Μαρίνα Κονταρά, κάτοικος Βελγίου
Στις 25 Νοεμβρίου 1960, οι αδερφές Πάτρια, Μινέρβα και Μαρία Τερέσα Μιραμπάλ, δολοφονήθηκαν άγρια από τους μπράβους του δικτάτορα Τρουχίγιο στη Δομινικανή Δημοκρατία, εξαιτίας της αντιδικτατορικής τους δράσης. Από το 1981 και μετά, με πρωτοβουλία της «Φεμινιστικής συνάντησης Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής», η 25η Νοεμβρίου καθιερώθηκε σαν ημέρα μνήμης και αγώνα ενάντια στην κακοποίηση και τη βία κατά των γυναικών, προς τιμήν των τριών αδερφών Μιραμπάλ. Τα Ηνωμένα Έθνη αναγνώρισαν την ημέρα αυτή και την καθιέρωσαν σε παγκόσμιο επίπεδο το 1999.
Παρά τους μακρόχρονους και πολύ μαχητικούς αγώνες των γυναικών ειδικά στη Λατινική Αμερική, εκατομμύρια γυναίκες εξακολουθούν να μην είναι ασφαλείς. Η έμφυλη βία, που σε καιρό πολέμου ή χουντας χρησιμοποιείται σαν όπλο και εργαλείο άσκησης εξουσίας και κατίσχυσης στον αντίπαλο, ακόμα και σε καιρό ειρήνης προκαλεί χιλιάδες θύματα:
- Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, το 35% των γυναικών παγκοσμίως γίνονται θύματα σεξουαλικής ή σωματικής βίας ετησίως.
- Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, μέσα στο 2020 κατά μέσο όρο κάθε μέρα 137 γυναίκες δολοφονήθηκαν από κοντινό τους πρόσωπο, συνήθως τον σύζυγο, σύντροφο ή πατέρα!
- Μέσα στο 2019, σημειώθηκαν 1314 γυναικοκτονιες στη Βραζιλία, 976 στο Μεξικό, 327 στην Αργεντινή, 149 στη Γαλλία.
- Και πάλι σύμφωνα με τα στοιχεία του ΠΟΥ, το 52% των γυναικών που βρίσκονται σε γάμο ή μόνιμη σχέση, δηλώνουν ότι δεν παίρνουν μόνες τους, με ανεξάρτητο τρόπο τις αποφάσεις σχετικά με τη σεξουαλική ζωή, την αντισύλληψη και τη σεξουαλική υγεία.
- Περίπου 750 εκατομμύρια κορίτσια βρέθηκαν παντρεμένες πριν να κλείσουν το 18ο έτος, ενώ 200 εκατομμύρια γυναίκες έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή.
- Στην Ελλάδα 1 στις 4 γυναίκες έχει κακοποιηθεί σωματικά ή/και σεξουαλικά τουλάχιστον μια φορά στη ζωή της, ενώ για πολλές γυναίκες αυτή η κακοποίηση είναι συστηματική.
- Επιπλέον, επίσης στην Ελλάδα, εκτιμάται ότι κάθε χρόνο διαπράττονται 5.000 βιασμοί.
- 1 στις 7 γυναίκες έχει υπάρξει θύμα σεξουαλικής επίθεσης ή βιασμού και 1 στις 3 σεξουαλικού εκβιασμού, στον εργασιακό χώρο.
- Σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, στο Βέλγιο 48% των γυναικών έχουν υποστεί σεξουαλική επίθεση, ενώ 20% βιασμό.
Η κουλτούρα του βιασμού
Τα τρομακτικά αυτά στοιχεία συνοδεύονται και από εκείνα που δείχνουν ότι η κακοποίηση και η βία που υφίστανται οι γυναίκες, σχετίζεται στενά με τη νοοτροπία που επικρατεί στην κοινωνία: στο Βέλγιο, για παράδειγμα, σύμφωνα με την ίδια έκθεση της Αμνηστίας, το 50% των ανδρών θεωρούν ότι υπάρχει περίπτωση μια γυναίκα- θύμα βιασμού να φέρει έστω και εν μέρει ευθύνη για το βιασμό της, ενώ ένας στους 5 νέους πιστεύουν ότι δεν υπάρχει βιασμός εντός γάμου.
