Περίπου οι μισοί (50,99%) από τους 357 εκ. ψηφοφόρους των 27 κρατών της ΕΕ προσήλθαν στις κάλπες για τις ευρωεκλογές της 9ης Ιούνη 2024. Το 51% ήταν βέβαια ο μέσος όρος. Η αποχή είχε τεράστιες διαφοροποιήσεις, με την πιο χαμηλή συμμετοχή στην Κροατία (21%) και την Λιθουανία (28%), και την πιο υψηλή στο Βέλγιο (89%) και το Λουξεμβούργο (82%).
Το στοιχείο αυτό από μόνο του μας δίνει μια εικόνα της κατάστασης. Την ώρα που βρίσκονται σε εξέλιξη παράλληλες και αλληλοτροφοδοτούμενες κρίσεις (στασιμοπληθωρισμός, γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί και εμπορικοί πόλεμοι, κλιματική κρίση, πολεμικές συγκρούσεις στην περιοχή κ.α., οι ευρωπαίοι πολίτες δεν έδειξαν κανέναν ενθουσιασμό για να προσέλθουν στις κάλπες, και ούτε φαίνεται κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το αποτέλεσμα.
Αυτό οφείλεται σε δύο βασικούς λόγους. Ο πρώτος είναι πως το Ευρωκοινοβούλιο είναι κατά βάση ένας διακοσμητικός θεσμός, που δεν έχει αποφασιστικό χαρακτήρα. Έτσι, οι ευρωεκλογές στα μάτια του κόσμου δεν κρίνουν κάτι ιδιαίτερο, και γι’ αυτό άλλωστε τις περισσότερες φορές αποκτούν έναν «εθνικό» χαρακτήρα, όπου η ψήφος δίνεται με «εσωτερικά» κριτήρια. Ο δεύτερος και πιο σημαντικός λόγος είναι πως κατά κανόνα δεν προσφέρεται κάποια σοβαρή εναλλακτική σε πολιτικό επίπεδο. Τα κόμματα του κατεστημένου συμφωνούν στις βασικές γραμμές της πολιτικής που ασκείται, και ξιφουλκούν για δευτερεύουσες διαφορές.
Τα αποτελέσματα
Τα αποτελέσματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν έκρυβαν κάποια μεγάλη έκπληξη ή αλλαγή. Σημειώθηκε μια μετατόπιση προς τα δεξιά, καθώς οι μόνες ευρωομάδες που είχαν άνοδο στον αριθμό των ευρωβουλευτών τους ήταν το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ-EPP- τα κόμματα της δεξιάς όπως η ΝΔ), το μετριοπαθές ακροδεξιό «Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Ρεφορμιστές» (ECR) της Μελόνι, ενώ και το πιο σκληρό ακροδεξιό «Ταυτότητα και Δημοκρατία» (ID) είχε επίσης επί της ουσίας άνοδο της δύναμης του, η οποία δεν καταγράφεται λόγω της διαγραφής του γερμανικού AfD (Εναλλακτική για την Γερμανία), που εξέλεξε 15 ευρωβουλευτές. Οι Σοσιαλδημοκράτες παρέμειναν στάσιμοι, όπως και η ευρωομάδα της Αριστεράς.
Αν προσθέσουμε τις έδρες των βασικών ακροδεξιών κομμάτων στο ευρωκοινοβούλιο (ECR, ID, AfD και τα ακροδεξιά κόμματα από Ουγγαρία, Βουλγαρία και Πολωνία), βγαίνουν 165, δηλαδή πάνω από το 22% των εδρών. Αν οι ακροδεξιοί κατάφερναν να ενωθούν, θα ήταν η 2η μεγαλύτερη ευρωομάδα, λίγο κάτω από το ΕΛΚ.
Οι μεγάλοι χαμένοι των ευρωεκλογών είναι τα δυο μικρότερα κόμματα του κέντρου, οι Φιλελεύθεροι (Renew Europe) και οι Πράσινοι. Οι Πράσινοι πλήρωσαν το τίμημα των προτάσεων τους για πράσινη μετάβαση με έναν καπιταλιστικό τρόπο (δηλαδή με την λογική ότι πρέπει να πληρώσουν κατά βάση οι φτωχοί για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής), καθώς αυτές οι πολιτικές τους έκαναν αντιδημοφιλείς.
Η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντεν Λάϊεν το βράδυ των εκλογών δήλωσε ότι «το κέντρο κράτησε» – και αυτό έχει μια βάση. Τα κόμματα της μέχρι τώρα πλειοψηφίας (ΕΛΚ, Σοσιαλιστές και Δημοκράτες, Φιλελεύθεροι) έχουν πλειοψηφία 400 εδρών στις 720, άρα μπορούν να συνεχίσουν να κυβερνούν την ΕΕ χωρίς να χρειαστεί να βάλουν στη συμμαχία τους είτε την Ακροδεξιά είτε τους Πράσινους. Αυτή όμως είναι μια επιφανειακή ανάγνωση.
