Του Δημήτρη Πανταζόπουλου
Το εκλογικό αποτέλεσμα του κινήματος των «5 αστέρων» του Μπέπε Γκρίλο ήταν αναμφισβήτητα η έκπληξη των πρόσφατων Ιταλικών εκλογών. Πολύς λόγος έχει ήδη γίνει τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη για τον χαρακτήρα του «φαινομένου Γκρίλο».
Σε μία χώρα που το πολιτικό σκηνικό έχει αναδιαταχθεί ήδη μία φορά με την διάλυση των μέχρι τότε πολιτικών κομμάτων (Σοσιαλιστικού, Χριστιανοδημοκρατικού, Κομμουνιστικού) στις αρχές της δεκαετίας του ’90, έχει ανοίξει πια η συζήτηση αν η μεγάλη εκλογική επιτυχία του κινήματος των 5 αστέρων αποτελεί την αρχή για ένα γύρο αλλαγών στο επίπεδο της πολιτικής και των κομμάτων.
Το σίγουρο είναι ότι μία προσέγγιση του τύπου «άσπρο – μαύρο» δεν είναι σε καμία περίπτωση επαρκής για να αναλύσει κανείς το «φαινόμενο».
Ιστορία
Το «κίνημα των 5 αστέρων» δημιουργήθηκε το 2005 μέσω του προσωπικού μπλογκ του Μπέπε Γκρίλο στο Ίντερνετ. Η φήμη του Γκρίλο ξεκίνησε από τη δεκαετία του ’80 όταν ως σατιρικός κωμικός, αλλά και μέσω του μπλογκ του εδώ και χρόνια, κατέκρινε το πολιτικό κατεστημένο της Ιταλίας. Δεν πρόκειται για ένα κόμμα «κλασσικού τύπου» αφού δεν έχει μέλη και όλη η οργανωτική του δομή και προγραμματική του πρόταση αναπτύσσεται μέσω ομάδων συζήτησης στο Ίντερνετ.
Μέχρι τη συμμετοχή στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές το «κίνημα των 5 αστέρων» είχε συμμετάσχει σε μία σειρά τοπικές εκλογικές αναμετρήσεις με πολύ καλά αποτελέσματα με αποκορύφωμα τις τελευταίες εκλογές στη Σικελία όπου αναδείχθηκε πρώτο κόμμα με 15%.
Από την αρχή της δημιουργίας του σημαντικό ρόλο στο «κίνημα των 5 αστέρων» παίζει εκτός από τον Γκρίλο και ο επιχειρηματίας Τζανρομπέρτο Καζαλέτζιο ο οποίος εκλέχτηκε και βουλευτής στις τελευταίες εκλογές.
Λαϊκισμός;
Πολλοί χαρακτηρίζουν το κίνημα του Γκρίλο σαν μία μοντέρνα όψη του λαϊκισμού λόγω των θέσεων του ενάντια στο πολιτικό κατεστημένο κτλ. Είναι αλήθεια ότι ο Γκρίλο σε όλη την προεκλογική εκστρατεία πολιτεύτηκε με βασικό του συνθήματα το «να πάνε όλοι σπίτια τους» και μια πλούσια ρητορική ενάντια στους πολιτικούς τα κόμματα, την ΕΕ και τη Γερμανία. Με αυτή την έννοια μπορεί κάποιος να πει ότι ο λόγος του έχει λαϊκίστικα χαρακτηριστικά.
Για να χαρακτηρίζουμε όμως συνολικά πολιτικά το κόμμα του πρέπει να ρίξουμε μία πιο προσεκτική ματιά στις πολιτικές του θέσεις όπως αυτές εκφράζονται από το πολιτικό του πρόγραμμα[1].
Δημοκρατικά αιτήματα
Στο εξαιρετικά σύντομο αυτό πρόγραμμα περιέχονται μία σειρά θέσεις που ακούστηκαν την προηγούμενη περίοδο στα κινήματα των πλατειών σε όλη την Ευρώπη αλλά και στο κίνημα «occupy» στις ΗΠΑ. Θέσεις για:
- περιορισμό της χρηματοδότησης των κομμάτων,
- περισσότερη δημοκρατία και έλεγχο της ασκούμενης πολιτικής μέσω δημοψηφισμάτων,
- περιορισμός στις θητείες των βουλευτών κτλ.
