Με αφορμή την πρόσφατη ψήφιση του νόμου 4958/2022, που αφορά μεταξύ άλλων στα ανθρώπινα δικαιώματα των ίντερσεξ ανηλίκων, ο σ. Ρολάνδος Παύλου μίλησε με την Ρηνιώ Συμεωνίδου, στέλεχος της οργάνωσης Intersex Greece και μητέρα ίντερσεξ παιδιού.
- ΡΠ: Ρηνιώ, τι ακριβώς εννοούμε με τη λέξη «ίντερσεξ»;
ΕΣ: Τα ίντερσεξ ή αλλιώς διαφυλικά άτομα είναι εκείνα που γεννιούνται με ή αναπτύσσουν χαρακτηριστικά φύλου που, ιατρικά μιλώντας, δεν εμπίπτουν στις δύο βασικές κατηγορίες «αρσενικού» και «θηλυκού».
- ΡΠ: Πόσο συχνές είναι αυτές οι παραλλαγές;
ΕΣ: Η αλήθεια είναι πως στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία. Υπολογίζεται, με βάση τις πιο αξιόπιστες μελέτες (M. Blackless, How sexually dimorphic are we? Review and Synthesis, 2000), πως το ποσοστό παγκοσμίως ανέρχεται στο 1,7% περίπου των παιδιών που γεννιούνται.
- ΡΠ: Τι εννοείς δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία στην Ελλάδα; Δεν καταγράφονται;
ΕΣ: Όχι. Στην Ελλάδα μέχρι τώρα δεν γνωρίζουμε να υπάρχει συστηματική καταγραφή και μελέτη των γεννήσεων παιδιών ίντερσεξ, ή όπως αποκαλούνται σήμερα στην ιατρική, με «Διαταραχές/Διαφοροποιήσεις της Ανάπτυξης Φύλου (DSD)». Το πρόβλημα ξεκινά από τις προκαταλήψεις και τις στρεβλές αντιλήψεις τόσο στην ιατρική κοινότητα όσο και σε ολόκληρη την κοινωνία. Η ίδια η καταγραφή προϋποθέτει την αποδοχή και κατανόηση του βιολογικού φύλου ως ένα πολυπαραγοντικό φάσμα φυσικής ποικιλομορφίας…
- ΡΠ: Μπορείς να δώσεις κάποια παραδείγματα τέτοιων παραλλαγών;
ΕΣ: Το σύνηθες χρωμοσωμικό προφίλ του αρσενικού είναι ΧΥ και του θηλυκού είναι ΧΧ. Ωστόσο, εμφανίζεται μια ποικιλία περιπτώσεων, όπως XXY, XO, XYY, XXYY, XX και XXX κ.α. Αλλά, δεν επαρκούν τα χρωμοσώματα για τον απόλυτο καθορισμό του φύλου, για παράδειγμα υπάρχουν οι άνδρες ΧΧ ή περιπτώσεις ΧΥ ανδρών που το σώμα τους δεν ανταποκρίνεται στα ανδρογόνα ή γυναίκες ΧΧ με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και θηλυκό φαινότυπο που το σώμα τους παράγει περίσσια ανδρογόνων. Το 2013, ο καθηγητής Olaf Hiort παρουσίασε άλλες 40 περιπτώσεις παραλλαγών χωρίς συγκεκριμένη χρωματοσωμική συσχέτιση. Καταλαβαίνεις πως αυτό το πεδίο έρευνας είναι πρόσφατο.
- ΡΠ: Πώς αντιμετωπίζονταν μέχρι τώρα οι περιπτώσεις των ίντερσεξ παιδιών;
ΕΣ: Κοίτα, θα σου μιλήσω καταρχάς για τη δική μου εμπειρία. Στον 5ο μήνα της εγκυμοσύνης μου, μετά από προγεννητικό έλεγχο, μάθαμε πως το παιδί μας θα ήταν ΧΧΥ. Και οι δύο τοπικοί μαιευτήρες που μας είδαν, επέμεναν πιεστικά να τερματίσουμε την κύηση γιατί το παιδί μας θα ήταν ένα «λάθος και τέρας της φύσης» που «μπορεί να βγει ομοφυλόφιλο»… Και μαζί, μας είπαν αδιανόητες ανακρίβειες για την ψυχοσωματική του υγεία.