Πρόκειται γι’ αυτό που ονομάζουμε κουλτούρα του βιασμού: ένα πλέγμα αντιλήψεων και πρακτικών που βασίζεται στην ενοχοποίηση του θύματος (γυναίκας) για την κακοποίηση ή την άνιση μεταχείριση – αντί του θύτη. Η κουλτούρα του βιασμού συνοδεύεται από μια ολόκληρη λογική αντικειμενικοποίησης της γυναίκας και του σώματός της, αλλά και από στερεότυπα και «κανόνες»: μοντέλα γυναίκας που ντύνονται ή φέρονται με Χ τρόπο, τα οποία συνεπάγονται Ψ συμπεράσματα.
Η οικονομική βία
Τα στατιστικά αυτά είναι τρομακτικά γιατί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αφορούν εγκληματικές πράξεις. Τι γίνεται όμως με τις άλλες μορφές βίας που υφίστανται οι γυναίκες, αλλά δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του ποινικού κώδικα;
Στην κοινωνία μας, οι γυναίκες παράγουν μια τεράστια ποσότητα απλήρωτης εργασίας, την οικιακή εργασία. Έχει υπολογιστεί (στοιχεία του ΟΟΣΑ) ότι σήμερα αυτή ανταποκρίνεται σε 56% του χρόνου εργασίας των γυναικών (έναντι 36% για τους άνδρες). Παγκοσμίως αυτό ισοδυναμεί με περίπου 11 τρις δολάρια το χρόνο, ή σχεδόν 3 φορές την αξία της βιομηχανίας του τομέα της τεχνολογίας.
Στο μεγαλύτερο μέρος, ακόμα και του λεγόμενου δυτικού κόσμου, οι γυναίκες υπερεκπροσωπούνται στις πιο κακοπληρωμένες δουλειές, αναγκάζονται συχνότερα να καταφύγουν στη μερική ή τη μαύρη απασχόληση και σε επισφαλείς δουλειές.
Για το μεγαλύτερο ποσοστό των μονογονεϊκών οικογενειών, ο «μόνος γονέας» είναι η μητέρα (στο Βέλγιο για παράδειγμα, αυτό το ποσοστό ισοδυναμεί με το 85%).
Πέρα δε από την απλήρωτη οικιακή εργασία, οι γυναίκες πλήττονται πιο εύκολα από την ανεργία, βρίσκουν πιο δύσκολα δουλειά και είναι πιο ευάλωτες στην ανεργία.
Όλα αυτά συντείνουν στο να δυσκολεύονται πχ να εγκαταλείψουν ένα κακοποιητικό σύντροφο ή μια καταπιεστική οικογένεια.
Παράλληλα, η ακραία λιτότητα που εφαρμόζεται συστηματικά τα τελευταία χρόνια σε μια πλειάδα χωρών και έχει σαν αποτέλεσμα την αποσύνθεση του δημόσιου τομέα, πλήττει ακόμα περισσότερο τις γυναίκες: η υποβάθμιση του συστήματος υγείας και περίθαλψης των ηλικιωμένων μετακυλύει το βάρος αυτής της περίθαλψης στους ώμους των γυναικών. Η υποχρηματοδότηση των σχολείων και των παιδικών σταθμών μετακυλύει αυτό το βάρος επίσης κυρίως στις μητέρες. Οι περικοπές των επιδομάτων που αφορούν ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και των δομών υποστήριξης για παράδειγμα κακοποιημένων γυναικών, με προφανή τρόπο πλήττει το γυναικείο πληθυσμό.
Το παράδειγμα της Ελλάδας δείχνει με εύγλωττο τρόπο πως η οικονομική ύφεση και οι συνέπειες της λιτότητας προκαλούν ιλιγγιώδη αύξηση της ενδοοικογενειακής και της έμφυλης βίας.
Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ, η μέση ανεργία στην Ελλάδα είναι 19%, εκ των οποίων το 14% για τους άνδρες, αλλά το 25% για τις γυναίκες. Από την έναρξη της κρίσης το 2010, η ανεργία άγγιξε το υψηλότερο ποσοστό το 2013, 27,5% του εργατικού δυναμικού. αλλά την ίδια χρονιά το ποσοστό αυτό ήταν 63,5% για τις νέες γυναίκες.
