Φέτος τον Μάιο συμπληρώνονται 83 χρόνια από τις μέρες που φάνηκε περισσότερο εφικτή από ποτέ η Σοσιαλιστική επανάσταση στην πλέον ανεπτυγμένη καπιταλιστική οικονομία του πλανήτη, την τότε εποχή, τη Βρετανία.
Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ξεκάθαρο ότι η Βρετανία παρέδιδε τα σκήπτρα της παγκόσμιας ηγεμονίας στις ΗΠΑ. Η μετάβαση, όμως, στο νέο καθεστώς διήρκεσε χρόνια (ουσιαστικά μέχρι τον επόμενο Πόλεμο) και έγινε σταδιακά – όπως ακριβώς σήμερα η Κίνα απειλεί να πάρει την θέση των ΗΠΑ. Στα μέσα της δεκαετίας του ’20, η βρετανική αστική τάξη έδινε σκληρή μάχη να αποκαταστήσει την οικονομική ισχύ που διέθετε πριν τον Πόλεμο. Η κρίση ήταν έντονη, ιδιαίτερα στον κλάδο της ενέργειας, όπου τότε ο άνθρακας κατείχε θέση αντίστοιχης εκείνης που σήμερα έχει το πετρέλαιο.
Το εργατικό κίνημα σε φάση ανόδου
Καθώς οι επιχειρήσεις δεν ήταν διατεθειμένες να υποστούν μείωση στα κέρδη τους, επιχείρησαν να περάσουν την… λυπητερή της κρίσης στους εργαζομένους. Οι ανθρακωρύχοι κλήθηκαν να αποδεχθούν μειώσεις μισθών προκειμένου να μην κλείσουν τα εργοστάσια. Το εργατικό κίνημα, όμως, βρισκόταν σε ανοδική πορεία, με την επιτυχία της επανάστασης των Μπολσεβίκων να τροφοδοτεί τις επαναστατικές διαθέσεις στη Βρετανία και την υπόλοιπη Ευρώπη. Θέλοντας να αποφύγει την μετωπική σύγκρουση, η κυβέρνηση των Συντηρητικών ανέλαβε να επιδοτήσει τις πολυεθνικές του κάρβουνου, με αντάλλαγμα το «πάγωμα» μισθών και απολύσεων. Από την αρχή ξεκαθαρίστηκε ότι η επιδότηση θα διαρκέσει για 9 μήνες και στη συνέχεια θα πρέπει να βρεθεί άλλη λύση, η αναζήτηση της οποίας ανατέθηκε σε «επιτροπή σοφών».
Η «επιτροπή σοφών»…
Το πόρισμα της επιτροπής απέρριπτε την πρόταση εθνικοποίησης του κλάδου και πρότεινε κατάργηση της επιδότησης και μειώσεις στους μισθούς.
Τις απαιτήσεις αυτές υιοθέτησαν άμεσα οι εργοδότες, αποστέλλοντας τελεσίγραφο στα συνδικάτα να δεχθούν μειώσεις μισθών και αύξηση ωρών εργασίας την επαύριο της κατάργησης της κρατικής επιδότησης, δηλαδή από την 1η Μαΐου 1926.
Η Γενική Συνομοσπονδία των βρετανικών συνδικάτων, του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, (TUC) δεσμεύτηκε να στηρίξει τον αγώνα των ανθρακωρύχων και κήρυξε γενική απεργία για την 3η Μαΐου.
Γεγονός είναι ότι η συνδικαλιστική ηγεσία σύρθηκε στην συγκεκριμένη απόφαση, με τα στελέχη του Εργατικού Κόμματος να επιδίδονται σε υπερπροσπάθεια εξεύρεσης συμβιβαστικής λύσης.
