Στις 7 Νοέμβρη του 1917, ή στις 25 Οκτώβρη με το παλιό ημερολόγιο, πριν από 98 χρόνια, είχαμε την κατάληψη της εξουσίας από τους επαναστατημένους εργάτες στην Αγία Πετρούπολη. Η Ρωσική Επανάσταση ήταν γεγονός. Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που η εργατική τάξη κατάφερε να πάρει την εξουσία και να την κρατήσει. Είχε προηγηθεί σχεδόν 50 χρόνια πριν, το 1871, η Κομμούνα του Παρισιού στην οποία οι εργάτες κατάφεραν να πάρουν την εξουσία αλλά δεν μπόρεσαν να την κρατήσουν παρά μόνο για μερικούς μήνες.
Τα συμπεράσματα από τη μελέτη των μεγάλων εργατικών επαναστάσεων είναι πάντα πολύτιμα για μπορέσουν οι επαναστάτες της δικής μας εποχής να χαράξουν το δρόμο τους, περιορίζοντας τα λάθη και τις αδυναμίες. Πάνω απ’ όλες τις επαναστάσεις δεσπόζουν τα διδάγματα της Οκτωβριανής Επανάστασης ακριβώς γιατί μπόρεσε να κρατηθεί στην εξουσία, άσχετο αν μερικά χρόνια αργότερα χάθηκε η μάχη ενάντια στο «σύστημα» του Στάλιν ο οποίος οδήγησε τη μεγαλειώδη επανάσταση σε ολοκληρωτικό εκφυλισμό, σε ένα εφιαλτικό μονοκομματικό δικτατορικό καθεστώς που εξευτέλισε και εξευτελίζει μέχρι τις μέρες μας τις λέξεις «εργατική εξουσία», «σοσιαλισμός», «κομμουνισμός» κλπ.
Με την ευκαιρία της επετείου του γεγονότος που σημάδεψε όσο κανένα άλλο την πορεία του παγκόσμιου εργατικού κινήματος αναδημοσιεύσουμε ένα παλιότερο άρθρο του συντρόφου Παναγιώτη Βογιατζή.
Τα γεγονότα
1905: Μια ειρηνική διαδήλωση στις 9 του Γενάρη χτυπιέται άγρια από την αστυνομία και το στρατό, δίνοντας έτσι το σύνθημα για γενικευμένη εξέγερση. Δημιουργούνται για πρώτη φορά τα «Σοβιέτ», επιτροπές εργατών και στρατιωτών που διεκδικούν άμεσα την εξουσία. Τελικά, η επανάσταση ηττήθηκε, επειδή οι αγροτικές περιοχές δεν ήταν ακόμη έτοιμες να την ακολουθήσουν. Ωστόσο, η επανάσταση του 1905 χαρακτηρίσθηκε «η πρόβα τζενεράλε του 1917».
1914: Ξεσπάει ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος, που θα διαρκέσει ως το 1918. Η Ρωσία παίρνει το μέρος της Αγγλίας και της Γαλλίας, εναντίον της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας. Οι ήττες της διαδέχονται η μία την άλλη.
1917, 23 Φλεβάρη: Στη διεθνή μέρα της Γυναίκας (οι ημερομηνίες ακολουθούν το παλιό ημερολόγιο, 13 μέρες πίσω), 90.000 εργάτριες της Πετρούπολης, αψηφώντας τις εκκλήσεις όλων των κομμάτων για «αυτοσυγκράτηση», κατεβαίνουν σε απεργία και διαδήλωση. Ενάντια σε κάθε πρόβλεψη, το κίνημα εξαπλώνεται αμέσως.
25 Φλεβάρη: Η απεργία εξελίσσεται σε ένοπλη εξέγερση. Μεγάλες μονάδες του στρατού περνούν με το μέρος των διαδηλωτών.
28 Φλεβάρη: Η επανάσταση επικρατεί σ’ ολόκληρη την περιοχή της πρωτεύουσας και ο τσάρος συλλαμβάνεται.
Μάρτης: Σχηματίζεται προσωρινή κυβέρνηση, αποτελούμενη αποκλειστικά από αστούς και ευγενείς. Ταυτόχρονα όμως, ξαναδημιουργούνται τα Σοβιέτ. Πρώτα στην Α. Πετρούπολη και πολύ γρήγορα σ’ ολόκληρη τη χώρα. Εμφανίζεται έτσι το φαινόμενο της «διαρχίας». Ενώ τυπικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια της κυβέρνησης, στην πραγματικότητα βρίσκεται εξ ολοκλήρου στα χέρια των Σοβιέτ, όπου όμως κυριαρχούν τα αριστερά κόμματα των Μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών (ΣΕ), που δεν έχουν καμία διάθεση ν’ ασκήσουν την εξουσία αυτή. Οι Μπολσεβίκοι αποτελούν ακόμη μια πολύ μικρή μειοψηφία και η πολιτική της ηγεσίας τους (Κάμενεβ και Στάλιν) ελάχιστα διαφέρει απ’ αυτή των υπόλοιπων αριστερών κομμάτων.