- ΡΠ: Η αλήθεια είναι πως θυμάμαι πως στα ιατρικά συγγράμματα που διδάχτηκα το σύνδρομο Klinefelter (XXY) αναφερόταν ως συνδεδεμένο με πνευματική καθυστέρηση.
ΕΣ: Αυτό είναι ψέμα! Όταν ακούσαμε τους δύο μαιευτήρες να μας λένε να σκοτώσουμε ένα υγιές και επιθυμητό παιδί, κάναμε οι ίδιοι μια εντατική έρευνα. Βρήκαμε μέσα από το ίντερνετ κοινότητες ατόμων ΧΧΥ από όλον τον κόσμο, μιλήσαμε μαζί τους, ρωτήσαμε για τυχόν θέματα υγείας και αντιληφθήκαμε πως ήταν υγιή άτομα, με κοινωνική ζωή και αρκετοί από αυτούς με οικογένειες και παιδιά.
- ΡΠ: Οπότε, τι αποφασίσατε;
ΕΣ: Αποφασίσαμε φυσικά να το κρατήσουμε και ξεκινήσαμε να προετοιμαζόμαστε για να το υποστηρίξουμε όταν θα γεννιόταν. Μετά τη γέννηση του παιδιού, και πάλι βρέθηκαν γιατροί που μας συμβούλευσαν να του δώσουμε τεστοστερόνη «για να γίνει κανονικό αγόρι», χωρίς αυτό να είναι αναγκαίο για την υγεία του. Έγινε φανερό πως για να διασφαλίσουμε μια ελεύθερη ανάπτυξη του παιδιού μας θα έπρεπε, αφενός να συνεχίσουμε να ερευνούμε εντατικά και αφετέρου να δίνουμε καθημερινά μάχες ενάντια σε ψέματα και προκαταλήψεις.
- ΡΠ: Πώς λοιπόν προέκυψε το σωματείο Intersex Greece;
ΕΣ: Αναζητήσαμε και βρήκαμε οικογένειες με ίντερσεξ άτομα στην Ελλάδα και οργανωθήκαμε ακολουθώντας τα πρότυπα αντίστοιχων οργανώσεων άλλων χωρών. Στην ομάδα μας στο Facebook εκπροσωπούνται αυτή τη στιγμή περίπου 250 οικογένειες με ίντερσεξ άτομα. Ο στόχος μας τότε ήταν απλώς να ανταλλάξουμε έγκυρη πληροφορία και να αλληλοϋποστηριχθούμε, αλλά όσο μεγάλωνε η ομάδα συνειδητοποιούσαμε ότι αυτά δεν επαρκούν και ότι οι ίντερσεξ άνθρωποι στην Ελλάδα χρειάζονται νομική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους. Κι έτσι ιδρύσαμε το πανελλαδικό σωματείο, την Intersex Greece.
- ΡΠ: Ποια είναι η διεθνής εμπειρία;
ΕΣ: Η σημαντικότερη επιτυχία των παλαιότερων ίντερσεξ ακτιβιστών για τα δικαιώματα τους διεθνώς ήταν η Ειδική Έκθεση του ΟΗΕ για τα Βασανιστήρια (8 Μαρτίου 2016), που περιέλαβε τις «κανονικοποιητικές» ιατρικές επεμβάσεις στα ίντερσεξ άτομα στον ορισμό των βασανιστηρίων. Συγκεκριμένα, η Έκθεση αναφέρει:
«Η ορμονική θεραπεία και οι κανονικοποιητικές χειρουργικές επεμβάσεις στα γεννητικά όργανα, με το πρόσχημα των ”διορθωτικών θεραπειών”, σπάνια, αν όχι ποτέ, έχουν ιατρική ένδειξη, ενώ οδηγούν σε σοβαρή ισόβια σωματική και πνευματική ταλαιπωρία και πόνο που μπορεί να συνιστά βασανιστήριο και κακοποίηση».
