Στις 6 Μάρτη συμπληρώθηκαν 40 χρόνια από την έναρξη της μεγάλης απεργίας των ανθρακωρύχων στη Βρετανία. Με αφορμή αυτή την επέτειο, δημοσιεύουμε επιμέλεια άρθρου του Ciaran Mulholland που αρχικά δημοσιεύτηκε στο Internationalist Standpoint.
Στις 6 Μαρτίου 1984 ξεκίνησε η μεγάλη απεργία των ανθρακωρύχων. Για έναν χρόνο 140.000 μέλη της Εθνικής Ένωσης Μεταλλωρύχων (NUM) έδωσαν μια τεράστια μάχη ενάντια στην κυβέρνηση των Συντηρητικών (γνωστών ως «Τόρηδων») της Μάργκαρετ Θάτσερ και όλο τον κρατικό μηχανισμό.
Τελικά η απεργία ηττήθηκε, αλλά ήταν μια τίμια ήττα. Ήταν ένας αγώνας που θα είχε νικήσει αν δεν είχε προδοθεί από τη δεξιά συνδικαλιστική ηγεσία και την ηγεσία του Εργατικού Κόμματος.
Η απεργία των ανθρακωρύχων προκλήθηκε σκόπιμα από την κυβέρνηση των Συντηρητικών που έβλεπαν τη NUM σαν τη ραχοκοκαλιά του εργατικού κινήματος, και είχαν δίκιο. Η NUM είχε προκαλέσει ήττες στις κυβερνήσεις των Τόρηδων το 1972 και το 1974, όταν και στην ουσία «έριξαν» τον πρωθυπουργό Έντουαρντ Χιθ. Τη δεκαετία που ακολούθησε, η άρχουσα τάξη σχεδίασε τα επόμενα βήματά της, αποφασισμένη να μην ηττηθεί για τρίτη φορά. Το 1981 μάλιστα, απέφυγαν να συγκρουστούν με τους εργαζόμενους, κρίνοντας ότι δεν ήταν ακόμη η κατάλληλη στιγμή.
Το 1979, η κυβέρνηση Θάτσερ άρχισε να σχεδιάζει την ιδιωτικοποίηση της βιομηχανίας άνθρακα. Ο Νόμος για τη Βιομηχανία Άνθρακα (1980) αντικατέστησε τους στόχους παραγωγής με οικονομικούς στόχους. Οι οικονομικοί στόχοι που τέθηκαν ήταν τόσο υψηλοί που μπορούσαν να επιτευχθούν μόνο με το κλείσιμο των λιγότερο «κερδοφόρων» ανθρακωρυχείων. Βασικός στόχος του νόμου ήταν να κάνει τη βιομηχανία άνθρακα πιο ελκυστική για τους ιδιώτες επενδυτές.
Η κυβέρνηση Θάτσερ εφάρμοσε την έκθεση Ridley του 1978 για να προετοιμαστεί για μια διαμάχη με τους ανθρακωρύχους (ΣτΜ ο Νίκολας Ρίντλεϊ ήταν δεξιός συντηρητικός βουλευτής και στην έκθεσή του παρουσίαζε ένα σχέδιο ώστε η επόμενη κυβέρνηση των Τόρηδων να επιτεθεί και να νικήσει μια μεγάλη απεργία σε μια κρατική βιομηχανία). Τα αποθέματα άνθρακα αυξήθηκαν, οι σταθμοί παραγωγής ενέργειας που λειτουργούσαν με καύση άνθρακα στράφηκαν στην καύση πετρελαίου και οι εισαγωγές άνθρακα αυξήθηκαν. Οι εταιρείες μεταφορών ενθαρρύνθηκαν να απασχολούν οδηγούς που δεν ήταν γραμμένοι σε συνδικάτα. Οι παροχές για τους απεργούς και τις οικογένειές τους περικόπηκαν. Δημιουργήθηκε επίσης μια ειδική ομάδα της αστυνομίας για την αντιμετώπιση της περιφρούρησης των απεργιών.
Τον Σεπτέμβριο του 1983, ο ‘Ιαν ΜακΓρέγκορ (Ian MacGregor) διορίστηκε πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου για τον Άνθρακα (National Coal Board, NCB). Ο ΜακΓρέγκορ ήταν γνωστός για την αντι-συνδικαλιστική του στάση κατά τη διάρκεια της καριέρας του στην Αμερική. Πριν από την ένταξή του στο NCB, είχε συμβάλει στην περικοπή θέσεων εργασίας στην British Steel (εταιρεία χάλυβα) – μια διαδικασία που μείωσε το εργατικό δυναμικό κατά 100.000 άτομα.
Ορυχείο Cortonwood: Η απεργία αρχίζει
Αφορμή για το ξέσπασμα της απεργίας στάθηκε η ανακοίνωση της NCB την 1η Μαρτίου 1984 ότι το ανθρακωρυχείο Cortonwood στο Γιορκσάιρ επρόκειτο να κλείσει και ότι 20 άλλα ορυχεία και 20.000 θέσεις εργασίας βρίσκονταν στη λίστα με τα επόμενα θύματα.
Η αντίδραση των ανθρακωρύχων του Yorkshire ήταν άμεση και μέσα σε έξι ημέρες η απεργία είχε εξαπλωθεί σε εθνικό επίπεδο. Τα γεγονότα εξελίχθηκαν γρήγορα. Στις 6 Μαρτίου οι ανθρακωρύχοι του Γιορκσάιρ κήρυξαν απεργία διαρκείας, στις 7 Μαρτίου οι Σκωτσέζοι ανθρακωρύχοι κατέβηκαν και αυτοί σε απεργία και στις 9 Μαρτίου οι ανθρακωρύχοι του Ντάραμ και του Κεντ προσχώρησαν στην απεργία.
Άλλες περιοχές ανταποκρίθηκαν πιο αργά. Η Ουαλία, για παράδειγμα, ψήφισε αρχικά να μην απεργήσει αλλά να μην σπάσει τις «απεργιακές φρουρές» όπου υπήρχαν. Πολύ σύντομα, όμως, η περιοχή της Νότιας Ουαλίας μπήκε και αυτή στην απεργία και παρέμεινε στην πρώτη γραμμή μέχρι το τέλος.
Το πρώτο βασικό ζήτημα ήταν να πειστούν να απεργήσουν οι ανθρακωρύχοι του Νοτς. Στις 12 Μαρτίου οργανώθηκε πικετοφορία στο ανθρακωρυχείο του Νοτς και τις επόμενες ημέρες μια μειοψηφία ανθρακωρύχων ανταποκρίθηκε στο κάλεσμά τους, αλλά η πλειοψηφία δεν προχώρησε σε απεργία. Στις 15 του μήνα ο David Jones, ένας από τους απεργούς που συμμετείχαν στις πικετοφορίες, σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια απεργιακής περιφρούρησης στο Ollerton Colliery όταν χτυπήθηκε στο κεφάλι από τούβλο και την ίδια μέρα η συνδικαλιστική ηγεσία του Νοτς προχώρησε σε κάλεσμα για απεργία.
Ζωτικής σημασίας για την απεργία ήταν και η στήριξη από άλλα συνδικάτα. Στις 22 Μαρτίου τα συνδικάτα στην ενέργεια, που ελέγχονταν από τη δεξιά, συμβούλευσαν τα μέλη τους να «σπάσουν» τις απεργιακές φρουρές της NUM και να μπούνε στους χώρους εργασίας τους. Αντίθετα, λίγες μέρες αργότερα μια σειρά από συνδικάτα στον σιδηρόδρομο, στις μεταφορές και στη βιομηχανία μετάλλου συμφώνησαν να μπλοκάρουν όλες τις μεταφορές άνθρακα. Ωστόσο, μέσα σε μια μέρα ο ηγέτης του συνδικάτου χάλυβα Sir Bill Sirs αθέτησε τη δέσμευσή του. Οι απλοί σιδηροδρομικοί και ναυτικοί παρέμειναν υποστηρικτικοί καθ’ όλη τη διάρκεια της απεργίας, θέτοντας συχνά σε κίνδυνο τις δικές τους θέσεις εργασίας.