3 Απρίλη: Ο Λένιν επιστρέφει στην Α. Πετρούπολη από την εξορία και παρουσιάζει τις «Θέσεις του Απρίλη», όπου για πρώτη φορά βάζει το ζήτημα του περάσματος όλης της εξουσίας στα Σοβιέτ και της μετατροπής της επανάστασης σε σοσιαλιστική. Αρχικά δεν βρίσκει καθόλου συμμάχους στην ηγεσία των Μπολσεβίκων. Στα τέλη του μήνα ωστόσο, καθώς απευθύνεται στη βάση του κόμματος, καταφέρνει να κερδίσει την πλειοψηφία.
18 Απρίλη: Η προσωρινή κυβέρνηση διατάζει γενική επίθεση σ’ όλα τα μέτωπα, αλλά οι στρατιώτες αρνούνται να υπακούσουν. Ξεσπούν βίαιες διαδηλώσεις στην Α. Πετρούπολη, από υποστηρικτές και των δύο στρατοπέδων. Τελικά η προσωρινή κυβέρνηση καταρρέει και σχηματίζεται νέα, όπου και πάλι κυριαρχούν οι αστοί (10 από τους 16 υπουργούς).
4 Μάη: Ο Τρότσκι επιστρέφει στην Ρωσία, αφού οι Άγγλοι, που τον κρατούσαν αιχμάλωτο σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στον Καναδά, αναγκάζονται να τον αφήσουν ελεύθερο. Αμέσως τάσσεται στο πλευρό των Μπολσεβίκων και ξεκινάει διαδικασίες συγχώνευσης της «Διαχτιδικής Οργάνωσης» στην οποία ανήκε και που περιλάμβανε περίπου 4000 μέλη και αρκετά γνωστά στελέχη της διεθνιστικής αριστεράς, με το κόμμα του Λένιν. Η επίσημη ένταξη θα γίνει τον Ιούλη, στο 6ο Συνέδριο του κόμματος.
3 Ιούνη: Αρχίζει το 1ο Συνέδριο των Σοβιέτ στην Πετρούπολη. Οι Μπολσεβίκοι και οι σύμμαχοί τους ήδη κατέχουν το 20% των συνέδρων. Στην πραγματικότητα η επιρροή τους είναι ακόμη μεγαλύτερη, αφού αυξάνεται μέρα με την ημέρα.
Ο λόγος γι’ αυτή τη ραγδαία άνοδο του Μπολσεβικισμού βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός ότι τα «σοσιαλιστικά» κόμματα των Μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών, τρομοκρατημένα από την ίδια τους τη δύναμη, περνούν όλο και περισσότερο στις θέσεις των αντιπάλων της επανάστασης. Το Συνέδριο, με προτροπή του Κερένσκι που είχε αναλάβει το υπουργείο στρατιωτικών, παίρνει απόφαση για νέα επίθεση, για να «τιμηθούν οι συμφωνίες της Ρωσίας με τους συμμάχους της». Τα πράγματα τείνουν προς το σημείο του βρασμού.
18 Ιούνη: Το Σοβιέτ αποφασίζει την πραγματοποίηση διαδήλωσης, στο όνομα της «υπεράσπισης της Δημοκρατίας». Εκατοντάδες χιλιάδες εργατών και στρατιωτών παρελαύνουν. Τα πανώ με τα συνθήματα των Μπολσεβίκων «Κάτω ο πόλεμος», «Κάτω οι 10 αστοί υπουργοί» και «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» κυριαρχούν συντριπτικά.
