Μαζικές διαδηλώσεις, συγκρούσεις με την αστυνομία, καταλήψεις, ανεξέλεγκτες καταστάσεις συγκλονίζουν το Ιράν, 30 χρόνια μετά την ισλαμική επανάσταση του 1979. Τα γεγονότα που εξελίχθηκαν μετά τις εκλογές της 12ης Ιουνίου στο Ιράν αποδεικνύουν για ακόμα μια φορά ότι η καταπίεση έχει κοντά ποδάρια. Όταν οι μάζες προκληθούν, βρίσκουν τρόπους να αντιδράσουν όσο κατασταλτικά και αν αντιμετωπίζονται ?
Απάτη
Αφορμή για την λαϊκή αυτή έκρηξη ήταν το αποτέλεσμα των εκλογών που ανακήρυξαν τον νυν πρόεδρο Αχμαντινετζάντ νικητή από τον πρώτο γύρο με το 62%. Οι καταγγελίες για νοθεία του αποτελέσματος κινητοποίησαν χιλιάδες διαδηλωτές, με αποκορύφωμα την πορεία της 16ης Ιουνίου στην Τεχεράνη, με πάνω από 1 εκατομμύριο κόσμο.
Όλη η προεκλογική περίοδος χαρακτηρίστηκε από έντονη πολιτικοποίηση και συζητήσεις σε όλη την κοινωνία. Αυτό εκφράστηκε και με την συμμετοχή που ανέβηκε στο 75%. Ο αντίπαλος του Αχμαντινετζάντ, ο Μουσαβί, προκειμένου να κερδίσει τις εκλογές, έκανε μια προεκλογική εκστρατεία που κινητοποίησε σε ένα βαθμό τη νεολαία και ένα στρώμα γυναικών. Η συμμετοχή της γυναίκας του, της Ζάχρα Ραχναβάρντ, στις προεκλογικές συγκεντρώσεις ήταν κάτι πρωτοφανές για το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν, και κινητοποίησε χιλιάδες γυναίκες.
Όσα στοιχεία έχουν βγει μέχρι τώρα στην επιφάνεια (κινούμενες κάλπες, ασφράγιστα ψηφοδέλτια, περισσότεροι ψηφίσαντες από εγγεγραμμένους, τεράστια άνοδος ποσοστών Αχμαντινετζάντ) δείχνουν ότι το αποτέλεσμα ήταν «πειραγμένο». Σε ποιο βαθμό δεν μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς. Σίγουρα όμως δεν συμβάδιζε με την εικόνα που είχαν οι ίδιοι οι Ιρανοί για το πώς ψηφίσανε.
Συγκρούσεις μέσα στο κατεστημένο
Ο Μουσαβί βέβαια δεν είναι κάποιος αριστερός υποψήφιος. Πρώην πρωθυπουργός, είναι ο εκλεκτός του Ραφσαντζάνι, του πιο πλούσιου ανθρώπου στο Ιράν. Η σύγκρουση μεταξύ των δύο υποψηφίων ουσιαστικά αντανακλά μια σύγκρουση μεταξύ δυο διαφορετικών τάσεων του κατεστημένου στο Ιράν.
Από την μια είναι ο Αχμαντινετζάντ, που έχει την στήριξη του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη Χαμενεϊ, και εκφράζει την «σκληροπυρηνική» πτέρυγα της αστικής τάξης. Υποστηρίζει μια πιο σκληρή πολιτική απέναντι στις ΗΠΑ, αλλά και τον πιο αυστηρό έλεγχο της οικονομίας και την κοινωνίας από το καθεστώς. Από την άλλη ο Μουσαβί αντιπροσωπεύει τους «μεταρρυθμιστές», που θέλουν μεγαλύτερο άνοιγμα προς την δύση και μια «φιλελευθεροποίηση» της οικονομίας.
Πίσω από την σύγκρουση αυτή βρίσκεται το πολιτικό αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει η ιρανική ελίτ. Παρά την μεγάλη αύξηση της τιμής του πετρελαίου τα προηγούμενα χρόνια, που σήμαινε τεράστια έσοδα για το καθεστώς και τους καπιταλιστές, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού παρέμεινε σε συνθήκες φτώχειας. Οι υποσχέσεις του Αχμαντινετζάντ για «μοίρασμα» των κερδών από το πετρέλαιο έμειναν σε μεγάλο βαθμό κενό γράμμα. Έτσι, ο μόνος τρόπος να κρατήσουν «ήσυχο» τον κόσμο είναι μέσω της θεοκρατίας και της αστυνομίας.
Χύτρα ταχύτητας
Όλη την προηγούμενη περίοδο στο Ιράν υπήρχαν ενδείξεις για αυτή την έκρηξη, και πολλά γεγονότα και αγώνες που προετοίμαζαν αυτή την κατάσταση. Από τις μεγάλες κινητοποιήσεις των φοιτητών το 1999, μέχρι το κύμα αγώνων που ξεκίνησε το 2004 (οδηγοί λεωφορείων, καθηγητές, εργάτες ιματισμού και επεξεργασίας ζάχαρης). Όλοι αυτοί οι αγώνες ήταν ουσιαστικά παράνομοι, οργανωμένοι από ανεπίσημα συνδικάτα, και αντιμετωπίστηκαν με σκληρή καταστολή και φυλακίσεις.
Και γενικότερα στην κοινωνία όμως ο Αχμαντινετζάντ έχανε όλο και περισσότερο υποστήριξη λόγω της οικονομικής του πολιτικής, αλλά και της καταπίεσης. Αυτή είναι η βάση της σύγκρουσης μεταξύ των δυο βασικών τμημάτων της αστικής τάξης. Είναι μια σύγκρουση για την πολιτική που πρέπει να ακολουθήσουν προκειμένου να καναλιζάρουν την οργή του πληθυσμού, και να αποφύγουν τον κλονισμό της εξουσίας τους. Η μια πλευρά απαντάει ότι χρειάζεται μια άλφα «φιλελευθεροποίηση» για να χαλαρώσει η πίεση. Η άλλη πλευρά αντιτείνει ότι έτσι κινδυνεύει να ξεφύγει τελείως η κατάσταση, και απαντά με περισσότερη καταστολή. Και οι δύο βέβαια δεν μπορούν ούτε θέλουν να προσφέρουν πραγματική λύση στα προβλήματα των εργαζομένων και της νεολαίας.
Τίποτα δεν θα είναι όπως πριν
Το «κακό» βέβαια έχει ήδη γίνει. Ο Μουσαβί, για τους δικούς του λόγους, προκειμένου να βρει λαϊκή υποστήριξη στην μάχη του για την εξουσία, άνοιξε μια χαραμάδα. Μέσα από αυτή τη χαραμάδα βρήκαν ευκαιρία οι μάζες να βγουν στο προσκήνιο. Τώρα ο ίδιος, φοβούμενος τις ευρύτερες συνέπειες προσπαθεί να κλείσει την πόρτα καλώντας σε «νόμιμες» (δηλαδή καθόλου) διαδηλώσεις και κάνοντας δηλώσεις νομιμοφροσύνης στο καθεστώς.
Τα πράγματα όμως τώρα πια είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξέλεγκτα. Σε κάθε δικτατορικό καθεστώς υπάρχει ένα κρίσιμο σημείο που οι μάζες ξεπερνούν το φόβο τους για την καταστολή. Όταν το όποιο καθεστώς δεν μπορεί να βασιστεί στο φόβο, αρχίζει και η πορεία πτώσης του. Το Ιράν βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε τέτοια φάση. Ούτε η αστυνομία, ούτε η πολιτοφυλακή (οι μισητοί Μπασίτζ), ούτε οι μουλάδες μπορούν να ελέγξουν την κατάσταση.
Αυτό δεν σημαίνει ότι το κίνημα είναι ακούραστο. Ο κόσμος παλεύει για όσο διάστημα βλέπει μια υπαρκτή προοπτική να αλλάξει την ζωή του. Αν δεν υπάρχει αυτή η προοπτική προφανώς οι κινητοποιήσεις θα μπουν σε μια φάση ύφεσης.
Στην γειτονιά
Οι εξελίξεις στο Ιράν βέβαια επηρεάζουν συνολικά την περιοχή. Να μην ξεχνάμε ότι μέχρι πριν από λίγο καιρό το επιτελείο του Μπους είχε σχέδια για πιθανό βομβαρδισμό των πυρηνικών εγκαταστάσεων του.
Συνολικά, οι σημερινές εξελίξεις στο Ιράν στέλνουν δύο μηνύματα σε όλη την περιοχή. Ότι μπορεί να υπάρξει αντίσταση στην καταπίεση, και ότι τα θεοκρατικά καθεστώτα στην περιοχή δεν μπορούν να καταπιέζουν τους πληθυσμούς τους στο όνομα του Ισλάμ. Τα μηνύματα αυτά θα διαδοθούν στους εργαζόμενους, την νεολαία και τα φτωχά στρώματα όλης της περιοχής, δημιουργώντας μια νέα παράδοση κοινωνικών αγώνων.
Από εκεί πηγάζει και ο φόβος των ΗΠΑ, που τήρησαν μια ενδιάμεση στάση για να μην προκαλέσουν αντιδράσεις. Κοινωνικές αναταραχές και αποσταθεροποίηση του καθεστώτος του Ιράν (ακόμα και αν δεν είναι όσο συνεργάσιμο όσο θα ήθελαν) μπορούν να παράγουν ανεξέλεγκτες καταστάσεις στην ευρύτερη περιοχή, που ούτως ή άλλως βρίσκεται σε πολύ λεπτή ισορροπία.
Ο παράγοντας νεολαία
Διάφοροι αναλυτές, ακόμα και μέσα στην αριστερά, μίλησαν απαξιωτικά για τις κινητοποιήσεις στο Ιράν, λέγοντας ότι ήταν κυρίως νεολαιίστικες, και άρα «μικροαστικές». Σε μια χώρα όπου το 60-70% του πληθυσμού είναι κάτω των 30 ετών αυτός ο ισχυρισμός αποδεικνύεται γελοίος. Όπως και να έχει πάντως, όλοι αυτοί οι κύριοι ξεχνούν ότι τις περισσότερες φορές είναι η νεολαία που, λόγω της μεγαλύτερης ελευθερίας που έχει, κινείται πρώτη σε επαναστατικά γεγονότα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι ίσως ο Γαλλικός Μάης του ?68, όπου η φοιτητική εξέγερση ήταν προπομπός της γενικής απεργίας των 10 εκατομμυρίων εργατών.
Η φοιτητική νεολαία και οι νέοι εργαζόμενοι στο Ιράν δίνουν αυτή τη στιγμή παραδείγματα ηρωισμού και αυτοθυσίας. Το μήνυμα αυτό το παίρνει όλη η κοινωνία. Θα αποτελέσει κρίσιμο στοιχείο αν σε αυτή τη φάση η πλειοψηφία των εργαζομένων ρίξει το βάρος της στην μάχη που διεξάγεται. Με μια έννοια, είναι αυτό που θα κρίνει την έκβαση της εξέγερσης.
Τι πρέπει να γίνει- προοπτικές
Τα επαναστατικά γεγονότα στο Ιράν αποδεικνύουν πως οι μάζες μπορούν να βγουν στο προσκήνιο της ιστορίας ακόμα και σε χώρες που τα πράγματα μέχρι πρόσφατα φαίνονταν εντελώς «μαύρα». Ο μόνος τρόπος όμως να προχωρήσει η εξέγερση και να έχει νίκες είναι να προχωρήσει σε οργάνωση και συντονισμό, να ξεκαθαρίσει πολιτικά το πρόγραμμά τηςκαι να αγκαλιάσει τους εργαζόμενους.
Επιτροπές αγώνα, βασισμένες στις γειτονιές και τα εργοστάσια, δημοκρατικά εκλεγμένες και ανακλητές πρέπει να μπουν μπροστά στην οργάνωση του αγώνα. Αυτές οι επιτροπές θα μπορούσαν να προετοιμάσουν μια γενική απεργία και να απευθυνθούν στους απλούς στρατιώτες και πολιτοφύλακες, καλώντας τους να μπουν στο κίνημα. Οι επιτροπές αυτές χρειάζεται να οργανωθούν σε εθνική βάση, και να οργανώσουν μια πλατιά συζήτηση στην βάση της κοινωνίας για το μέλλον της χώρας.
Με δεδομένη την κατάσταση που υπάρχει αυτή τη στιγμή, αν υπήρχε ένα μαζικό εργατικό κόμμα που έριχνε αυτά τα συνθήματα, θα είχε μεγάλη απήχηση. Η διαδικασία αυτή φυσικά θα προκαλούσε την λυσσασμένη αντίδραση του κατεστημένου και θα κατέληγε σε σύγκρουση. Θα ήταν όμως ο μόνος τρόπος για να αλλάξει ουσιαστικά η ζωή των μαζών του Ιράν, ανατρέποντας τον καπιταλισμό και την θεοκρατία και ανοίγοντας το δρόμο για το σοσιαλισμό στο Ιράν και σε όλη τη Μ.Ανατολή.
Λόγω των ιστορικών λαθών της αριστεράς στην Μέση Ανατολή, τέτοια μαζικά κόμματα δεν υπάρχουν. Οι εργαζόμενοι, η νεολαία και τα καταπιεσμένα στρώματα της περιοχής θα βγάλουν μόνοι τους αυτά τα συμπεράσματα, έστω και αν αυτό πάρει περισσότερο χρόνο. Και θα βρουν τρόπο να απαλλαγούν από την βαρβαρότητα που τους έχει καταδικάσει το σημερινό σύστημα.
Νίκος Αναστασιάδης