Στην πραγματικότητα η Ακροδεξιά είναι η μόνη δύναμη που αυτή τη στιγμή έχει κάποια δυναμική. Η ανεβασμένη της δύναμη σημαίνει ότι θα μπορεί να πιέζει περισσότερο για την εφαρμογή των πολιτικών που πρεσβεύει (είτε αυτές είναι ρατσιστικές πολιτικές κατά των προσφύγων/μεταναστών, είτε πολιτικές ακραίας εκμετάλλευσης του περιβάλλοντος, καταστολής, στήριξης του κεφαλαίου και συντηρητικής στροφής στα κοινωνικά ζητήματα).
Το «κέντρο» λοιπόν «κρατάει» μια ασταθή ισορροπία τρόμου, καθώς δεν έχει καμία απάντηση στην υπαρξιακή κρίση που περνάει η ΕΕ (στριμωγμένη ανάμεσα στις ΗΠΑ και τον άξονα Κίνας-Ρωσίας), έχει την πιο αργά αναπτυσσόμενη οικονομία από τις ανεπτυγμένες χώρες και το πολιτικό της προσωπικό δεν μπορεί να προσφέρει κανενός είδους όραμα στους ευρωπαίους πολίτες…
Στις χώρες-μέλη
Αν στο ευρωπαϊκό επίπεδο δεν είχαμε κάποιες ριζικές αλλαγές, πιο ενδιαφέροντα στοιχεία παρουσίασαν τα αποτελέσματα σε συγκεκριμένες χώρες-μέλη.
Και εδώ βέβαια υπήρξαν σημαντικές διαφορές και οι τάσεις δεν ήταν παντού οι ίδιες. Στην Ισπανία είχαμε μια επιστροφή του «παλιού δικομματισμού» με το Λαϊκό Κόμμα και τους Σοσιαλιστές να κυριαρχούν, ενώ το ακροδεξιό Vox είχε μια σημαντική πτώση σε ποσοστά από τις περσινές εκλογές και πήρε τον μισό αριθμό ψήφων (1,5 εκ αντί 3 εκ το 2023). Κάτι αντίστοιχο έγινε και στην Πορτογαλία, με τα δύο αστικά κόμματα να κυριαρχούν και το ακροδεξιό Chega να χάνει 8% και πάνω από 700.000 ψήφους από τις εκλογές που έγιναν νωρίτερα φέτος.
Παρόμοια κατάσταση είχαμε και στη Σουηδία, με τους Σοσιαλιστές να βγαίνουν πρώτοι και τους ακροδεξιούς «Σουηδούς Δημοκράτες» να χάνουν 5% και τις μισές τους ψήφους από πέρσι. Στην Δανία οι Πράσινοι βγήκαν πρώτοι, ενώ στην Ολλανδία το ακροδεξιό κόμμα του Βίλντερς, που είχε βγει πρώτο λίγους μήνες πριν, περιορίστηκε στην 2η θέση.
Από την άλλη, το αυστριακό «Κόμμα της Ελευθερίας» (FPO), που ήταν μέχρι πρόσφατα στην κυβέρνηση και έπεσε μέσα από μια διαδικασία σκανδάλων, ξαναβγήκε πρώτο. Στο Βέλγιο, το σκληρό ακροδεξιό Vlaams Belang (Φλαμανδικό Συμφέρον) βγήκε μεν πρώτο στις ευρωεκλογές, αλλά στις ομοσπονδιακές εκλογές που έγιναν την ίδια μέρα πήρε τη δεύτερη θέση, πίσω από το μετριοπαθές ακροδεξιό NVA (Νέα Φλαμανδική Συμμαχία).
Σε όλες τις χώρες, ίσως η πιο κομβική τάση που επικράτησε ήταν η τιμωρία της εκάστοτε κυβέρνησης. Τα κυβερνόντα κόμματα, είτε δεξιά, είτε κεντροαριστερά, είτε ακροδεξιά, είτε κάτι άλλο, εφαρμόζουν παντού πολιτικές σε βάρος των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων. Οπότε σε αυτές τις ευρωεκλογές οι εργαζόμενοι βρήκαν την ευκαιρία να τους στείλουν ένα μήνυμα διαμαρτυρίας.
Γερμανία και Γαλλία
Οι πιο ενδιαφέρουσες εξελίξεις ήταν βέβαια αυτές στην Γερμανία και την Γαλλία. Και οι δύο ηγέτες των βασικών χωρών του ιμπεριαλιστικού μπλοκ της ΕΕ έφαγαν σφαλιάρα με τα αποτελέσματα.
Στην Γερμανία το κόμμα του Σολτς ήρθε 3ο, πίσω και από το ακροδεξιό AfD, ενώ και τα δύο άλλα κόμματα της κυβερνητικής συμμαχίας είχαν μείωση στα ποσοστά τους (κυρίως οι Πράσινοι αλλά και οι Φιλελεύθεροι).
