Του Per-Åke Westerlund, από την εφημερίδα Offensiv, του σουηδικού τμήματος της CWI (www.socialistworld.net).
Μετάφραση Ελένη Παλαιολόγου
Η οικονομία της Ισλανδίας βρίσκεται σήμερα σε φάση ανάπτυξης, μετά τη μεγάλη ύφεση που τη χτύπησε το 2008 και ο προηγούμενος πρωθυπουργός της χώρας πέρασε από δίκη για το ρόλο που έπαιξε στην κρίση*. Αλλά η οικονομική και πολιτική κρίση σε καμία περίπτωση δεν έχει τελειώσει.
Σε διάρκεια μιας εβδομάδας, τον Οκτώβρη του 2008, τρεις βασικές τράπεζες της χώρας κατέρρευσαν και ο χρηματιστηριακός δείκτης έπεσε απ’ τις 9.000 στο 14! Το ΑΕΠ της χώρας έπεσε πάνω από 10% και η ανεργία επταπλασιάστηκε. Κανένας απ τους 320,000 κατοίκους δεν κατάφερε να ξεφύγει απ την έκρηξη.
Σε πρόσφατο άρθρο στην εφημερίδα της Δανίας Information, ο Ισλανδός συγγραφέας Haukur Ingvarsson, περιγράφει την κατάσταση που πρόκυψε στην κοινωνία, αναφερόμενος στο παράδειγμα του παππού του:
«Πρώτα έχασε όλες του τις αποταμιεύσεις. Μετά έχασε την πίστη του στην κοινωνία που με τόση περηφάνια είχε βοηθήσει να χτιστεί. Και τελικά έχασε το μυαλό του… Τέσσερις ή πέντε μήνες μετά ήταν νεκρός».
Σήμερα, παρότι η οικονομία δείχνει να ανακάμπτει, οι επιπτώσεις της κρίσης παραμένουν:
«Πάνω απ’ τις μισές ισλανδικές οικογένειες έχουν χρεοκοπήσει, πολλές έχουν σταματήσει να πληρώνουν τους λογαριασμούς τους και ακόμα και άνθρωποι με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και σταθερή εργασία βρίσκονται κάτω από μεγάλη πίεση» συνοψίζει η εφημερίδα Information.
Πως εξηγείται όμως η οικονομική ανάπτυξη και η ηρεμία που δείχνει να έχει αντικαταστήσει τις μεγάλες διαδηλώσεις του 2008-09;
Ο βασικός λόγος για την επιστροφή της οικονομίας σε θετικούς ρυθμούς είναι η τεράστια υποτίμηση του νομίσματός της χώρας. Η ισλανδική κορώνα υποτιμήθηκε κατά 77% και τώρα βρίσκεται περίπου 50% κάτω από την αρχική της αξία. Αυτό ευνόησε τον τουρισμό και τις εξαγωγές ψαριών.
Ταυτόχρονα, όμως, η μείωση της αξίας του νομίσματος αύξησε και το εξωτερικό χρέος της χώρας. Όμως η ισλανδική κυβέρνηση έδωσε εγγυήσεις μόνο στους ντόπιους δανειστές – διαγράφοντας έτσι, στην πράξη το χρέος προς τους ξένους δανειστές. «Ένα μεγάλο μέρος απ’ το κόστος της αναδιάρθρωσης του χρέους επιβάρυνε έμμεσα τους ξένους επενδυτές, που υπέστησαν σημαντικές απώλειες όταν κατέρρευσαν οι τράπεζες», δήλωσε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) στη τελευταία του έκθεση (World Economic Outlook, April 2012).
Ακόμα, σαν αποτέλεσμα των πολλών και οργισμένων διαδηλώσεων του 2008 και 2009, αλλά και για να αποφύγει μια ολική κατάρρευση, η ισλανδική κυβέρνηση αναγκάστηκε να πάρει μια σειρά μέτρων:
- έδωσε τέλος στις κατασχέσεις περιουσιών,
- έδωσε αναβολή στις πληρωμές των στεγαστικών δανείων,
- έκδωσε ένα κανονισμό σύμφωνα με τον οποίο κανένας δεν θα έπρεπε να έχει στεγαστικό δάνειο μεγαλύτερο του 110% του ετήσιου οικογενειακού εισοδήματος, κτλ.
Το κόστος αυτών των μέτρων, καθώς και το κόστος για την εξαγορά των τραπεζών απ’ το κράτος, καλύφθηκαν με δάνεια απ’ το ΔΝΤ της τάξης των 10 δισ. δολαρίων, ποσό που αντιστοιχεί σε πάνω από 20.000 ευρώ ανά Ισλανδό.
Οι ατομικές «διαπραγματεύσεις» για τα στεγαστικά δάνεια οδήγησαν σε μειώσεις του χρέους των νοικοκυριών και προσωρινά μείωσαν τα επιτόκια. Παρόλα αυτά όμως, αυτού του είδους οι διαπραγματεύσεις ολοκληρώθηκαν μόνο για το 35% των νοικοκυριών.
Πολλά από αυτά τα μέτρα ήταν δυνατό να παρθούν μόνο και μόνο επειδή η Ισλανδία έχει τόσο λίγους κατοίκους. Μένει όμως ακόμα να δούμε το βαθμό στον οποίο η χώρα κατάφερε να ορθοποδήσουν ξανά τα νοικοκυριά της, καταλήγει η έκθεση του ΔΝΤ. «Σοβαρά προβλήματα συνεχίζουν να υπάρχουν», αναφέρουν οι Financial Times σε πρόσφατο άρθρο τους.
