστή τη συνέχεια του ανθρώπου, με μοναδικό μου κριτήριο την αγάπη μου σε αυτά και την πίστη μου πως αφορούν τη γενιά μου και όλες όσες έπονται.»
Η «συνομιλία» της τέχνης με την σύγχρονη εποχή
Σε μια εποχή που βομβαρδιζόμαστε καθημερινά από διασκευές και επανεκτελέσεις που δεν έχουν τίποτα να πούνε, και που συχνά μαρτυρούν την έλλειψη ταλέντου και πρωτοτυπίας, γινόμαστε επιτέλους με χαρά μάρτυρες μιας καινοτόμας μουσικής δουλειάς που αξίζει πραγματικά. Και η οποία – ενώ στηρίζεται σε ένα έργο που μετρά δεκαετίες ζωής- έχει κάτι καινούργιο και αξιόλογο να προσφέρει.
Η εξαιρετική προσέγγιση της Μ. Παπαγεωργίου και των μουσικών της μας θυμίζει ότι η τέχνη δεν είναι ένα «μουσειακό» πράγμα που άπαξ και δημιουργηθεί παραμένει για πάντα ασάλευτο στο χρόνο. Απεναντίας, τα έργα τέχνης μπορούν να «συνομιλούν» το ένα με το άλλο (το ίδιο και οι δημιουργοί τους) αλλά και να συνδιαλέγονται και με την εκάστοτε εποχή. Κι αυτό είναι αλήθεια σπουδαίο: ένα ποίημα που έγραψε ο Ρίτσος το 1949 στην εξορία στη Μακρόνησο, να αποκτά νέα ζωή στην πρώτη του μελοποίηση στη μεταπολίτευση το 1976 από το Θ. Μικρούτσικο, και να νοηματοδοτείται και πάλι σε μια επανεκτέλεση το 2024. Γιατί τελικά οι σπουδαίοι δημιουργοί, έχουν πάντα το περιθώριο να μελετηθούν ξανά, να «ανθίσουν» στα χέρια νέων δημιουργών, να μιλήσουν για τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής, να συγκλονίσουν το κοινό εκ νέου.
Και μπορεί εμείς να κοιτούμε με δέος τους σπουδαίους καλλιτέχνες του παρελθόντος και του παρόντος, όμως σύμφωνα με τον ίδιο τον Θ. Μικρούτσικο η τέχνη και η δημιουργία δεν θα έπρεπε να είναι κτήμα κάποιων λίγων πεφωτισμένων. Αντιθέτως, θα έπρεπε να αφορούν κάθε μέρα την καθεμιά και τον καθέναν από εμάς. Μας το θύμισε άλλωστε και το ηχητικό μήνυμα με τη φωνή του εκλιπόντος συνθέτη, με το οποίο κλείνει συγκινητικά η παράσταση:
«Εξακολουθώ βαθύτατα μέσα μου να ονειρεύομαι εκείνη την κοινωνία στην οποία ο ψαράς θα γράφει ποιήματα και ο ποιητής θα ψαρεύει». (Θάνος Μικρούτσικος 1947 – 2019)
Τραγούδι από την παράσταση:
