Άρθρο που έστειλε στο «Ξεκίνημα» ο αναγνώστης μας Γιώργος Ζήκας, από τη Λεμεσό Κύπρου
Σε όλα τα άτομα και όλες τις ομάδες υπάρχει ένας λανθάνων ρατσισμός εναντίον του ξένου που γοητεύει και προκαλεί ανησυχία. Εκδηλώνεται με προκατάληψη, αντιπάθεια, φόβο, έλλειψη εμπιστοσύνης, άγχος για διαπροσωπική επαφή, κλπ. Στόχος του η διαφορετικότητα: θρησκεία, γλώσσα, επάγγελμα, κοινωνική τάξη, ηλικία, κλπ.
Ο ρατσισμός ως κοινωνικό φαινόμενο πρέπει να μελετάται σε συνάρτηση με το ατομικό (ψυχολογικό) κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο. Θα τον προσεγγίσουμε μαζί με τον εθνικισμό. Ιστορικά υπάρχει μια αμοιβαία σχέση μεταξύ τους και ο ένας τροφοδοτεί αέναα τον άλλο. Η συνώνυμη χρήση των όρων «φυλή» και «έθνος» από τον εθνικισμό τους έφερε πλησιέστερα. Η αναλογία, π.χ., ανάμεσα στην εμμονή των ρατσιστών για φυλετική καθαρότητα και την εμμονή των εθνικιστών για καθαρότητα της εθνικής γλώσσας είναι ολοφάνερη.
Τα ρατσιστικά επιχειρήματα αντλούνται από απόψεις περί γενετικής καταγωγής των φυλών και από απόψεις που κατανοούν τη διαφορά ως ανισότητα. Ο ρατσισμός κατά τον 19ο αιώνα συνδέθηκε περισσότερο με την ευρωπαϊκή κυριαρχία, την αποικιοκρατία και την καπιταλιστική οικονομία.
Μετά το 1880 η λαϊκή συσπείρωση γύρω από το κράτος/ έθνος είχε ως αποτέλεσμα την κινητοποίηση των εθνικιστικών και ξενοφοβικών συναισθημάτων. Η εθνική αρχή «ένα έθνος σε ένα κράτος» που χάραξε τα σύνορα τις Ευρώπης το 1918 φαίνεται ότι δε λειτούργησε. Τα κράτη παρέμειναν πολυεθνικά, αν και μικρότερα σε μέγεθος, και οι καταπιεσμένοι λαοί μετονομάστηκαν σε καταπιεσμένες μειονότητες. Παρατηρούμε ότι ακόμα και η ταξική συνείδηση έχει διαχρονικά και μια εθνική/ρατσιστική διάσταση. Από το 1945 και μετά όλες οι επαναστάσεις περιγράφουν τον εαυτό τους με εθνικούς όρους και εδραιώνονται στο προεπαναστατικό εδαφικό και κοινωνικό χώρο.
Στην εποχή μας το περιεχόμενο του ρατσισμού σηματοδοτείται με την ίδρυση διεθνών συνασπισμών κρατών (π.χ. ΕΕ), την πολιτική «Ανατολή–Δύση», την διεθνή οικονομική αντιπαλότητα, τις περιφερειακές συγκρούσεις, την μαζική μετανάστευση, την ανικανότητα των πολιτικών προγραμμάτων, την κατάχρηση εξουσίας και πλούτου, την ανεργία, κλπ. Το απόσταγμα όλων αυτών ορίζεται για μια φορά ακόμα ως οικονομική κρίση. Η συνακόλουθη ενδυνάμωση του εθνικισμού επιφέρει και μια ανακλαστική αντίδραση απελπισίας των πολιτών, η οποία εκφράζεται πρωτίστως με ρατσιστική συμπεριφορά. Η συμπεριφορά αυτή εκδηλώνεται ως επιστροφή στην παράδοση, ως αντίθεση προς τις άλλες πολιτιστικές ταυτότητες, ως ακραία πολιτικά κινήματα, ως καταστολή της αλληλεγγύης, κλπ.
Ο νεο-ρατσισμός στην Ευρώπη συνδέεται περισσότερο με δεξιά κόμματα και με μια ιδεολογική προσπάθεια να επαναοριστεί η εθνικότητα. Οι μετανάστες αποτελούν μια βασική εστία ανάπτυξης αισθημάτων απειλής, αφού πολλά πολιτικά κόμματα εκμεταλλεύονται τις ανησυχίες της εργατικής τάξης για ανεργία και ενισχύουν την ξενοφοβία τους. Φαίνεται πως κάθε είδος συσπείρωση προς «τα μέσα» δεν έχει έννοια, αν δε σφυρηλατηθεί και με αισθήματα απειλής «από έξω».
Στην Κύπρο, ένα πολυεθνικό νησί, οι προσπάθειες για ειρηνική συμβίωση από το 1950 μέχρι σήμερα σκοντάφτουν στα άγρια εθνικιστικά/ρατσιστικά επιχειρήματα και πετυχαίνουν ακριβώς το αντίθετο: την σταδιακή αποξένωση των δύο κοινοτήτων με έξαρση το 1974.
Όμως σήμερα, η οργανική σχέση των τεσσάρων στοιχείων του Χίτλερ «ένας λαός, ένα έθνος, ένα κράτος, μια κυβέρνηση», δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστεί. Πώς είναι δυνατόν να επιτευχθεί «λύση» όταν οι δυο εθνότητες εμμένουν εν πολλοίς στα εθνικιστικά επιχειρήματα ακόμα και σήμερα; Μάλλον απαιτείται πρώτα η θεραπεία του καρκινώματος εθνικισμός/ ρατσισμός ξεκινώντας από τα σχολεία.