Τα μέτρα αυτά αποσόβησαν μια πιο μεγάλη κατάρρευση, και επέτρεψαν στην οικονομία να βρίσκεται σήμερα σε φάση ανάπτυξης, όμως κάθε άλλο παρά έλυσαν τα προβλήματα για τα λαϊκά στρώματα. Το μέσο νοικοκυριό έχει χάσει το 30% της αγοραστικής του δύναμης απ’ το 2008, ενώ τα στεγαστικά δάνεια είναι ακόμα πάνω απ΄ το 200% του διαθέσιμου εισοδήματος.
Η πολιτική κρίση είναι τουλάχιστον όσο μεγάλη είναι και η οικονομική. «Η κρίση είναι διαρκώς στο μυαλό μας. Υπάρχει κρίση δημοκρατίας. Μια μεγάλη κρίση εμπιστοσύνης» δηλώνει ο Haukur Ingvarsson στην Information.
Το κόμμα των Σοσιαλδημοκρατών μαζί με το κόμμα των Αριστερών Πρασίνων σχημάτισαν κυβέρνηση όταν η παλιά δεξιά κυβέρνηση έπεσε στις εκλογές του 2009. Αλλά σήμερα, η επιρροή και των δύο κομμάτων έχει μειωθεί στο μισό σε σχέση με δύο χρόνια πριν. Οι Σοσιαλδημοκράτες έχουν πέσει απ’ το 29% στο 14% και το κόμμα των Αριστερών Πρασίνων απ’ το 21% στο 8%.
Οι ελπίδες του κόσμου ότι αυτά τα δύο κόμματα θα ακολουθούσαν διαφορετική πολιτική διαψεύστηκαν πολύ σύντομα. Αντίθετα, η νέα κυβέρνηση στράφηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ακολουθώντας μια πολιτική μειώσεων στις συντάξεις και περικοπών στο δημόσιο και στους μισθούς. Αυτό άνοιξε ξανά το δρόμο στο κόμμα των Ανεξάρτητων, που βρισκόταν στην προηγούμενη κυβέρνηση και τώρα καθαρά προηγείται στις δημοσκοπήσεις.
Η κοινή γνώμη θέλει κάτι καινούριο. «Περίπου οι μισοί των ερωτηθέντων δεν μπορούσαν να απαντήσουν τι θα ψήφιζαν σήμερα στις βουλευτικές εκλογές. Από αυτούς που απάντησαν, το ένα πέμπτο στήριζε ένα κόμμα που αυτή τη στιγμή δεν έχει εκπροσώπηση στη βουλή» αναφέρει το islandsbloggen.com. Ένα νέο κόμμα, το Unity, που δημιουργήθηκε από τη Lily Mósesdóttir, η οποία εγκατέλειψε το κόμμα των Αριστερών Πρασίνων, γιατί δεν συμφωνούσε με την ασκούμενη πολιτική πήρε 21% στις πρώτες δημοσκοπήσεις, αλλά από τότε έχει πέσει στο 6%.
Η αναζήτηση για κάτι καινούριο στην πολιτική σκηνή οδήγησε στο να εκλεγεί δήμαρχος του Reykjavik ένας κωμικός, ενώ ένας παρουσιαστής τηλεοπτικών εκπομπών βρίσκεται μπροστά στις δημοσκοπήσεις για τις προεδρικές εκλογές που θα γίνουν τον ερχόμενο Ιούνη. Η δημοτικότητα του νυν προέδρου, Ólafur Ragnar Grímsson, βρίσκεται σε κάθετη πτώση λόγω της υποστήριξής του προς τις τράπεζες. Οι τραπεζίτες, πολλοί απ’ τους οποίους εξακολουθούν να έχουν προσωπικά τζετ και τεράστιες περιουσίες, παραμένουν μισητοί στα λαϊκά στρώματα.
«Οι άνθρωποι με τα Range Rovers και τα μαύρα κοστούμια μετατράπηκαν σε χρόνο ρεκόρ, από πρότυπα σε σύμβολα διαφθοράς και απληστίας» σημείωσε ένα άρθρο στην Information.
Λίγο καιρό μετά την ισλανδική κρίση, η κρίση χτύπησε και έναν αριθμό ευρωπαϊκών χωρών και η Ισλανδία βρέθηκε στη σκιά. Αλλά η κρίση δεν έχει τελειώσει. Οι πολιτικές που εφαρμόζονται στα πλαίσια του καπιταλισμού υποχρεώνουν τους εργαζόμενους και τα λαϊκά στρώματα να πληρώνουν την κρίση που προκαλούν οι τραπεζίτες και το κεφάλαιο. Η ανάγκη για σοσιαλιστικές και πραγματικά διεθνιστικές απαντήσεις είναι όσο μεγάλη ήταν και το 2008.
_________________________
* Όπως ήταν αναμενόμενο, η πολύκροτη δίκη του πρώην πρωθυπουργού Geir Haarde δεν τον οδήγησε στη φυλακή, αλλά ούτε και στο να πληρώσει κάποιο πρόστιμο. Κρίθηκε ένοχος μόνο για το γεγονός ότι απέτυχε να ενημερώσει τους υπόλοιπους υπουργούς της κυβέρνησής του. Αθωώθηκε για όλες τις κατηγορίες ότι έφερε ευθύνη για την κρίση!
