Λίγο πριν τη μαζική εξάπλωση της πανδημίας του κορονοϊού εκτός Κίνας, το διεθνές οικονομικό περιοδικό «Economist» είχε δημοσιεύσει μια λίστα με τους 5 μεγαλύτερους κινδύνους για την παγκόσμια οικονομική και πολιτική σκηνή. Αυτοί ήταν: η σύγκρουση ΗΠΑ-Ιράν, o εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ-Κίνας, το ύψος του παγκόσμιου χρέους, οι κινητοποιήσεις στο Χονγκ Κονγκ, ο κορονοϊός.
Αρκετούς μήνες μετά από αυτή την εκτίμηση, με τις περισσότερες χώρες του πλανήτη να έχουν μπει σε κάποιου είδους lockdown για αρκετές εβδομάδες και τις οικονομίες τους να έχουν δεχθεί πολύ σημαντικά πλήγματα, μπορούμε να πούμε ότι η πανδημία του Covid 19 έπαιξε ένα καταλυτικό ρόλο για την τεράστια κρίση με την οποία είναι αντιμέτωπη η παγκόσμια οικονομία. Όμως η έκταση, το βάθος και οι διαστάσεις της κρίσης δεν καθορίζονται μόνο από τον κορονοϊό αλλά και από τις τεράστιες αντιφάσεις που είχαν συσσωρευθεί στην καπιταλιστική οικονομία και λειτουργούσαν σαν ωρολογιακή βόμβα. Ο κορονοϊός ήταν ο πυροκροτητής.
Πως φτάσαμε ως εδώ;
Η προηγούμενη κρίση του 2007-08 ξέσπασε με αφορμή το «σπάσιμο» της φούσκας των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ – οι τράπεζες παρείχαν ανεξέλεγκτα μαζικά δάνεια χωρίς ουσιαστικές εγγυήσεις, τα οποία, λόγω των πολιτικών λιτότητας, οι πολίτες δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν.
Αυτή η «φούσκα» είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού κολοσσού «Lehman Brothers», γεγονός το οποίο είχε επιπτώσεις στο τραπεζικό σύστημα διεθνώς. Οι κυβερνήσεις και η άρχουσα τάξη στην προσπάθειά τους να περιορίσουν την οικονομική κατάρρευση έκαναν βασικά δύο πράγματα: αφενός έριξαν «ζεστό» χρήμα στην οικονομία (κατά βάση στο τραπεζικό σύστημα) ζημιώνοντας τους κρατικούς προϋπολογισμούς και αφετέρου προχώρησαν σε εκτεταμένες πολιτικές λιτότητας, με μειώσεις μισθών, απολύσεις, περικοπές δαπανών κλπ.
Τα αποτελέσματα αυτών των πολιτικών τα βιώσαμε στην Ελλάδα με το χειρότερο τρόπο σε επίπεδο κοινωνίας.
Στο οικονομικό επίπεδο, διεθνώς, αυτό που πέτυχαν οι άρχουσες τάξεις ήταν απλώς να περιορίσουν προς ώρας το μέγεθος της κρίσης. Κι αυτό γιατί με τις συγκεκριμένες πολιτικές τα χρέη των κρατών καθώς και του ιδιωτικού τομέα αυξήθηκαν δραματικά, φτάνοντας στις αρχές του 2020 να ξεπερνάνε το 320% του ΑΕΠ (συνολικό χρέος κρατικού και ιδιωτικού τομέα) και να φτάνουν τα υψηλότερα επίπεδα όλων των εποχών, σύμφωνα με το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο.
Εκτός απ’ την κούρσα του χρέους, υπάρχει και ένας άλλος παράγοντας που αυξήθηκε δραματικά, οι ανισότητες. Η συσσώρευση του παγκόσμιου πλούτου σε όλο και λιγότερα χέρια μεγαλώνει κάθε χρόνο όλο και περισσότερο, με αποτέλεσμα στις αρχές του 2020 λίγο πάνω από 2.000 δισεκατομμυριούχοι να κατέχουν τόσο πλούτο όσο το 60% του συνόλου του πληθυσμού του πλανήτη!