Λίγο νωρίτερα, η Μάλτα (2014) ήταν η πρώτη χώρα που ψήφισε τη νομική απαγόρευση των επεμβάσεων σε ίντερσεξ παιδιά. Ακολούθησαν η Πορτογαλία, η Γερμανία και η Ισλανδία.
Σε πολλές άλλες χώρες, σε κάθε ήπειρο, υπάρχουν αντίστοιχες οργανώσεις με τις οποίες ανταλλάσσουμε επιστημονικά στοιχεία και εμπειρίες και βέβαια συντονιζόμαστε. Οι ίντερσεξ άνθρωποι βρίσκονται παντού, άρα μιλάμε για ένα παγκόσμιο πλέον κίνημα, που προσπαθεί, χωρίς ιδιαίτερους πόρους, να ενημερώσει το πλατύ κοινό, τα διεθνή όργανα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις τοπικές κυβερνήσεις.
- ΡΠ: Είχατε ως σωματείο να αντιμετωπίσετε τέτοια περιστατικά;
ΕΣ: Υπήρξαν αρκετές περιπτώσεις που ενημερωθήκαμε έγκαιρα και καταφέραμε να επέμβουμε. Για παράδειγμα σταματήσαμε μη ιατρικά αναγκαία επέμβαση «κανονικοποίησης» φύλου σε εγκαταλειμμένο μωράκι και υποστηρίξαμε τη μεταφορά του σε ασφαλές περιβάλλον. Παράσχαμε έγκυρη ενημέρωση σε αρκετά ζευγάρια με ίντερσεξ κυήματα που τους είχαν συστήσει αναίτια τερματισμό και σήμερα χαίρονται τα μωράκια τους, καθώς και σε γονείς που είχαν πεισθεί να προβούν σε τέτοιες επεμβάσεις στα μωρά τους, αλλά ενημερώθηκαν έγκαιρα και τις ακύρωσαν. Υπήρχαν φυσικά και περιπτώσεις που δεν προλάβαμε, ωστόσο κι εκεί χρειάστηκαν οι άνθρωποι ενημέρωση και –κυρίως– στήριξη από ανθρώπους που θα τους καταλάβαιναν. Παράλληλα, η οργάνωση μας παρέχει πλέον συστηματικά επιμορφώσεις σε διάφορους επαγγελματικούς κλάδους (εκπαιδευτικούς, ψυχολόγους, θεραπευτές κ.α.) και συμμετέχουμε στην επικείμενη επιμόρφωση του ΕΚΔΔΑ για την ισότιμη αντιμετώπιση των ΛΟΑΤΚΙ+ πολιτών στις δημόσιες υπηρεσίες.
- ΡΠ: Πριν τη ψήφιση του τωρινού νόμου υπήρχαν προηγούμενες προσπάθειες;
ΕΣ: Το 2017 (επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ) θέσαμε για πρώτη φορά στη Βουλή τα αιτήματά μας κατά τη συζήτηση των φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών, στο πλαίσιο του νομοσχεδίου για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, που κατέληξε στο νόμο 4491/2017. Ωστόσο, ενώ αρχικά στο νομοσχέδιο που ετοίμασε η νομοπαρασκευαστκή επιτροπή του Υπ. Δικαιοσύνης υπήρχε το άρθρο 7 που απαγόρευε ρητά τις μη θεραπευτικές χειρουργικές επεμβάσεις σε ίντερσεξ βρέφη, το άρθρο «εξαφανίστηκε» μυστηριωδώς πριν φτάσει για ψήφιση στο Κοινοβούλιο, και στον νόμο εκείνον απέμεινε μόνο μετέωρος ο ορισμός για τα χαρακτηριστικά φύλου…
- ΡΠ: Οπότε, με τον νόμο που ψηφίστηκε τώρα είστε ικανοποιημένοι; Κατοχυρώνει τα δικαιώματα των ίντερσεξ;
