Κάποτε στον κόσμο της μόδας υπήρχαν 4 σεζόν: Χειμώνας, Άνοιξη, Καλοκαίρι και Φθινόπωρο. Σήμερα η βιομηχανία της «γρήγορης μόδας» λειτουργεί με 52 σεζόν το χρόνο. Κάθε βδομάδα στα καταστήματα τύπου ZARA, H&M, Bershka, Top Shop, Mango κλπ υπάρχουν νέα ρούχα. Η βιομηχανία της «γρήγορης μόδας» είναι σχεδιασμένη με τρόπο που να μην είσαι ποτέ «στη μόδα».
Οι πολυεθνικές αυτού του κλάδου πωλούν ρούχα χαμηλής ποιότητας σε φτηνές τιμές και η κερδοφορία τους βασίζεται στην πώληση ποσότητας – και όχι ποιότητας. Από τη δεκαετία του 2000, όταν το ZARA, το H&M κ.α. άρχισαν να κυριαρχούν στην αγορά, μέχρι σήμερα, η παραγωγή ρούχων σε παγκόσμιο επίπεδο διπλασιάστηκε.
Ο μέσος Bρετανός αγοράζει σήμερα 4 φορές περισσότερα ρούχα σε σχέση με την δεκαετία του 1990 και ο μέσος Bορειοαμερικανός 5 φορές περισσότερα ρούχα σε σχέση με την δεκαετία του 1980.
Οι ρυθμοί αγοράς καινούριων ρούχων στον ανεπτυγμένο κόσμο είναι πρωτοφανείς στην ιστορία! Την ίδια στιγμή, κρατάμε τα ρούχα μας για πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα απ’ ότι παλιότερα – τα ρούχα της «γρήγορης μόδας» είναι «άλλωστε σχεδιασμένα» να χαλάνε γρήγορα.
Η υπερκατανάλωση ρούχων οδήγησε μέσα σε 14 χρόνια (2000-2014) σε διπλασιασμό των κερδών των πολυεθνικών που τα πωλούν. Και τα κέρδη είναι τεράστια… Μόνο το 2014 τα καθαρά κέρδη της ZARA ήταν 19,7 δισ. $ και της H&M 20,2 δισ. $! Η δε συνολική αξία της βιομηχανίας της «γρήγορης μόδας» ανέρχεται πλέον στα 2,4 τρις $!
Πώς καταφέρνουν όμως οι εταιρείες αυτές να παράγουν ρούχα σε τόσο χαμηλές τιμές και ποιο είναι το πραγματικό κόστος της γρήγορης μόδας;
Ημερομίσθια 2€ την ημέρα
Το 2013 στο Μπαγκλαντές 1129 εργαζόμενοι έχασαν τη ζωή τους και πολλοί ακόμα έμειναν μόνιμα ανάπηροι όταν το 8όροφο κτήριο Rana Plaza κατέρρευσε. Στο κτίριο αυτό στεγαζόταν, μεταξύ άλλων, βιομηχανίες ρούχων που απασχολούσαν 5.000 εργαζόμενους. Όταν κάποια μέρα στους τοίχους και στα ταβάνια εμφανίστηκαν ρωγμές, χωρίς να έχει προηγηθεί σεισμός, οι εργαζόμενοι φοβήθηκαν και άρχισαν να διαμαρτύρονται. Η τράπεζα που στεγαζόταν στο ισόγειο του κτιρίου έκλεισε άμεσα για λόγους ασφαλείας. Οι εργοδότες όμως των βιομηχανιών ρουχισμού ανάγκασαν τους εργάτες να συνεχίσουν να δουλεύουν και τους απείλησαν με παρακράτηση ενός μηνιάτικου, ακόμα και με απόλυση αν δεν συνέχιζαν τη δουλειά.
Την επόμενη μέρα το κτίριο κατέρρευσε. Μέσα βρισκόταν περισσότεροι από 3.000 εργαζόμενοι που έφτιαχναν ρούχα για τις εταιρείες Benetton, Mango, Monsoon, Wallmart, Accessorize κ.α.