2 – 5 Ιούλη: Η φρουρά και οι εργάτες της Α. Πετρούπολης εξεγείρονται ενάντια στην κυβέρνηση, που ήταν φανερό ότι όχι μόνο δεν προωθούσε καμιά από τις βασικές διεκδικήσεις της επανάστασης, αλλά αντίθετα προσπαθούσε να «επαναφέρει την τάξη» με κάθε τρόπο. Οι Μπολσεβίκοι αρχικά διστάζουν αλλά αργότερα αποφασίζουν ν’ αναλάβουν την ευθύνη της εξέγερσης, παρ’ ότι έβλεπαν ότι αυτή είχε ξεσπάσει πολύ πρόωρα. Το μεγαλύτερο μέρος της χώρας βρισκόταν ακόμη πίσω από τις διαθέσεις που επικρατούσαν στην Α. Πετρούπολη και τη Μόσχα. Μπαίνουν ωστόσο επικεφαλής, προσπαθώντας να δώσουν μια συντεταγμένη κατεύθυνση στην εξέγερση και στην πραγματικότητα να ελαχιστοποιήσουν τις αρνητικές της επιπτώσεις. Πράγματι το κίνημα εξασθενεί γρήγορα, όταν μονάδες στρατού από άλλες περιοχές φτάνουν στην πρωτεύουσα και «ακλόνητα» στοιχεία παρουσιάζονται που δείχνουν ότι οι Μπολσεβίκοι ήταν πράκτορες της Γερμανίας. Ωστόσο, πετυχαίνουν τον αντικειμενικό τους στόχο: Οι δυνάμεις των εξεγερμένων δεν δέχονται συντριπτική ήττα και η αιματοχυσία περιορίζεται όσο αυτό ήταν δυνατό.
Ιούλης: Ο μήνας της μεγάλης συκοφαντίας. Οι Μπολσεβίκοι τίθενται εκτός νόμου, τα τυπογραφεία τους σφραγίζονται και πολλοί από τους ηγέτες οδηγούνται στις φυλακές (Τρότσκι, Κάμενεφ) ή αναγκάζονται να κρυφτούν για ν’ αποφύγουν τη σύλληψη (Λένιν, Ζηνόβιεφ). Η αντικειμενική κατάσταση ωστόσο είναι τέτοια, που θ’ ανατρέψει πολύ σύντομα τις εξελίξεις αυτές. Στα τέλη του μήνα, μέσα σε συνθήκες ημιπαρανομίας, συγκαλείται το 6ο Συνέδριο του Κόμματος των Μπολσεβίκων.
Αύγουστος: Καθώς, μετά το πρώτο σοκ, οι δυνάμεις του μπολσεβικισμού αρχίζουν και πάλι να αυξάνονται, η αντίδραση αποφασίζει πως οι μέρες της μετριοπάθειας έχουν περάσει κι αποφασίζει να παίξει το τελευταίο της χαρτί: τη στρατιωτική δικτατορία. Για τον ρόλο του δικτάτορα επιλέγεται ο τσαρικός στρατηγός Κορνίλοβ. Παρά την πλήρη υποστήριξή του από το Επιτελείο και την αστική τάξη, το πραξικόπημα καταλήγει σε οπερέτα: Οι εργάτες οχυρώνουν μέσα σε λίγες ώρες την πρωτεύουσα, οι σιδηροδρομικοί χαλάνε κι αλλάζουν τις γραμμές των τρένων, οι ταχυδρομικοί κατακρατούν τις επικοινωνίες των πραξικοπηματιών και τις μεταβιβάζουν στην επιτροπή άμυνας του Σοβιέτ, τα στρατεύματα του Κορνίλοβ μόλις πληροφορούνται από τους συναδέλφους τους τον πραγματικό του σκοπό περνούν κι αυτά με το μέρος της επανάστασης.
Οι Μπολσεβίκοι παίζουν τον πρώτο ρόλο σ’ αυτή την προσπάθεια. Όλοι, του Κερένσκι –που στο μεταξύ έχει γίνει πρωθυπουργός- συμπεριλαμβανομένου, απευθύνονται σ’ αυτούς, που ήταν υποτίθεται «προδότες της πατρίδας» και εκτός νόμου, για να οργανώσουν την άμυνα ενάντια στην αντεπανάσταση. Χωρίς να σταματήσουν ούτε λεπτό την κριτική τους ενάντια στην Προσωρινή Κυβέρνηση, ενώνουν τις δυνάμεις τους μ’ αυτή, προκειμένου ν’ αντιμετωπισθεί ο άμεσος κίνδυνος. Είναι το πρώτο παράδειγμα της εφαρμογής της πολιτικής του «Ενιαίου Μετώπου» στην πράξη.
Σεπτέμβρης: Με τη στάση τους αυτή, οι Μπολσεβίκοι κερδίζουν οριστικά την πλειοψηφία όχι μόνο στα Σοβιέτ της Α. Πετρούπολης και της Μόσχας αλλά και των περισσοτέρων μεγάλων πόλεων. Ο Τρότσκι, όπως και το 1905, αναλαμβάνει Πρόεδρος του Σοβιέτ της Α. Πετρούπολης.