Το παράδειγμα της Ντέιλι Μέιλ
Η σύγκρουση, όμως, κατέστη τελικά αναπόφευκτη, υπό την πίεση της βάσης, χαρακτηριστική της έντασης της οποίας ήταν η απεργία στην εφημερίδα Daily Mail. Το βασικό άρθρο στο φύλλο της 3ης Μαΐου είχε τίτλο «Για τον Βασιλιά και την Πατρίδα» και έπαιρνε ανοικτά θέση κατά της γενικής απεργίας. Οι τυπογράφοι της εφημερίδας αρνήθηκαν να την τυπώσουν. Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε την οργή της κυβέρνησης, με τον πρωθυπουργό να κάνει λόγο για επίθεση κατά της ελευθερίας του Τύπου και πρόθεση των συνδικάτων να ανατρέψουν την Συνταγματική τάξη. Οι διαπραγματεύσεις κατέρρευσαν και η γενική απεργία ξεκίνησε!
Οι εργαζόμενοι αποφασισμένοι αλλά χωρίς επαρκή ηγεσία
Η ανταπόκριση των εργαζομένων στο κάλεσμα των συνδικάτων ήταν ενθουσιώδης, τρομάζοντας εργοδότες, κυβέρνηση και συνδικαλιστικές ηγεσίες, οι οποίες συνέχισαν να κωλυσιεργούν στην κλιμάκωση του αγώνα, επιμένοντας να μην καλούν όλους τους εργαζόμενους σε απεργία, με την πρόφαση ότι χρειάζονται εφεδρείες. Στην πραγματικότητα φοβούνταν την ριζοσπαστικοποίηση των εργαζομένων, που μαζικά στρέφονταν προς το Κομμουνιστικό Κόμμα. Κι αυτό, όμως, ήταν εγκλωβισμένο από την γραμμή της Τρίτης Διεθνούς. Η πρώτη περίοδος, κατά την οποία ο Λένιν είχε παλέψει για την «εξαγωγή» της επανάστασης, είχε πλέον τελειώσει και ο Στάλιν προσπαθούσε να επιβάλλει την θεωρεία του για την ανάπτυξη του Σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα. Το βρετανικό ΚΚ υιοθετούσε επαναστατικές θέσεις, στα λόγια, στα διεθνή ζητήματα αλλά έπαιζε το ρόλο του φρένου στην οργάνωση των εργαζομένων και την κλιμάκωση του αγώνα στη Βρετανία.
Η άρχουσα τάξη καλά προετοιμασμένη
Η άρχουσα τάξη, αντίθετα, αξιοποίησε τους 9 μήνες της ανακωχής που εξαγόρασαν οι κρατικές επιδοτήσεις, συγκροτώντας την «Οργάνωση για την Διαχείριση των Προμηθειών». Μια παρακρατική πολιτοφυλακή με φασίζουσα ιδεολογία, που είχε ως αποστολή την τροφοδοσία της αγοράς και την τήρηση της τάξης, σε περίπτωση μετωπικής σύγκρουσης με τα συνδικάτα.
Παράλληλα κλιμακώθηκε η αστυνομική καταστολή, φυλακίστηκαν κομμουνιστές βουλευτές και εκδιώχθηκαν από συνδικάτα κομμουνιστές αγωνιστές.
Στις ημέρες της απεργίας του Μάη, η αστυνομία προστάτευε τους απεργοσπάστες και στρατιώτες οδηγούσαν τις συγκοινωνίες.
Μία εβδομάδα μετά την κήρυξή της, το δικαστήριο έκρινε τη γενική απεργία παράνομη, επιτρέποντας έτσι την κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων των συνδικάτων από την κυβέρνηση.
Ξεπούλημα από τις συνδικαλιστικές ηγεσίες
Η προοπτική αυτή πανικόβαλε τη συνδικαλιστική ηγεσία, που στις 12 Μαΐου επισκέφτηκαν τον πρωθυπουργό και συμφώνησαν να λήξουν την απεργία, αν και η κυβέρνηση δεν εγγυούταν καν ότι δεν θα υπάρξουν απολύσεις απεργών. Κι όμως, την ώρα που αυτοί συνθηκολογούσαν άνευ όρων, ο αριθμός των απεργών ήταν μεγαλύτερος από κάθε προηγούμενη ημέρα.