Τα περίπου 4 εκατομμύρια εργαζόμενοι στο Μπαγκλαντές που φτιάχνουν τα μπλουζάκια των 5 ευρώ δουλεύουν έως και 20 ώρες την ημέρα, στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλο σε χώρους χωρίς εξαερισμό, χωρίς ψύξη ή θέρμανση, χωρίς οποιοδήποτε μέτρο ασφαλείας ενώ η αμοιβή τους συνήθως δεν ξεπερνά τα 2-2,5 € την ημέρα. Το γεγονός ότι το Μπαγκλαντές είναι μια φτωχή χώρα δεν σημαίνει ότι τα μεροκάματα των 2€ επαρκούν για να καλυφθούν οι βασικές ανάγκες μιας οικογένειας. Αντιθέτως καταδικάζουν τους εργαζόμενους να ζουν μια εξαθλιωμένη ζωή.
Οι δε προσπάθειες για χτίσιμο εργατικών συνδικάτων και διεκδίκηση δικαιωμάτων αντιμετωπίζονται από τους εργοδότες και την κυβέρνηση με απίστευτη βία. Αντίστοιχη είναι η ζωή των εργαζομένων αυτού του κλάδου (και όχι μόνο) στο Βιετνάμ, την Ινδία και την Κίνα – τις βασικές χώρες παραγωγής ρούχων και αξεσουάρ «γρήγορης μόδας».
Ο 2ος μεγαλύτερος ρυπαντής του πλανήτη
Πέρα από τα φτηνά μεροκάματα, τα κέρδη των πολυεθνικών της «γρήγορης μόδας» βασίζονται στα φτηνά υλικά και …στην ρύπανση του περιβάλλοντος. Η ποιότητα των ρούχων συνολικά είναι χαμηλή ενώ βασικό υλικό αποτελούν τα φτηνά συνθετικά νήματα και βασικά ο πολυεστέρας (polyester).
Τα εργοστάσια παραγωγής ρούχων στις φτωχές χώρες και στις χώρες μέσης ανάπτυξης δεν παίρνουν κανένα μέτρο προστασίας του περιβάλλοντος, καθώς αυτό θα αύξανε το κόστος παραγωγής. Για παράδειγμα, οι βιομηχανίες της πόλης Κανπούρ στην Ινδία, όπου φτιάχνονται φτηνά δερμάτινα ρούχα και αξεσουάρ, χύνουν κάθε μέρα στο ποταμό Γάγγη 50 εκατομμύρια τόνους τοξικά απόνερα. Χιλιάδες άλλες βιομηχανίες κάνουν το ίδιο στο Γάγγη που είναι η βασική πηγή πόσιμου νερού εκατομμυρίων ανθρώπων, καθώς και πηγή άρδευσης αναρίθμητων καλλιεργειών.
Αν συνυπολογιστούν τα καυσαέρια των βιομηχανιών παραγωγής ρούχων και τα τοξικά χημικά που απορρίπτονται με διάφορους τρόπους στα ποτάμια, τις λίμνες, τη θάλασσα και το έδαφος, η βιομηχανία της «γρήγορης μόδας» είναι ο 2ος μεγαλύτερος ρυπαντής στον πλανήτη μετά τη πετρελαιοβιομηχανία.
Οι συνθετικές ίνες απειλούν τη ζωή στη θάλασσα
Στους παραπάνω ρύπους δεν συμπεριλαμβάνονται οι συνθετικές ίνες που καταλήγουν στη θάλασσα με το πλύσιμο των ρούχων και αποτελούν ένα μεγάλο κομμάτι της πλαστικής ρύπανσης που απειλεί τη θαλάσσια ζωή.
Όταν τα συνθετικά ρούχα πλένονται στο πλυντήριο, απελευθερώνονται πλαστικές μικροΐνες οι οποίες μέσω του αποχετευτικού συστήματος καταλήγουν στη θάλασσα. Ένα πλυντήριο χωρητικότητας 5 κιλών μπορεί να απελευθερώσει από 600.000 έως και 17,7 εκατ. συνθετικές μικροΐνες σε μία μόνο πλύση. Σε βάρος, αυτό μεταφράζεται σε 0,43-1,27 γραμμάρια πλαστικού ανά πλύση.
