Ανάμεσα στις 21 και τις 26 Δεκέμβρη του 1963, είχαμε εντάσεις, συγκρούσεις και νεκρούς ανάμεσα στις δύο κοινότητες της Κύπρου, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, με αποτέλεσμα την διχοτόμηση της Λευκωσίας με τη δημιουργία της Πράσινης Γραμμής που χώριζε την πόλη σε Ε/κ και Τ/κ τομέα. Οι συγκρούσεις αυτές κλιμακώθηκαν στη συνέχεια και κατέληξαν τελικά στην εισβολή της Τουρκίας το 1974, τη διχοτόμηση του νησιού και χιλιάδες νεκρούς. Με αφορμή την επέτειο των συγκρούσεων του Δεκέμβρη του 1963 δημοσιεύουμε παλαιότερο άρθρο του συντρόφου Παναγιώτη Σολωμού από τη Νέα Διεθνιστική Αριστερά (ΝΕΔΑ) – αδερφή οργάνωση του «Ξ» στην Κύπρο.
Ο Δεκέμβρης του 1963, είναι μαζί με τον Ιούλιο του 1974 οι πιο σημαντικές περίοδοι της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας.
Το ιστορικό
Στις 21 Δεκεμβρίου, αστυνομική περίπολος επιχείρησε να ερευνήσει αυτοκίνητο, στο οποίο επέβαιναν Τουρκοκύπριοι (τ/κ) στα όρια της Ελληνοκυπριακής και της Τουρκοκυπριακής συνοικίας της παλιάς πόλης (σημ. «Ξ»: Λευκωσίας).
Οι τ/κ αρνήθηκαν να υποβληθούν σε έρευνα, ακολουθώντας τις οδηγίες της Τ.Μ.Τ. (σημ «Ξ»: εθνικιστική ακροδεξιά οργάνωση τ/κ) και το επεισόδιο εξελίχθηκε σε συμπλοκή μεταξύ του τ/κ πλήθους που άρχισε να συγκεντρώνεται στο σημείο του συμβάντος και των Ελληνοκύπριων (ε/κ) αστυνομικών, με αποτέλεσμα το θάνατο δύο τ/κ. Αυτή ήταν η σπίθα για την αναμενόμενη έκρηξη.
Τα επεισόδια συνεχίστηκαν και την επόμενη μέρα, καθώς πλήθος τ/κ, πολλοί από τους οποίους ένοπλοι, άρχισε να περιφέρεται ανεξέλεγκτα στους δρόμους της παλιάς πόλης. Μέχρι το απόγευμα οι συγκρούσεις επεκτάθηκαν και σε άλλες συνοικίες της πρωτεύουσας. Μέχρι το επόμενο πρωί τα βίαια επεισόδια επεκτάθηκαν στη Λάρνακα.
Παρά την αρχική αισιοδοξία για εκτόνωση της κρίσης, οι συγκρούσεις αναζωπυρώνονται στη Λευκωσία το επόμενο πρωί, όταν οικογένειες ε/κ που κατοικούσαν στο στρατηγικής σημασίας προάστιο της Ομορφίτας, που κατοικείτο κυρίως από τ/κ, δέχεται σφοδρή επίθεση από τ/κ ένοπλες ομάδες. Λίγο μετά, οι συγκρούσεις επεκτείνονται και στην Αμμόχωστο. Συγκρούσεις αναφέρονται επίσης στην Κερύνεια.
Η κατάσταση πλέον οδηγείται σε επικίνδυνη κλιμάκωση με την είσοδο στις μάχες της ΤΟΥΡΔΥΚ και ΕΛΔΥΚ. Στις 26 Δεκεμβρίου 1963 η ελληνοκυπριακή πλευρά παραδίδει στον Ερυθρό Σταυρό 800 γυναικόπαιδα Τουρκοκύπριους, που είχαν απομακρυνθεί από την περιοχή των μαχών, κυρίως στην περιοχή Ομορφίτας. Παράλληλα η Τουρκοκυπριακή πλευρά παραδίδει 26 Ελληνοκύπριους.