Διαμάχη για την πανεθνική ψηφοφορία
Στις 5 Απριλίου οι ανθρακωρύχοι του Νοτς ψήφισαν κατά της συμμετοχής τους στην απεργία. Εκείνη τη στιγμή υπήρξε έντονη συζήτηση για το αν θα έπρεπε να οργανωθεί πανεθνική ψηφοφορία. Μια πανεθνική συνδιάσκεψη αντιπροσώπων ψήφισε κατά της διεξαγωγής πανεθνικής ψηφοφορίας, με βασικό κριτήριο ότι η πλειοψηφία των ανθρακωρύχων είχε ήδη ψηφίσει υπέρ της απεργίας στις κατά τόπους συνελεύσεις τους.
Το γεγονός ότι δεν οργανώθηκε πανεθνική ψηφοφορία, χρησιμοποιήθηκε από τη δεξιά για να υπονομεύσει την απεργία και για αυτόν τον λόγο θα έπρεπε να προκηρυχθεί ψηφοφορία η οποία θα έδινε και σαφή κάλεσμα για συνέχιση της απεργίας.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι υπήρχε κάτι αντιδημοκρατικό στη διεξαγωγή της απεργίας με τον τρόπο που έγινε αφού οι ανθρακωρύχοι συμμετείχαν και αποφάσιζαν για την απεργία στις συνελεύσεις τους. Μια πανεθνική ψηφοφορία θα απαντούσε στην κριτική του Τύπου απέναντι στους απεργούς και θα βοηθούσε να πεισθούν οι ανθρακωρύχοι του Νοτς να συμμετέχουν κι αυτοί. Όμως, την ίδια ώρα, δεν θα είχε κερδίσει την υποστήριξη του Τύπου, δεν θα είχε αποτρέψει τους απεργοσπάστες ανθρακωρύχους (που έπαιρναν άμεσα εντολές από την άρχουσα τάξη), ούτε θα είχε πείσει τη δεξιά ηγεσία ορισμένων συνδικάτων ή το Εργατικό Κόμμα να παράσχει πραγματική υποστήριξη στους ανθρακωρύχους.
Παρά την προδοτική στάση όλων των παραπάνω, η απεργία κέρδισε τη μαζική υποστήριξη της εργατικής τάξης. Μια δημοσκόπηση τον Απρίλη του 1984 έδειξε ότι το 68% υποστήριζε την απεργία. Σε αρκετές περιπτώσεις χάθηκαν ευκαιρίες να ανοίξουν κι άλλα απεργιακά μέτωπα ενάντια στους Τόρηδες. Τον Μάιο, για παράδειγμα, τα σιδηροδρομικά συνδικάτα NUR και ASLEF αποδέχτηκαν την πρόταση για αύξηση στους μισθούς τους μόλις κατά 0,5%. Μια αποφασιστική στάση στο πλευρό των ανθρακωρύχων, όχι μόνο θα ενίσχυε τον αγώνα των ανθρακωρύχων αλλά και θα κέρδιζε μια καλύτερη συμφωνία για τους ίδιους.
Κατά τη διάρκεια της απεργίας των ανθρακωρύχων υπήρξαν δύο ξεχωριστές εθνικές απεργίες στα λιμάνια. Η πρώτη κηρύχθηκε για τους λιμενεργάτες που δούλευαν στις εκφορτώσεις άνθρακα και δεν συμμετείχαν σε συνδικάτα και η δεύτερη για τους αντίστοιχους λιμενεργάτες στη βιομηχανική περιοχή του Χάντερστον. Δεν έγινε καμία προσπάθεια για σύνδεση των αγώνων των ανθρακωρύχων και των λιμενεργατών.