Οι Μπολσεβίκοι μποϋκοτάρουν το Προκοινοβούλιο που δημιουργείται, καθώς η κατάσταση έχει πια ωριμάσει, όχι για το πισωγύρισμα σε μια αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία αλλά για το πέρασμα στην επόμενη φάση της επανάστασης: την εγκαθίδρυση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας των Σοβιέτ. Ο Λένιν μ’ όλες του τις δυνάμεις προσπαθεί να πείσει το κόμμα να προχωρήσει στην εξέγερση.
9 Οκτώβρη: Με πρόταση των Μενσεβίκων, δημιουργείται η «Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή», που σαν καθήκον της θα είχε την υπεράσπιση της πρωτεύουσας με τη βοήθεια εργατικών πολιτοφυλακών. Η ΕΣΕ θα αποτελέσει το όργανο της μάχης για την κατάληψη της εξουσίας. Ο Λέων Τρότσκι, σαν Πρόεδρος του Σοβιέτ της Α. Πετρούπολης, αναλαμβάνει την αρχηγία της ΕΣΕ.
10 Οκτώβρη: Η Κ. Επιτροπή των Μπολσεβίκων παίρνει απόφαση για την εξέγερση. Οι Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ που διαφωνούν, αποκαλύπτουν τα σχέδια αυτά στον Τύπο. Ο Λένιν τους καταγγέλλει σαν απεργοσπάστες και προτείνει την άμεση διαγραφή τους από το κόμμα.
23-24 Οκτώβρη: Η κυβέρνηση του Κερένσκι προσπαθεί για τελευταία φορά να αντιδράσει. Η ΕΣΕ κηρύσσεται παράνομη, οι εφημερίδες των Μπολσεβίκων σφραγίζονται και πάλι. Όμως ο κύβος έχει πια ριφθεί. Τα στρατεύματα που καλούνται στην πρωτεύουσα από την κυβέρνηση περνούν ολοκληρωτικά με το μέρος της εξέγερσης.
25 Οκτώβρη: Την ημέρα που είχε οριστεί για την έναρξη του 2ου Συνεδρίου των Σοβιέτ, τα κυριότερα σημεία της πρωτεύουσας πέφτουν στα χέρια των εξεγερμένων χωρίς να πέσει ούτε μια ντουφεκιά. Το μοναδικό άξιο λόγου στρατιωτικό επεισόδιο έχει να κάνει με την άμυνα των Χειμερινών Ανακτόρων του τσάρου, όπου είχαν καταφύγει κάποια από τα μέλη της κυβέρνησης και των δημοτικών αρχών. Λίγες ώρες μετά την έναρξη του συνεδρίου, τα ανάκτορα καταλαμβάνονται με αιφνιδιαστική έφοδο. Μια καινούρια εποχή ξεκινούσε.
Η επαναστατική εξουσία
Το κόμμα των Μπολσεβίκων έμεινε στην ιστορία σαν το πιο επαναστατικό κόμμα που εμφανίστηκε ποτέ. Αλλά απέκτησε αυτή τη φήμη όχι με λόγια αλλά με τις πολύ συγκεκριμένες πράξεις του.
Το κριτήριο για την επαναστατικότητα ενός κόμματος δεν είναι φυσικά το πόσο συχνά ή πόσο δυνατά καλεί το λαό σε επανάσταση. Αν ήταν έτσι, οι Μπολσεβίκοι θα είχαν ιστορικά πολύ μεγάλο ανταγωνισμό… Το κριτήριο είναι η αποφασιστικότητα την ώρα της κρίσης και η πιστή εφαρμογή των εξαγγελιών την επόμενη μέρα. Σ’ αυτούς τους τομείς, οι Μπολσεβίκοι πέρασαν τις εξετάσεις τους με άριστα.
Τέσσερα ήταν τα συνθήματα με τα οποία οι Μπολσεβίκοι κέρδισαν την πλειοψηφία του εργαζόμενου λαού της Ρωσίας: Το πρώτο, «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ», έγινε πράξη ταυτόχρονα με την επανάσταση. Το 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ, που συγκλήθηκε στις 25 του Οκτώβρη, ανακοίνωσε την παύση της Προσωρινής Κυβέρνησης και ανακήρυξε τον εαυτό του στο μόνο όργανο εξουσίας. Και ξεκίνησε να υλοποιήσει τα υπόλοιπα τρία συνθήματα, «Κάτω ο πόλεμος», «εργατικός έλεγχος στην παραγωγή» και «η γη στους αγρότες».