ΕΣ: Οι διατάξεις 17 έως 20 στο Γ μέρος του νόμου 4958/2022 είναι από τις αρτιότερες που έχουν ψηφιστεί διεθνώς. Το βασικότερο είναι πως ποινικοποιούνται οι μη αναγκαίες για την υγεία ιατρικές παρεμβάσεις στα ίντερσεξ παιδιά κάτω των 15 ετών, αλλά και πως ακούγεται η γνώμη τους. Οι παραβάτες τιμωρούνται εκτός από πρόστιμο και με ποινή φυλάκισης 6 μηνών (στην πρώτη παράβαση) και αφαίρεση της άδειας άσκησης επαγγέλματος. Το δεύτερο σημαντικό είναι πως θεσμοθετείται μια αυστηρή διαδικασία εκδίκασης στο Ειρηνοδικείο περιπτώσεων αιτήσεως για μη ιατρικά αναγκαίες παρεμβάσεις πριν το 15ο έτος της ηλικίας του ίντερσεξ ατόμου. Αυτό μπορεί να προκύψει είτε με αίτηση του ίδιου του ίντερσεξ παιδιού (εξαιρετικά σπάνιο) ή (το πιο συχνό) των γονέων, είτε εξαιτίας ιατρικής προτροπής (για να αποσβέσει το άγχος των γονιών) Ωστόσο, στη διαδικασία γνωμοδοτεί μια επιτροπή που αποτελείται από κοινωνικό λειτουργό, χειρούργο γιατρό και ψυχολόγο, όλοι με σχετική εμπειρία, καθώς και εμπειρογνώμονα-εκπρόσωπο της ίντερσεξ κοινότητας. Ελπίζουμε πως αυτές οι ασφαλιστικές δικλείδες θα διασφαλίσουν τη σωματική ακεραιότητα, μέχρι το ίντερσεξ παιδί να είναι σε θέση να παρέχει ενημερωμένη και ελεύθερη συναίνεση ή και την επιθυμία του για τέτοιου είδους παρεμβάσεις στο σώμα του, σύμφωνα πάντα και με την ταυτότητα φύλου που έχει.
- ΡΠ: Ποια στάση τήρησαν τα κόμματα στη ψήφιση του νομοσχεδίου;
ΕΣ: Τα συγκεκριμένα τέσσερα άρθρα υπερψηφίστηκαν από τη ΝΔ, τον ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΙΝΑΛ και το ΜΕΡΑ25. Το ΚΚΕ ψήφισε υπέρ του άρθρου 19, για τη διεπιστημονική επιτροπή, και η Ελληνική Λύση υπέρ του άρθρου 20 για τις προβλεπόμενες ποινές, ενώ στα άλλα τρία άρθρα, αμφότερα ψήφισαν «παρών». Μας ικανοποιεί πολύ το γεγονός ότι οι διατάξεις αυτές πέρασαν με τόσο μεγάλη πολιτική συναίνεση, χωρίς ούτε ένα «όχι», γιατί αυτό σημαίνει ότι η ελληνική κοινωνία είναι πολύ πιο έτοιμη σε ζητήματα προστασίας δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιών απ’ όσο πιστεύαμε.
- ΡΠ: Μετά την ψήφιση του νόμου πώς προχωράτε;
ΕΣ: Εννοείται πως δεν έχουμε καμιά αυταπάτη πως η ψήφιση ενός νόμου λύνει αυτόματα όλα τα προβλήματα. Γιατί τα ίντερσεξ άτομα συνεχίζουν να είναι καθημερινά εκτεθειμένα στην κοινωνική προκατάληψη, τα έμφυλα στερεότυπα, την ιατρική βία, το bullying και τους αποκλεισμούς, όπως είναι και αρκετά μεγάλο μέρος της υπόλοιπης ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Πέραν του νομοθετικού πλαισίου, έχουμε μπροστά μας πολλή δουλειά για την ενημέρωση της κοινωνίας και της Πολιτείας, τη σύνδεση μας με άλλα κινήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, πριν και πάνω απ’ όλα, την πρακτική υποστήριξη των ίντερσεξ ανθρώπων και των οικογενειών τους στον τόπο μας. Η ψήφιση του νόμου δεν έκλεισε το θέμα, αντίθετα, μόλις το άνοιξε επίσημα!
Για περισσότερες πληροφορίες για το θέμα: https://intersexgreece.org.gr