Το μόνο που συνέχισε τον αγώνα ήταν το συνδικάτο των ανθρακωρύχων, που όμως δέχθηκε την συντονισμένη και ανελέητη επίθεση από το σύνολο των δυνάμεων του συστήματος. Ακολούθησαν αρκετοί μήνες τρομοκρατίας, με συλλήψεις και μαζικές απολύσεις αγωνιστών. Η φασιστική ιδεολογία κέρδισε έδαφος στην άρχουσα τάξη, ετοιμάζοντας το έδαφος για την πολιτική του κατευνασμού απέναντι στον Χίτλερ που θα ακολουθούσε 10 χρόνια αργότερα.
Η άρχουσα τάξη άντλησε, όμως, και ένα σημαντικό δίδαγμα από την απεργία του ’26: Συνειδητοποίησε ότι είναι υπαρκτός ο κίνδυνος επαναστατικής έκρηξης ακόμα και στην «πατρίδα» του καπιταλισμού. Ωρίμασαν έτσι οι συνθήκες για σημαντικές παραχωρήσεις υπέρ των εργαζομένων, προκειμένου να αποφευχθούν ανεξέλεγκτα επαναστατικά κινήματα στο μέλλον. Στα συντρίμμια που άφησε πίσω του ο ναζισμός και ο πόλεμος, η άρχουσα τάξη στη Βρετανία (όπως άλλωστε και την υπόλοιπη Ευρώπη) αποδέχθηκε την οικοδόμηση του κοινωνικού κράτους. Η ειρωνεία, δε, της Ιστορίας είναι ότι η διάλυση αυτού του κοινωνικού κράτος ξεκίνησε, έξι δεκαετίες αργότερα, και πάλι από το συνδικάτο των ανθρακωρύχων, με την ανελέητη επίθεση που εξαπέλυσε η Θάτσερ εναντίον του.
Συμπεράσματα – οδηγός για το μέλλον
Σήμερα, το εκκρεμές της Ιστορίας δείχνει να επιστρέφει στη θέση που βρισκόταν την δεκαετία του ’20. Οι συνθήκες ζωής των εργαζομένων χειροτερεύουν σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες, ευνοώντας την ριζοσπαστικοποίησή τους: Οι «από κάτω» θέλουν να αλλάξουν τον τρόπο που κυβερνούνται. Η κατάρρευση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου ανατρέπει τις σταθερές σύμφωνα με τις οποίες η άρχουσα τάξη πορευόταν: Οι «από πάνω» δεν μπορούν πλέον να κυβερνήσουν όπως παλιά. Η δε οικονομική κρίση προκαλεί μια ραγδαία επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης της μεσαίας τάξης, με αποτέλεσμα αυτή να γίνεται όλο και λιγότερο εχθρική στην προοπτική της ανατροπής.
Όπως διδάσκει και η εμπειρία της γενικής απεργίας του ’26, σε αυτές τις συνθήκες είναι εξαιρετικά κρίσιμος ο ρόλος της ηγεσίας, σε συνδικαλιστικό αλλά και ευρύτερα πολιτικό επίπεδο. Επιμένοντας στον διαρκή έλεγχο «από τα κάτω» και υιοθετώντας δομές άμεσης δημοκρατίας, οι εργαζόμενοι μπορούν να γεννήσουν μια ηγεσία που δεν θα επιδιώκει τον συμβιβασμό αλλά θα πιστεύει στα τελευταία λόγια του Τσε προς τον Κάστρο: Hasta la Victoria, siempre – στον αγώνα πάντα, μέχρι την νίκη.
Χάρης Σαββίδης