Το πρώτο Διάταγμα που εξέδωσε το Συμβούλιο των Επιτρόπων του Λαού στις 26 του Οκτώβρη, ήταν μια προσφορά ανακωχής ανάμεσα στους εμπόλεμους στρατούς.
Στις 27, το Διάταγμα για τον εργατικό έλεγχο έδωσε στις εργοστασιακές επιτροπές το δικαίωμα να ρυθμίζουν τη δουλειά στα αντίστοιχα εργοστάσια, να επιθεωρούν τα λογιστικά βιβλία και να προσυπογράφουν εντολές και διακίνηση εμπορευμάτων και πρώτων υλών από και προς την επιχείρηση.
Τέλος, στις 28, το Διάταγμα για τη γη παρέδωσε τα μεγάλα κτήματα των γαιοκτημόνων, της πρώην αυτοκρατορικής οικογένειας και της εκκλησίας στις Τοπικές Επιτροπές Γης.
Πρέπει να σημειωθεί ότι κανένα από τα παραπάνω μέτρα δεν είχε «βίαιο» ή «εξτρεμιστικό» χαρακτήρα. Τα εργοστάσια δεν απαλλοτριώθηκαν ούτε εθνικοποιήθηκαν την «επόμενη μέρα». Οι γαιοκτήμονες δεν εκδιώχτηκαν από τα χωριά με τη βία. Αντίθετα, τους προσφέρθηκε γη ανάλογα με το μέγεθος της οικογένειάς τους, όπως σε κάθε άλλο αγρότη. Και στις περιπτώσεις που ήταν γέροι ή ανάπηροι, τους παραχωρήθηκε σύνταξη αντίστοιχη μ’ αυτή του ανάπηρου στρατιώτη. Βέβαια, δεν έλειψαν αρκετά περιστατικά αντεκδίκησης ενάντια σε μισητούς γαιοκτήμονες, αλλά αυτά προέρχονταν από το μίσος που είχαν συσσωρεύσει για δεκαετίες οι τοπικές κοινωνίες και δεν αποτελούσαν με κανένα τρόπο «επίσημη» πολιτική. Όπου ήταν δυνατό, οι τοπικές αρχές προσπαθούσαν να τα παρεμποδίσουν.
Ακόμα και για τους τσαρικούς αξιωματικούς, η πολιτική των Μπολσεβίκων ήταν απίστευτα ειρηνική. Εκατοντάδες αξιωματικοί και ευέλπιδες (με κυριότερο παράδειγμα τον στρατηγό Κρασνόβ) απελευθερώθηκαν με μόνη εγγύηση το λόγο της τιμής τους ότι δεν θα έπαιρναν τα όπλα ενάντια στη Σοβιετική Εξουσία!
Αν οι ως τότε κυρίαρχες τάξεις είχαν αποδεχτεί τη θέληση της συντριπτικής πλειοψηφίας του ρωσικού λαού, η επανάσταση θα μπορούσε να κυλήσει ειρηνικά και η ανασυγκρότηση της κατεστραμμένης Ρωσίας θα ήταν ασύγκριτα πιο εύκολη. Αλλά όλες οι προσπάθειες των Μπολσεβίκων ήταν μάταιες. Ούτε το 1917 ούτε πριν ούτε μετά υπάρχει έστω κι ένα παράδειγμα κυρίαρχων τάξεων που να παραδέχτηκαν δημοκρατικά την ήττα τους.
Οι ιδιοκτήτες των εργοστασίων με χίλια δυο κόλπα σαμποτάριζαν την παραγωγή. Οι γαιοκτήμονες κατέφευγαν στον πλησιέστερο αντεπαναστατικό στρατό για να πάρουν πίσω αυτό που στα μάτια τους ήταν δικαιωματικά και προαιώνια δικό τους. Οι στρατηγοί, υποστηριζόμενοι από τις ξένες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, ξεκινούσαν όπου μπορούσαν εμφύλιο πόλεμο, ξεχνώντας βέβαια το «λόγο της τιμής τους», που πιθανότατα δεν είχαν ούτως ή άλλως. Και όλοι οι εμπλεκόμενοι στον παγκόσμιο πόλεμο, σε αγαστή συνεργασία, εφόρμησαν με στρατεύματα για να «επαναφέρουν την τάξη».
Η βία και οι καταστροφές που ακολούθησαν την Επανάσταση του Οκτώβρη οφειλόταν αποκλειστικά σ’ αυτούς που αργότερα θα έσκιζαν τα ρούχα τους για τους σατανικούς Μπολσεβίκους…