Στην Γαλλία, η συμμαχία του Μακρόν έχασε με μεγάλη διαφορά, καθώς το κόμμα της Λεπέν βγήκε πρώτο με διπλάσιο ποσοστό. Το αποτέλεσμα οδήγησε τον Μακρόν να προκηρύξει πρόωρες εκλογές για την εθνοσυνέλευση για τις αρχές Ιούλη.
Τα αποτελέσματα σε Γερμανία και Γαλλία εκ των πραγμάτων αποδυναμώνουν την ηγεσία της ΕΕ σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή. Με ποια «νομιμοποίηση» θα μπορέσουν Μακρόν και Σολτς να διαχειριστούν από την μια την πολύ προβληματική εσωτερική κατάσταση της ΕΕ, όπου υπάρχουν διαρκείς αντιπαραθέσεις μεταξύ των κρατών-μελών, και από την άλλη την εξωτερική πολιτική σε μια περίοδο ακραίας διεθνούς αστάθειας;
Ο Μακρόν επέλεξε να πάρει το ρίσκο της προσφυγής στις κάλπες, σηκώνοντας το γάντι απέναντι στην Λεπέν. Βασίζεται στο ιδιαίτερο εκλογικό σύστημα της Γαλλίας, όπου και οι 577 θέσεις στην εθνοσυνέλευση είναι μονοεδρικές, και γίνεται 2ος γύρος μεταξύ των δύο επικρατέστερων υποψηφίων του 1ου γύρου. Έτσι, ο Μακρόν θα επιχειρήσει να παίξει το χαρτί του «δημοκρατικού τόξου» ενάντια στο RN (Εθνική Συσπείρωση) της Λεπέν.
Αυτό το έργο όμως έχει ξαναπαιχτεί. Ο Μακρόν κέρδισε δύο φορές (το ’17 και το ’22) την Λεπέν στο 2ο γύρο, στηριγμένος σε αυτό το επιχείρημα. Γιατί όμως η Λεπέν συνεχίζει να ανεβαίνει; Γιατί δεν κατάφεραν να την σταματήσουν οι πολιτικές του Μακρόν; Μα γιατί είναι ακριβώς αυτές οι πολιτικές που τροφοδοτούν την Ακροδεξιά. Λιτότητα, αντεργατικές επιθέσεις, ρατσιστικά μέτρα, καταστολή, πολεμοχαρής εξωτερική πολιτική και στήριξη του Ζελένσκι και του Νετανιάχου, δημιουργούν ένα ασφυκτικό μείγμα που τροφοδοτεί συνεχώς την Ακροδεξιά. Έτσι, όχι μόνο στην Γαλλία αλλά και παντού στην Ευρώπη, τα «δημοκρατικά» κόμματα του κατεστημένου είναι αυτά που ευθύνονται για την ενίσχυση των ακροδεξιών ρευμάτων, όσο και αν στα λόγια τα καταγγέλλουν.
Τα κόμματα της Αριστεράς και της Κεντροαριστεράς ήδη ανήγγειλαν τη δημιουργία ενός «Λαϊκού Μετώπου» ενάντια στην Λεπέν εν όψει των εκλογών. Αυτή η είδηση αναμφίβολα θα γίνει δεκτή με ανακούφιση από μεγάλο μέρος των λαϊκών στρωμάτων που θέλουν να τιμωρήσουν τον Μακρόν αλλά δεν θέλουν την Λεπέν. Η συμμαχία αυτή όμως (Σοσιαλιστικό Κόμμα, Πράσινοι, Μελανσόν, κα) είχε συστηθεί και στις προηγούμενες εκλογές και κατέρρευσε λίγο αργότερα.
Η ιδέα ενός ενιαίου μετώπου ενάντια στην Ακροδεξιά πρέπει να μπει πολύ μαχητικά και εμφατικά από την Αριστερά στην Ευρώπη. Για να έχει ένα τέτοιο εγχείρημα επιτυχία πρέπει να έχει κοινωνική γείωση (με τη δημιουργία τοπικών επιτροπών), να χαρακτηρίζεται από δημοκρατική λειτουργία και να έχει μαχητικές θέσεις που να αποκαλύπτουν τον συστημικό χαρακτήρα της Ακροδεξιάς. Η συμμετοχή φθαρμένων πολιτικών δυνάμεων που έχουν κυβερνήσει και έχουν εφαρμόσει αντιλαϊκές πολιτικές δεν πρόκειται να βοηθήσει σε κάτι τέτοιο, αντίθετα, θα ενισχύσει την προπαγάνδα της Ακροδεξιάς ότι «όλοι ίδιοι είναι». Στη βάση της κοινωνίας, σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, υπάρχουν αρκετές δυνάμεις για να συγκροτήσουν ένα τέτοιο μέτωπο. Συνδικάτα που δίνουν απεργιακές μάχες, περιβαλλοντικά κινήματα, φεμινιστικές και ΛΟΑΤΚΙ+ ομάδες, οι οργανώσεις και τα κόμματα της Αριστεράς μπορούν και πρέπει να δώσουν τη μάχη και ενάντια στην Ακροδεξιά αλλά και ενάντια στα κόμματα και το σύστημα που τη γεννά και τη συντηρεί.