Ταυτόχρονα, κατά τη διάρκεια των ετών της κρίσης (2010-2017), η ενδοοικογενειακή βία παρουσίασε ιλιγγιώδη αύξηση σε σύγκριση με τα χρόνια που προηγήθηκαν της κρίσης, φτάνοντας ακόμα και το 49%. Είναι ακόμα πιο ενδιαφέρον το γεγονός ότι το 44% των ανδρών που διέπραξαν έμφυλη βία ήταν άνεργοι. Τα στοιχεία δείχνουν ότι όσο μεγαλύτερη είναι η ανεργία, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες οι γυναίκες να υπάρξουν θύματα ενδοοικογενειακής βίας ή παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο.
Οι γυναίκες εξεγείρονται
Το γυναικείο κίνημα συμβαδίζει με την άνοδο των κινημάτων και των εξεγέρσεων που έχει εμφανιστεί την τελευταία δεκαετία σε όλο τον πλανήτη. Στην Ελλάδα, την Ισπανία, τη Χιλή, τις χώρες της Βόρειας Αφρικής, τη Νιγηρία, το Σουδάν, τον Λίβανο και μια σειρά από άλλες χώρες, οι λαοί βγήκαν στους δρόμους σπρωγμένοι από την ύφεση και την ανέχεια. Σε όλες αυτές τις χώρες, οι γυναίκες ήταν στην πρώτη γραμμή των κινητοποιήσεων, αποτελώντας το πιο μαχητικό τμήμα τους και μπολιάζοντάς τα με τα αιτήματα του γυναικείου κινήματος.
Σε μια σειρά από χώρες, με έμφαση σε αυτές της Λατινικής Αμερικής, η ακραία βία που βιώνουν οι γυναίκες, αλλά και οι επιθέσεις σε θεμελιώδη δικαιώματα, όπως αυτό της άμβλωσης, τις οδήγησαν επίσης στο δρόμο. Χιλιάδες γυναίκες συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις του «πράσινου μαντηλιού» στο Μεξικό και την Αργεντινή, απαιτώντας τη νομιμοποίηση της άμβλωσης – στην περίπτωση της Αργεντινής με επιτυχία.
Η 25η Νοέμβρη στο Βέλγιο
Όπως η 8η Μάρτη, έτσι και η 25η Νοέμβρη είναι ημερομηνία-ορόσημο για το γυναικείο κίνημα. Σε πολλές χώρες, οργανώνονται μεγάλες κινητοποιήσεις, ακόμα και απεργίες. Το Βέλγιο είναι μία από αυτές.
Από το 2018, καθώς οι επιπτώσεις της λιτότητας άρχισαν να γίνονται πολύ πιο αισθητές, αλλά και τα περιστατικά έμφυλης βίας και οι γυναικοκτονίες να αυξάνονται, η πορεία της 25ης Νοέμβρη είναι κάθε χρόνο και μαζικότερη. Με την επίδραση των κινημάτων στην Ισπανία, τη Γαλλία (#NousToutes), την Αργεντινή (#NiUnaMenos), αλλά και τις ΗΠΑ (Women against Trump), κατορθώθηκε το 2019 στην πορεία αυτή να συμμετάσχουν 15.000 άνθρωποι.
Φέτος οι περιστάσεις ήταν διαφορετικές: από τη μια, οι διαδοχικές καραντίνες έχουν προκαλέσει κατακόρυφη αύξηση των περιστατικών κακοποίησης: τουλάχιστον 21 γυναίκες έχουν δολοφονηθεί μέσα στο 2020, ενώ ο αριθμός των κλήσεων στις γραμμές SOS για την ενδοοικογενειακή βία κατά τη διάρκεια της καραντίνας της άνοιξης, τριπλασιάστηκε. Καθώς η ύφεση βαθαίνει, η εργασιακή ανασφάλεια κάνει τις γυναίκες ακόμα πιο ευάλωτες. Η διάθεση φέτος ήταν λοιπόν πολύ αγωνιστική, αλλά εν μέσω lockdown, μια μαζική πορεία ήταν αδύνατο να οργανωθεί. Το κίνημα όμως έγινε εφευρετικό και βρήκε άλλους δρόμους: μαζικές στατικές δράσεις οργανώθηκαν την Κυριακή 22 Νοέμβρη από την πλατφόρμα γυναικείων οργανώσεων Mirabal: στις Βρυξέλλες συγκεντρώθηκαν πάνω από 250 άτομα, ενώ στη Λιέγη και την Αμβέρσα πάνω από 100.