Οι θέσεις αυτές δεν είναι απαραίτητα αριστερές θέσεις. Αλλά εκφράζουν σε μεγάλο βαθμό την τάση ριζοσπαστικοποίησης στρωμάτων της κοινωνίας απέναντι στο πολιτικό κατεστημένο που είναι υπεύθυνο για τη βίαιη διάλυση του βιοτικού τους επιπέδου μέσω των πολιτικών λιτότητας.
Είναι επίσης ξεκάθαρο ότι τα «κινήματα των πλατειών» σε όλο τον κόσμο έβαλαν στο επίκεντρο της προσοχής τα αιτήματα για πραγματική δημοκρατία και συμμετοχή της κοινωνίας στις αποφάσεις. Αυτό αντανακλάται σε τοποθετήσεις του Γκρίλο όπως την ακόλουθη:
«Η εποχή στην οποία οι πολίτες έδιναν λευκή επιταγή στα κόμματα έχει τελειώσει. Οι πολίτες διεκδικούν για πρώτη φορά ρόλο στη συγγραφή της Ιστορίας. Οι πολίτες απαιτούν τόσο σε τοπικό όσο και εθνικό επίπεδο να έχουν λόγο στη διαμόρφωση του προγράμματος διακυβέρνησης όσο και στον έλεγχο της εκτέλεσής του. Έρχεται η ώρα της Άμεσης Δημοκρατίας.»[2]
Για την ΕΕ και το ευρώ
Ένα ακόμα στοιχείο που ανέβασε τα ποσοστά του Γκρίλο ήταν και η στάση του απέναντι στην ΕΕ και το €, αφού σε όλη την προεκλογική εκστρατεία αλλά και μετά τις εκλογές υποστήριζε ότι δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη η παραμονή της Ιταλίας στο € αλλά και ότι η ΕΕ επιβάλει τις πολιτικές της για να διασωθούν τα κέρδη των τραπεζιτών και ιδιαίτερα της Γερμανίας.
Είναι και εδώ σαφές ότι για τα μεσαία και φτωχά λαϊκά στρώματα στην Ιταλία και στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου η ΕΕ ταυτίζεται με τις πολιτικές λιτότητας ενώ το € αποτελεί «εργαλείο» οικονομικής εκμετάλλευσης από τις χώρες του ευρωπαϊκού βορρά και ιδιαίτερα τη Γερμανία και με αυτή την έννοια βλέπουν φιλικά όσους μιλούν ενάντια τους.
Αντιφάσεις
Από την άλλη το «κίνημα» του Γκρίλο και οι πολιτικές του θέσεις βρίθουν αντιφάσεων. Από τη μια στο πρόγραμμά του περιλαμβάνονται θέσεις
- υπέρ της χρηματοδότησης του δημόσιου σχολείου
- για δημόσια υγεία
- υπεράσπιση της δημόσιας περιουσίας και πλούτου.
- υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας
- και κατά των «επενδύσεων» που έχουν περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Θέσεις που κατά κανόνα τοποθετούν κάποιο φορέα ή κίνημα στο χώρο της Αριστεράς. Από την άλλη όμως στις δηλώσεις του Γκρίλο θα βρούμε μία σειρά από δεξιές θέσεις όπως η περίφημη δήλωση του για τα συνδικάτα:
«Θέλω ένα κράτος με κότσια, ας εξαλείψουμε τα συνδικάτα που είναι μια παλιά δομή όπως τα πολιτικά κόμματα»
Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι για το κίνημα του Γκρίλο πυρήνας της οικονομίας είναι οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Λέει σχετικά:
«Τα θεμέλια της ιταλικής οικονομίας είναι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις. … Είναι οι αγελάδες που αρμέγονται σε μια χώρα που την πνίγει η γραφειοκρατία…Είναι η γραφειοκρατία που είναι το αξεπέραστο πλέον εμπόδιο σε όποιον θέλει να δημιουργήσει μια επιχείρηση. Είτε θα αρχίσουμε να φτιάχνουμε επιχειρήσεις είτε θα πεθάνουμε με την παρακμή του κράτους πρόνοιας.» [3]
Χτυπά έτσι την κρατική γραφειοκρατία αλλά στο πρόγραμμα και τις δηλώσεις του δε βρίσκει κανείς μία λέξη ενάντια στο Ιταλικό κεφάλαιο ή το ρόλο που παίζουν οι ίδιες οι ιταλικές τράπεζες στις πολιτικές λιτότητας στην Ιταλία.