Την ίδια περίοδο το Δημοτικό Συμβούλιο του Λίβερπουλ (με επικεφαλής μέλη του Militant και άλλους αριστερούς ακτιβιστές) βρισκόταν σε κινητοποιήσεις ενάντια στην κυβέρνηση των Τόρηδων. Στις 9 Ιουλίου η κυβέρνηση αναγκάστηκε να υποχωρήσει, θέλοντας να αποφύγει να βρίσκεται ταυτόχρονα σε μάχη σε τρία διαφορετικά μέτωπα: ενάντια στους ανθρακωρύχους, τους λιμενεργάτες και την εργατική τάξη του Λίβερπουλ. Το Δημοτικό Συμβούλιο του Λίβερπουλ κέρδισε επιπλέον 8 εκατομμύρια λίρες σε χρηματοδότηση και έτσι μπόρεσε να χτίσει τις κοινωνικές κατοικίες και να δημιουργήσει τις θέσεις εργασίας που σχεδίαζε. Αυτό το αποτέλεσμα ήταν μόνο μία από τις τρεις ήττες που επέφερε η εργατική τάξη στη Θάτσερ κατά την περίοδο της εξουσίας της (οι άλλες ήταν η νίκη των ανθρακωρύχων το 1981 και η ήττα της επιβολής του κεφαλικού φόρου – Poll Tax, υπό την ηγεσία του Militant το 1991).
Ξεπούλημα της ηγεσίας των συνδικάτων
Τον Οκτώβριο η NACODS (το συνδικάτο του τεχνικού και εποπτικού προσωπικού της εξορυκτικής βιομηχανίας) ανακοίνωσε εθνική απεργία μετά από ψηφοφορία με το 82,5% των εργαζομένων να ψηφίζουν υπέρ, αλλά κατά τραγική ειρωνεία ματαίωσε την απεργία μετά από μικρές παραχωρήσεις της Εθνικής Κεντρικής Τράπεζας. Μια απεργία της NACODS θα έκλεινε όλα τα ορυχεία που λειτουργούσαν ακόμα μέσα σε λίγες ημέρες και θα αύξανε κατά πολύ τις προοπτικές νίκης.
Η TUC (αντίστοιχη ΓΣΕΕ) συζήτησε για την απεργία των ανθρακωρύχων για πρώτη φορά τον Αύγουστο! Υποσχέθηκαν πως θα οργανώσουν δράσεις στήριξης της απεργίας αλλά δεν έκαναν ποτέ τίποτα. Υπό αυτές τις συνθήκες οι αριστερές δυνάμεις, θα έπρεπε να αναλάβουν αυτές να οργανώσουν τέτοιες δράσεις, αλλά ούτε αυτό συνέβη.
Αν και δόθηκαν ευκαιρίες για νίκη, αυτές δεν αξιοποιήθηκαν από τις συνδικαλιστικές ηγεσίες. Όταν η NUM της Νότιας Ουαλίας τιμωρήθηκε με πρόστιμο 500.000 λιρών, χιλιάδες ανθρακωρύχοι και υποστηρικτές τους συγκεντρώθηκαν έξω από το κεντρικό κτήριο της NUM στην περιοχή. Η NUM έπρεπε και μπορούσε να καλέσει εκείνη τη στιγμή σε 24ωρη γενική απεργία. Το γεγονός ότι δεν το έκανε ήταν μεγάλο λάθος. Τον Νοέμβριο τα δικαστήρια αποφάσισαν την κατάσχεση των κεφαλαίων της NUM αλλά και πάλι, δεν υπήρξε κάλεσμα για 24ωρη γενική απεργία.
Με αυτές τις ευκαιρίες να χάνονται, η άρχουσα τάξη άρχισε να παίρνει πρωτοβουλίες. Το NCB προσπάθησε να δελεάσει τους ανθρακωρύχους να επιστρέψουν στη δουλειά, προσφέροντάς τους δώρο Χριστουγέννων. Τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο οι απεργοί άρχισαν σιγά σιγά να υποχωρούν και η κατάσταση έγινε δυσκολότερη.