Η «Μαύρη Δευτέρα» της 9ης Μαρτίου και η αρνητική τιμή του πετρελαίου
Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, προετοιμάζονταν οι συνθήκες για μια νέα κρίση στην παγκόσμια οικονομία, το μόνο που χρειάζονταν ήταν μια αφορμή. Αυτή τελικά ήταν ο κορονοϊός.
Η πανδημία έχει πιο βαθιά χαρακτηριστικά και διάρκεια, με αποτέλεσμα να επηρεάσει την οικονομία ως τέτοια – δηλαδή πέρα απ’ την προηγούμενη κατάσταση της οικονομίας, η κρίση του κορονοϊού την επιβραδύνει ακόμα περισσότερο. Αρκεί να αναφέρουμε την τεράστια επιρροή που είχε στις διεθνείς μετακινήσεις, με τις αεροπορικές εταιρείες να φτάνουν στα όρια της κατάρρευσης και βέβαια στον παγκόσμιο τουρισμό. Και όλα αυτά, ενώ όλες οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για ένα νέο κύμα της πανδημίας από το φθινόπωρο…
Ένα από τα πρώτα γεγονότα που ταρακούνησαν την παγκόσμια οικονομία, ήταν το κραχ των χρηματιστηρίων της Δευτέρας 9 Μαρτίου του 2020. Τα περισσότερα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια έκλεισαν με πτώση γύρω στο 10%, ενώ σε αντίστοιχα επίπεδα κινήθηκαν και τα υπόλοιπα διεθνή.
Το επόμενο οικονομικό επεισόδιο, που έκανε το γύρο του κόσμου, εκτυλίχθηκε τη Δευτέρα 20 Απριλίου και είχε να κάνει με το πρωτοφανές φαινόμενο της αρνητικής τιμής του πετρελαίου. Ο περιορισμός των μετακινήσεων και τμημάτων της παραγωγής οδήγησε σε μείωση της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου περίπου κατά 30%. Βέβαια η προσφορά του δεν μειώθηκε αντίστοιχα, με αποτέλεσμα οι δεξαμενές αποθήκευσης να αρχίσουν να γεμίζουν και να υπάρχει ένας διάχυτος φόβος για το που μπορεί να οδηγηθεί αυτή η κατάσταση. Η κατάσταση έγινε ακόμα πιο «δραματική» λόγω του εμπορικού πολέμου ανάμεσα στη Σαουδική Αραβία και τη Ρωσία για τις τιμές του πετρελαίου. Έτσι, υπήρξαν συμβόλαια πετρελαίου που πουλήθηκαν μέχρι και -37 δολάρια το βαρέλι: δηλαδή ο πωλητής πλήρωνε τον αγοραστή για να τα ξεφορτωθεί.
Ασφαλώς, αυτές οι τιμές δεν είναι τιμές λιανικής αλλά τίτλοι συμβολαίων που έχουν ημερομηνία παράδοσης περίπου έναν μήνα αργότερα. Άρα ο λόγος που αρκετοί πλήρωσαν για να ξεφορτωθούν αυτούς τους τίτλους, είναι ο φόβος τους ότι την ημερομηνία παράδοσης δεν θα είχαν που να αποθηκεύσουν το πετρέλαιο. Το σταδιακό άνοιγμα των οικονομιών διεθνώς έχει αποκαταστήσει σε ένα βαθμό την τιμή το πετρελαίου, η οποία βρίσκεται κοντά στα 40 δολάρια το βαρέλι, το οποίο βέβαια είναι πολύ μακριά από τα επίπεδα των 100 δολαρίων που βρισκόταν πριν λίγα χρόνια. Το παραπάνω επεισόδιο, παρότι ήταν στιγμιαίο, δείχνει τον παραλογισμό του καπιταλιστικού συστήματος που λειτουργεί με βάση τον ανταγωνισμό για κέρδη και κυριαρχία.
Το άνοιγμα των οικονομιών και οι εκτιμήσεις των διεθνών οργανισμών
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποιούσε ήδη από τον Ιανουάριο για την εξάπλωση του κορονοϊού και το παράδειγμα της Κίνας θα έπρεπε να έχει κινητοποιήσει άμεσα τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο είχαμε δηλώσεις από ηγέτες τύπου Τραμπ, Μπολσονάρου, Μπ. Τζόνσον ότι «Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, όλα είναι υπό έλεγχο», «Πρόκειται για μια ψιλο-γρίπη», θεωρίες περί «ανοσίας της αγέλης» κλπ.