Από εσωτερική, όμως, δημοκρατία;
Μία ακόμα αντίφαση του κινήματος του Γκρίλο είναι και η εσωτερική του δημοκρατία. Μπορεί το κίνημα του να μιλά για άμεση δημοκρατία αλλά επί της ουσίας παραμένει ένα «αρχηγικό» κόμμα του οποίου όλες οι δημόσιες τοποθετήσεις γίνονται μέσω ίντερνετ από το μπλογκ του Γκρίλο χωρίς ουσιαστικές δομές και ουσιαστικό έλεγχο. Ήδη άλλωστε με αφορμή τη στάση γερουσιαστών του «κινήματος» στις εκλογές για πρόεδρο της γερουσίας έχουν ήδη εκδηλωθεί οι πρώτες κόντρες για την «αδιάλλακτη» στάση του Γκρίλο.
«Θολές» θέσεις για τον ρατσισμό και τον φασισμό
Από την άλλη η στάση του Γκρίλο στα ζητήματα του ρατσισμού δεν είναι καθόλου καθαρή. Ό ίδιος πέρυσι είχε γράψει για το ζήτημα της ιθαγένειας στα παιδιά των μεταναστών:
«Η ιθαγένεια για αυτούς που γεννιούνται στην Ιταλία, αλλά οι γονείς τους δεν έχουν ιταλική υπηκοότητα, δεν είναι λογική.» (3)
Ενώ έχει ταχθεί και κατά της μετανάστευσης των Ρομά από τη Ρουμανία στην Ιταλία. Είναι τέλος χαρακτηριστική και η δήλωση του για την πιθανή συνάντηση του με του νεοναζί της Casa Pound:
«To «κίνημα των 5 αστέρων» δεν έχει προκαταλήψεις για αυτούς με τους οποίους συναντιέται» (3)
Αριστερός ή δεξιός;
Είναι καθαρό ότι το «φαινόμενο Γκρίλο» δε μπορούμε με ευκολία να το κατατάξουμε στην αριστερά αλλά ούτε και να το χαρίσουμε εξ ολοκλήρου στη δεξιά.
Από το πρόγραμμα του Γκρίλο απουσιάζουν οι καθαρά ταξικές θέσεις ενώ ακόμα και για τα ζητήματα της κρίσης σε καμιά περίπτωση, παρά την ρητορεία του ενάντια στη λιτότητα και την ΕΕ, ο Γκρίλο δεν έχει συγκεκριμένες προτάσεις.
Από την άλλη μεγάλα κομμάτια της ιταλικής κοινωνίας κοιτούν προς το ριζοσπαστισμό του Γκρίλο από τη μία λόγω της συνολικής αποτυχίας του πολιτικού κατεστημένου και των πολιτικών λιτότητας αλλά από την άλλη και λόγω των ολέθριων ελλειμμάτων της ιταλικής Αριστεράς που την έχουν οδηγήσει στη διάλυση.
Πρόκειται έτσι για ένα βαθιά αντιφατικό πολιτικό σχηματισμό με ετερόκλητες θέσεις και σύνθεση που δεν μπορεί να καλύψει το κενό της ανυπαρξίας μιας ολοκληρωμένης ταξικής προσέγγισης στα προβλήματα της ιταλικής κοινωνίας από την Αριστερά.
Ανάγκη για μια νέα μαχητική Αριστερά
Αυτό είναι και το μεγάλο πρόβλημα της ιταλικής κοινωνίας: η απουσία μιας πραγματικά ριζοσπαστικής και αντικαπιταλιστικής αριστεράς που θα μπορούσε να δώσει διέξοδο στη μαχητική διάθεση και τη ριζοσπαστική συνείδηση των λαϊκών στρωμάτων. Μια τέτοια Αριστερά πρέπει να χτιστεί στην Ιταλία και σε αυτή την κατεύθυνση έχουν κρίσιμο ρόλο να παίξουν οι αγωνιστές της βάσης και τα μαχητικά συνδικάτα. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν ο Γκρίλο και οι δυνάμεις που έχουν συσπειρωθεί γύρω απ’ αυτόν θα μπορέσουν να συμβάλουν θετικά σ’ αυτό το έργο, ή αν τελικά το «κίνημα των 5 αστέρων» θα καταρρεύσει μέσα από τις εσωτερικές του αντιφάσεις και κάτω από τις πιέσεις των τάξεων – του κατεστημένου από τη μια και των εργατικών και λαϊκών στρωμάτων από την άλλη.