Οι συνθετικές ή κοινώς πλαστικές ίνες βρίσκονται παντού στους ωκεανούς, συμπεριλαμβανομένου των στομαχιών και των ιστών των ψαριών και άλλων θαλάσσιων ζώων. Ένα από τα πιο δραματικά παραδείγματα αποτελούν τα ευρήματα της ομάδας του Δρ. Άλαν Τζέιμσον (Dr. Alan Jameson) ακαδημαϊκού στο πανεπιστήμιο του Νιούκασλ (Newcastle) η οποία ανακάλυψε πλαστικές ίνες στο πεπτικό σύστημα οστρακόδερμων (καβούρια κ.α.) που κατοικούν στις υποθαλάσσιες τάφρους του Ειρηνικού Ωκεανού. Σε αυτές συμπεριλαμβάνεται και η Τάφρος των Μαριανών όπου βρίσκεται το βαθύτερο σημείο όλων των ωκεανών (ονομάζεται Challenger Deep) με τον πυθμένα να έχει απόσταση σχεδόν 11 χλμ από την επιφάνεια της θάλασσας. Το 100% των οστρακόδερμων που συλλέχθηκαν από τον πυθμένα του Challenger Deep είχαν μολυνθεί με μικροΐνες πλαστικού!!
Συχνά, το «τέλος» του ταξιδιού των συνθετικών ινών είναι το πιάτο μας και ο οργανισμός μας, καθώς μαζί με τα ψάρια που τρώμε, καταναλώνουμε και πλαστικές μικροΐνες με πολύ σοβαρές συνέπειες για την υγεία μας.[1]
Στροφή στο βαμβάκι;
Σαν απάντηση στο πρόβλημα της ρύπανσης του περιβάλλοντος με συνθετικές μικροΐνες πολλοί αντιπροτείνουν πλήρη στροφή σε φυσικά υλικά όπως το βαμβάκι. Ωστόσο, η συντριπτική πλειοψηφία των ποικιλιών βαμβακιού που χρησιμοποιείται σήμερα στο εμπόριο είναι είτε υβριδικές είτε μεταλλαγμένες. Για να αναπτυχθούν απαιτούν πολύ μεγάλες ποσότητες αγροχημικών (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη ρύπανση του εδάφους, των υπόγειων νερών και την υγεία των αγροτών) καθώς και τεράστιες ποσότητες νερού. Για να φτιαχτεί ένα καλοκαιρινό μπλουζάκι και ένα τζιν μπορεί να δαπανηθούν μέχρι και 19.000 λίτρα νερού! Οι συνέπειες στο οικοσύστημα από την υπεράντληση υδάτων είναι μια ακόμα τρομαχτική ιστορία που δεν θα επιχειρήσουμε να αναπτύξουμε στο παρόν άρθρο.
Ανακύκλωση των ρούχων;
Άλλοι προτείνουν σαν λύση την ανακύκλωση των ρούχων. Μέχρι στιγμής όμως η τεχνολογία της ανακύκλωσης ρούχων είναι πολύ ακριβή και έχει πολύ περιορισμένες δυνατότητες. Τα ρούχα που αποτελούνται από μείγμα διαφορετικών υλικών (π.χ. 60% πολυεστέρας και 40% βαμβάκι) δεν μπορούν να ανακυκλωθούν γιατί δεν μπορούν να διαχωριστούν στα επιμέρους υλικά (να διαχωριστεί δηλαδή ο πολυεστέρας από το βαμβάκι).
Τα βαμβακερά ρούχα θεωρητικά μπορούν να ξαναγίνουν νήμα για να φτιαχτούν νέα ρούχα. Η ποιότητα του ανακυκλωμένου βαμβακερού νήματος όμως είναι πολύ χαμηλή με αποτέλεσμα να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή νέων ρούχων. Αυτό που κάνουν σήμερα κάποιες βιομηχανίες για να δείξουν ότι έχουν «οικολογικές ευαισθησίες» είναι να φτιάχνουν βαμβακερά ρούχα όπου το ένα ποσοστό του νήματος (π.χ. 5-10%) προέρχεται από ανακυκλωμένο βαμβάκι.