Πώς όμως από ένα φαινομενικά μικρό επεισόδιο φτάσαμε σε γενικευμένη σύγκρουση και τη διχοτόμηση της Λευκωσίας;
Οι Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου
Η απάντηση είναι ότι η υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου που «αναγνώριζαν» την «ανεξαρτησία» της Κύπρου (σημ «Ξ»: μέχρι τότε η Κύπρος ήταν αποικία της Βρετανίας) ειδώθηκε από τις δυο εθνικές άρχουσες τάξεις, ε/κ και τ/κ, σαν ενδιάμεσος σταθμός για να προωθήσουν τους διακηρυγμένους τους στόχους, για Ένωση (σημ «Ξ»: με την Ελλάδα) και διχοτόμηση (σημ «Ξ»: της Κύπρου) αντίστοιχα.
Μέσα από τις συμφωνίες Ζυρίχης η ε/κ άρχουσα τάξη έβλεπε τη δυνατότητα, αφού έφευγαν οι Άγγλοι, να επιβληθούν στρατιωτικά και οικονομικά στους πιο αδύνατους τ/κ ανταγωνιστές τους και να προχωρήσουν στην Ένωση αφού καταγγείλουν τις συμφωνίες.
Από την άλλη η τ/κ άρχουσα τάξη εξασφάλιζε την αποκλειστικότητα στην επικυριαρχία στην «κοινότητα της» και την εκμετάλλευση των τ/κ, ενώ απέκτησε και το νομικό δικαίωμα επέμβασης της Τουρκίας (μίας εκ των τριών εγγυητριών δυνάμεων) κάτι που χρησιμοποίησαν το ’74 για να ολοκληρώσουν τη διχοτόμηση.
Αυτή η προσπάθεια εκφράστηκε και μέσα από σχέδια όπως ήταν το σχέδιο Ακρίτας, του οποίου ο Μακάριος ήταν γνώστης και σχεδίαζε την πορεία προς την Ένωση, αλλά και από αντίστοιχο σχέδιο για τη διχοτόμηση που βρέθηκε στο γραφείο του Κιουτσούκ, αντιπροέδρου τότε της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η Ζυρίχη δεν λειτούργησε ποτέ
Στα δύο χρόνια της λειτουργίας του Συντάγματος της Ζυρίχης τίποτα δεν λειτούργησε σύμφωνα με αυτό.
Η ηγεσία των τ/κ ζητούσε την υλοποίηση της αναλογίας 30% τ/κ στη δημόσια υπηρεσία και η ε/κ ηγεσία κωλυσιεργούσε. Το ίδιο συνέβαινε και με τους ξεχωριστούς δήμους στις αμιγείς τ/κ περιοχές. Όσον αφορά τους νόμους, οι τ/κ δεν ψήφιζαν τους νόμους για τις φορολογίες, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος καλούσε στην είσπραξη των φόρων παρά τη μη ψήφιση των νόμων και ο Ντενκτάς καλούσε τους τ/κ να μην πληρώνουν τους φόρους.
Στις 30 Νοεμβρίου 1963 ο Μακάριος πρότεινε τροποποιήσεις στο Σύνταγμα (τα περιβόητα «Δεκατρία Σημεία») που αφορούσαν τη διανομή των εξουσιών ανάμεσα στην ε/κ και τ/κ κοινότητα και θα το καθιστούσαν, κατά την ε/κ άποψη, πιο «λειτουργικό» και «αποτελεσματικό». Οι τροποποιήσεις που πρότεινε ο Μακάριος, μεταξύ άλλων, αφαιρούσαν το δικαίωμα βέτο από τον ε/κ πρόεδρο και τον τ/κ αντιπρόεδρο και άλλαζαν το σύστημα των χωριστών πλειοψηφιών, περιορίζοντας τα προνόμια της τ/κ κοινότητας σε εξασφαλισμένα δικαιώματα μειονότητας.
Η ηγεσία των τ/κ απάντησε με εφοδιασμό με όπλα των τ/κ και η ε/κ ηγεσία ανταπάντησε με ελέγχους από αστυνομικά περίπολα.
Είναι μέσα σε αυτή την κατάσταση που είχαμε και το επεισόδιο που πυροδότησε την εθνικιστική σύγκρουση.