Στις 3 Μαρτίου 1985 η εθνική συνέλευση των αντιπροσώπων ψήφισε με ψήφους 98 έναντι 91 υπέρ της επιστροφής στην εργασία χωρίς καμία παραχώρηση και κανέναν συμβιβασμό από την πλευρά της κυβέρνησης. Χιλιάδες απεργοί φώναζαν «δεν γυρίζουμε πίσω» έξω από τη συνέλευση. 100.000 από τους 180.000 ανθρακωρύχους συνέχισαν την απεργία (20.000 δεν απέργησαν ποτέ).
Χιλιάδες ανθρακωρύχοι συνελήφθησαν και χιλιάδες τραυματίστηκαν από την αστυνομία. 620 ανθρακωρύχοι απολύθηκαν – μόνο 38 από αυτούς επαναπροσλήφθηκαν. Δύο ανθρακωρύχοι πέθαναν στις απεργιακές φρουρές, αρκετοί άλλοι σε ατυχήματα πηγαίνοντας προς τις απεργιακές φρουρές. Ένας οδηγός ταξί που μετέφερε έναν απεργοσπάστη στη δουλειά του πέθανε επίσης όταν το αυτοκίνητό του χτυπήθηκε από τσιμεντόλιθο που έπεσε από γέφυρα.
Επιστροφή στη δουλειά με το κεφάλι ψηλά
Οι ανθρακωρύχοι επέστρεψαν στη δουλειά τους με το κεφάλι ψηλά στις 5 Μαρτίου, πηγαίνοντας προς τα ορυχεία κρατώντας πανό. Είχαν αγωνιστεί σκληρά. Τελικά, ηττήθηκαν, αλλά τα πράγματα δεν θα ήταν ποτέ ξανά τα ίδια.
Ο ρόλος του κρατικού μηχανισμού ήταν ξεκάθαρος για όλους. Όλη η δύναμη της αστυνομίας, της MI5 (υπηρεσία αντικατασκοπείας και ασφάλειας του Ηνωμένου Βασιλείου), ακόμη και της CIA κινητοποιήθηκε για να σπάσει την απεργία. Η άρχουσα τάξη ήταν διατεθειμένη να φτάσει στα άκρα για να νικήσει τους ανθρακωρύχους.
Η βία κατά των ανθρακωρύχων ήταν ένα συνηθισμένο φαινόμενο. Αυτό φάνηκε πιο ξεκάθαρα στη μάχη του Όργκριβ (Battle of Orgreave), όπου 3.000 αστυνομικοί και 10.000 διαδηλωτές συγκρούστηκαν και οι ανθρακωρύχοι εκδιώχθηκαν από τους δρόμους από έφιππους αστυνομικούς που τους χτυπούσαν με γκλομπ.
Οι Τόρηδες ξόδεψαν 6 δισεκατομμύρια λίρες κατά τη διάρκεια της απεργίας για να νικήσουν τη NUM, ενώ συνολικά ξόδεψαν 26 δισεκατομμύρια λίρες για να καταστρέψουν τον κλάδο. Ο Νάιτζελ Λόσον (Nigel Lawson, μέλος του υπουργικού συμβουλίου της Θάτσερ από το 1981-1989), το περιέγραψε ως «μια αξιόλογη επένδυση για το καλό του έθνους», με σχεδιασμό τέτοιο «όπως ακριβώς ο επανεξοπλισμός για την αντιμετώπιση της απειλής του Χίτλερ στη δεκαετία του 1930».
Είναι σημαντικό να μελετήσουμε τα γεγονότα της απεργίας των ανθρακωρύχων αν θέλουμε να κερδίσουμε τις ταξικές μάχες του μέλλοντος. Πάνω απ’ όλα καταδεικνύει τη σημασία της οργάνωσης των αγωνιστών στα συνδικάτα και της δημιουργίας ηγεσιών που κατανοούν πώς να κινητοποιήσουν τη δύναμη της εργατικής τάξης σε ασυμβίβαστες μάχες με κυβερνήσεις και μεγάλες επιχειρήσεις.