Όσο για τα (ολο)συνθετικά ρούχα, αυτά μπορούν να ανακυκλωθούν αλλά η διαδικασία ανακύκλωσης είναι πολύ ακριβή. Επιπλέον τα συνθετικά ρούχα, όπως και το πλαστικό, δεν μπορούν να ανακυκλώνονται απεριόριστες φορές, αλλά μόνο μερικές. Η όποια «ανακύκλωση» ρούχων όπως και η επαναχρησιμοποίησή τους μπορεί λοιπόν να καθυστερήσει το να καταλήξουν τα ρούχα στις χωματερές, αλλά δεν μπορεί να το αποτρέψει – σε αντίθεση με την ανακύκλωση άλλων πραγμάτων όπως είναι το γυαλί, το αλουμίνιο κλπ που μπορούν να ανακυκλώνονται αέναα και να μην καταλήξουν ποτέ στα σκουπίδια.
Με δυο λόγια η ανακύκλωση των ρούχων, τουλάχιστον στο σημερινό τεχνολογικό επίπεδο, δεν αποτελεί απάντηση ούτε στο πρόβλημα της ρύπανσης του πλανήτη, ούτε στο πρόβλημα της εξάντλησης φυσικών πόρων για την κατασκευή όλο και περισσότερων ρούχων «λίγων χρήσεων»!
Τέλος, η βιομηχανία της γρήγορης μόδας οδηγεί πλέον σε κατάρρευση και την αγορά των μεταχειρισμένων ρούχων, όπως έδειξαν πρόσφατες έρευνες στις ΗΠΑ. Η ποιότητα των προϊόντων της «γρήγορης μόδας» είναι τόσο κακή που συνήθως δεν μπορούν να πουληθούν δεύτερη φορά, ενώ η τιμή των νέων ρούχων είναι ανταγωνιστική στην τιμή των μεταχειρισμένων! Αν με λίγα ευρώ παραπάνω μπορεί κάποιος να αγοράσει ένα καινούριο μπλουζάκι σίγουρα θα το προτιμήσει από το μεταχειρισμένο.
Συλλογικός αγώνας
Η βιομηχανία της «γρήγορης μόδας» δεν ξεζουμίζει τους εργαζόμενους μόνο στις χώρες παραγωγής των ρούχων, αλλά (σε διαφορετικό βαθμό) και στις χώρες πώλησής τους. Τα μεροκάματα που πληρώνουν εταιρείες όπως η H&M και η ZARA τους υπαλλήλους τους δεν επαρκούν για μια αξιοπρεπή ζωή. «Έπρεπε να φτιάξω τα λάστιχα από το μηχανάκι και κατέληξα να τρώω για 1 βδομάδα σκέτα μακαρόνια» έλεγε πρόσφατα μια φίλη, υπάλληλος στα H&M, που για να τα βγάλει πέρα αναγκάζεται να συγκατοικεί για να μοιράζεται το νοίκι και τους λογαριασμούς.
Πολυεθνικές όπως η H&M, η ZARA, κλπ δείχνουν πώς συνδέονται τα προβλήματα των εργαζομένων από την Ασία και την Αφρική έως την Ευρώπη και την Αμερική και γιατί ο αγώνας ενάντια στους υπερπλούσιους αυτού του πλανήτη, πρέπει να είναι κοινός.
Δείχνει επίσης γιατί ο οικολογικός αγώνας, που είναι πλέον αγώνας για την επιβίωση του πλανήτη, είναι άρρηκτα δεμένος με τον αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού και το χτίσιμο μιας κοινωνίας ισότητας, χωρίς εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενους και, μ’ ένα ριζικά διαφορετικό και οικολογικό παραγωγικό μοντέλο.