Η «πράσινη γραμμή»
Στις 30 Δεκεμβρίου 1963 υπογράφηκε η πρώτη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός. Με την ίδια συμφωνία χαράχθηκε και η «Πράσινη Γραμμή» κατά μήκος του κέντρου της Λευκωσίας για να χωρίσει τις βόρειες τ/κ από τις νότιες ε/κ συνοικίες της. Ως «ειρηνευτική δύναμη» παρεμβλήθηκαν ανάμεσα στους αντιμαχόμενους Βρετανοί στρατιώτες των Βάσεων.
Με αυτό τον τρόπο έχουμε την κατάρρευση του Συντάγματος της Ζυρίχης και την απαρχή του διαχωρισμού μέσα από μια πορεία εθνικών συγκρούσεων. Η πορεία αυτή ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 1974 με το πραξικόπημα, την εισβολή και την ουσιαστική διχοτόμηση επί τού εδάφους.
Όλη αυτή την πορεία οι δύο κοινότητες την πλήρωσαν με σφαγές, ανθρώπινες τραγωδίες, προσφυγοποιήσεις και καταστροφές. Η τ/κ κοινότητα πλήρωσε πολύ πιο ακριβά τις συγκρούσεις του 1963 γι αυτό και μετρά την έναρξη του Κυπριακού Προβλήματος από τότε (σημ «Ξ»: σε αντίθεση με τους ε/κ που μετρούν την έναρξη του Κυπριακού, με την εισβολή της Τουρκίας το 1974).
Όλες αυτές οι ανθρωποθυσίες έγιναν στο βωμό της εξυπηρέτησης των αντικρουόμενων συμφερόντων των αρχουσών τάξεων.
Η άρχουσα τάξη και η Αριστερά
Σχεδόν 60 χρόνια μετά τον Δεκέμβρη του 1963 αποδεικνύεται ότι τα συμφέροντα αυτά δημιούργησαν το πρόβλημα και το συντήρησαν, ενώ σήμερα, μέσα από την αντιπαράθεση για τους υδρογονάνθρακες, απειλούν με μια νέα σύγκρουση.
Η μόνη δύναμη που θα μπορούσε να σταθεί εμπόδιο σε αυτή την πορεία μπορεί να είναι η Αριστερά, στηριγμένη στα κοινά συμφέροντα των Ε/κ και Τ/κ εργαζομένων και εκφράζοντας τα μέσα από ένα κοινό μέτωπο και κοινούς μαζικούς αγώνες εναντία στην αποικιοκρατία με στόχο την ειρηνική ανάπτυξη και πρόοδο και των δυο κοινοτήτων.
Η υιοθέτηση όμως του αιτήματος της Ένωσης το 1949 από το ΑΚΕΛ, η υποστήριξη του ενωτικού δημοψηφίσματος το 1950 και η υποταγή της Αριστεράς στην ε/κ άρχουσα τάξη, έβαλαν τέρμα σε αυτή τη δυνατότητα.
Χαρακτηριστικό της υποταγής της ηγεσίας του ΑΚΕΛ στις επιλογές των αστών και εθνικιστών είναι και ο πρωτοσέλιδος τίτλος της Χαραυγής για τα γεγονότα του Δεκέμβρη, όπου χρησιμοποιεί την φρασεολογία τους για «ανταρσία» και «Τούρκους στασιαστές».
Η υιοθέτηση μιας ανεξάρτητης πολιτικής από πλευράς της Αριστεράς στο Κυπριακό, η οποία να στηρίζεται στα κοινά συμφέροντα των ε/κ και τ/κ εργαζομένων για ειρηνική συνύπαρξη, ανάπτυξη και πρόοδο και ο συντονισμός του αγώνα για ουσιαστική διευθέτηση του Κυπριακού με τον αγώνα ενάντια στα μνημόνια και την λιτότητα, σε βορρά και νότο, είναι και σήμερα όσο ποτέ άλλοτε επείγουσα.
Αυτή η πολιτική είναι η μόνη που θα βάλει τις βάσεις για αντιστροφή της πορείας προς τη διχοτόμηση με μια πορεία προς τη συνεργασία και την επανένωση. Στην προώθηση μιας τέτοιας πολιτικής στοχεύει η ΝΕΔΑ.