Η Campagne Rosa, μέλος του δικτύου γυναικείων σχημάτων της ISA (Rosa international) αποφάσισε να οργανώσει μικρότερες δράσεις ανήμερα στις 25 Νοέμβρη, σε 10 πόλεις της Φλάνδρας και στη Λιέγη.
Στις Βρυξέλλες, οργανώθηκαν πέντε δράσεις η καθεμιά με συγκεκριμένη θεματολογία:
- Έγινε, μία δράση για τις μετανάστριες και εργαζόμενες χωρίς χαρτιά, στην οποία συμμετείχαν και συλλογικότητες των ίδιων των μεταναστριών.
- Μία ακόμα για τις εργαζόμενες στο χώρο της υγείας μπροστά στο κέντρο φροντίδας κακοποιημένων γυναικών του Νοσοκομείου Saint-Pierre
- Μια μαζική κινητοποίηση για τις γυναικοκτονίες σε κεντρική πλατεία της πόλης. Στη δράση αυτή συμμετείχαν 150 άτομα: παρουσίασαν δρώμενο με το γνωστό τραγούδι των χιλιανών Las tesis «Un violador en tu camino»(ένας βιαστής στον δρόμο σας) και έγραψαν στο έδαφος τα ονόματα των δολοφονημένων γυναικών.
- Στο πανεπιστήμιο ULB, φοιτήτριες και φοιτητές έκαναν ένα δρώμενο με θέμα την κουλτούρα του βιασμού και τη συναίνεση. Κατήγγειλαν την παρουσίαση της επιλογής ρούχων σαν αιτία για βιασμό και την επιβολή dress code στα σχολεία, που συνέβη πρόσφατα στη Γαλλία.
- Τέλος μια ακόμα δράση για τα ΛΟΑΤΚΙ θύματα κακοποίησης οργανώθηκε μπροστά σε γκράφιτι που υπάρχει στο κέντρο της πόλης, αφιερωμένο στον Ιχσάν Τζαφρί, ένα νέο ομοφυλόφιλο που δολοφονήθηκε στη Λιέγη το 2012.
Στη Λιέγη συμμετείχε και συλλογικότητα Κουρδισσών μεταναστριών στη συγκέντρωση που προσέλκυσε πάνω από 50 άτομα ενώ αρκετά μαζικές ήταν και οι δράσεις στις πόλεις της Φλάνδρας.
Η Campagne Rosa υποστηρίζει πως ο σεξισμός και η έμφυλη βία έχουν τις ρίζες τους στο καπιταλιστικό σύστημα και πως μόνο με την πάλη ενάντια σε αυτό, μπορούν να εξαλειφθούν οι διακρίσεις εις βάρος των γυναικών και η σεξιστική καταπίεση. Το καπιταλιστικό σύστημα τροφοδοτεί κάθε είδους διακρίσεις (σεξισμό, ρατσισμό), αποσκοπώντας στο διχασμό και την αποδυνάμωση της εργατικής τάξης, ώστε να μπορεί να συνεχίσει να την εκμεταλλεύεται. Θεωρεί επίσης ότι θύματα του σεξισμού και της πατριαρχίας είναι όλα τα φύλα – και οι άνδρες- και πως μόνο με την ενότητα των κινημάτων μπορούμε να είμαστε πιο δυνατοί και να καταφέρουμε να εξαλείψουμε τη σεξιστική βία και τις διακρίσεις. Με αυτή την έννοια, η Rosa επέλεξε να εντάξει και το ΛΟΑΤΚΙ κίνημα στις θεματικές των κινητοποιήσεων της 25ης Νοέμβρη. Όλες οι δράσεις ήταν εξαιρετικά επιτυχημένες και εκτιμάται ότι συμμετείχαν σε αυτές συνολικά εκατοντάδες άνθρωποι. Σε ορισμένες περιπτώσεις, συμμετείχαν και άλλες γυναικείες οργανώσεις.
Έχοντας την αυτοπεποίθηση ότι οι ιδέες και οι δράση μας κερδίζουν την υποστήριξη πολλών ανθρώπων, με την Campagne Rosa, θα ξεκινήσουμε σύντομα τις προετοιμασίες για την 8η Μάρτη, θέτοντας τον φιλόδοξο στόχο για φεμινιστική απεργία, εκτός από πορεία, έχοντας πάντα στο μυαλό μας ότι ο αγώνας για την χειραφέτηση και την ελευθερία είναι διεθνής και άμεσα συνδεδεμένος με την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος.