Στην πραγματικότητα καθυστέρησαν την επιβολή έκτακτων μέτρων (όσο μπορούσαν) και τώρα βιάζονται να άρουν τους περιορισμούς, με μοναδικό στόχο τον περιορισμό των επιπτώσεων στην οικονομία, δηλαδή τον περιορισμό της απώλειας των επιχειρηματικών κερδών.
Επτά μήνες μετά, μετράμε πάνω από μισό εκατομμύριο νεκρούς λόγω της πανδημίας, υπάρχουν χώρες που το φαινόμενο είναι ακόμα σε έξαρση και το τέλος αυτής της υγειονομικής κρίσης δεν φαίνεται ακόμα με κανέναν τρόπο.
Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) έχει δηλώσει ότι ο κόσμος θα έρθει αντιμέτωπος με τη χειρότερη παγκόσμια ύφεση του τελευταίου αιώνα, ενώ η Τράπεζα της Αγγλίας ανακοίνωσε ότι η βρετανική οικονομία οδεύει στη χειρότερη κρίση των τελευταίων 300 ετών, από το 1706!
Η πρόγνωση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) του Απριλίου έκανε λόγο για συρρίκνωση της παγκόσμιας οικονομίας κατά 3%, ενώ στην αντίστοιχη έκθεση του Ιουνίου γίνεται δυσμενέστερη πρόβλεψη, εκτιμώντας ότι η συρρίκνωση θα φτάσει το 5%. Χώρες όπως η Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία θα έχουν ύφεση πάνω από 10%, ενώ για τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες ως σύνολο, η ύφεση υπολογίζεται σε 8%. Η μόνη χώρα που «κρατάει» θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, τουλάχιστον με βάση τους υπολογισμούς, είναι η Κίνα, αν και αυτή είναι εξαιρετικά αναιμική στο 1%. Για την ελληνική οικονομία οι προβλέψεις για την ύφεση φέτος κυμαίνονται από 10 έως και 20%, ανάλογα με το πόσο θα πληγεί τελικά ο τουρισμός, του οποίου η έμμεση συμβολή στο ΑΕΠ της χώρας ξεπερνάει το 25%.
Οι επιπτώσεις για τους εργαζόμενους και την κοινωνία
Η σημασία όλων των παραπάνω βρίσκεται στο πως θα επηρεάσουν την εργατική τάξη, τους φτωχούς και την πλειοψηφία της κοινωνίας. Και οι επιπτώσεις είναι ήδη φανερές και μεγάλες. Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας, το 1ο τρίμηνο του 2020 χάθηκαν 130 εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε σχέση με το τελευταίο του 2019, ενώ το ΔΝΤ προβλέπει ότι με το κλείσιμο του 6μήνου αυτός αριθμός, δηλαδή οι νέοι άνεργοι, θα ξεπεράσει τα 300 εκατομμύρια!
Απέναντι σ’ αυτήν την κατάσταση έχουν «πέσει» στην παγκόσμια οικονομία σχεδόν 11 τρισεκατομμύρια δολάρια (που αγγίζουν το 12,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ!), όχι βέβαια με προτεραιότητα τη διάσωση των εργαζομένων αλλά των μεγάλων πολυεθνικών (πχ των αεροπορικών εταιρειών).
Το Eurogroup της 11ης Ιουνίου μπορεί να κατέληξε ότι οι προϋπολογισμοί του 2020 θα κλείσουν με ελλείμματα, κατέληξε όμως και στο ότι το 2021 οι οικονομίες θα πρέπει να επιστρέψουν στα πρωτογενή πλεονάσματα. Και για να συμβεί αυτό η συνταγή είναι γνωστή: περικοπές, ιδιωτικοποιήσεις, περιορισμοί μέτρων κοινωνικής προστασίας και λιτότητα.
Η πανδημία του κορονοϊού και η υγειονομική κρίση έδειξαν ακόμα μια πτυχή της αποτυχίας του καπιταλισμού. Είναι ένα σύστημα που ζει και αναπνέει μέσα από τις κρίσεις και ο μόνος δρόμος για να ανασάνει η κοινωνία είναι η ανατροπή του.
