Στο κυβερνητικό πρόγραμμα της Ν. Δημοκρατίας για την Παιδεία υπήρχε η εξαγγελία για τη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής σχολείου από τους γονείς των μαθητών, χωρίς τους γεωγραφικούς περιορισμούς[i]. Η εξαγγελία αυτή επιβεβαιώθηκε και στις προγραμματικές δηλώσεις του νέου υπουργού Παιδείας, Κυριάκου Πιερρακάκη και φαίνεται πως μετά την «αξιολόγηση», αυτή θα είναι η επόμενη μάχη που θα χρειαστεί να δώσει η κυβέρνηση απέναντι στο εκπαιδευτικό κίνημα, προκειμένου να ξηλώσει ό,τι απέμεινε από τη δημόσια εκπαίδευση.
Η κυβέρνηση μετράει το κλίμα
Ενώ στις εκλογές του 2019 η Νέα Δημοκρατία και προσωπικά η Ν. Κεραμέως έδιναν μια έντονη ιδεολογική μάχη για την «αξιολόγηση», την «αριστεία» και την κατάργηση του ασύλου, την εξαγγελία της «ελεύθερης επιλογής σχολείου» προσπάθησαν να την περάσουν «στα μουλωχτά».
Τόσο η προηγούμενη υπουργός, όσο και ο Κ. Πιερρακάκης, κρατάνε κλειστά τα χαρτιά τους για το πώς θα εφαρμοστεί αυτό το μέτρο, μιλάνε γενικά κι αόριστα για «όρους και προϋποθέσεις», καθώς θέλουν να αποφύγουν τις αντιδράσεις των εκπαιδευτικών, αλλά και να συγκαλύψουν την ουσία αυτής της πολιτικής και τα τραγικά αποτελέσματα που είχε όπου εφαρμόστηκε.
Ένα ξεκάθαρα ταξικό, νεοφιλελεύθερο μέτρο
Ο πρώτος που πρότεινε το μέτρο της ελεύθερης γονεϊκής επιλογής σχολείου ήταν ο «γκουρού» του νεοφιλελευθερισμού Μ.Φρίντμαν ήδη από το 1955. Σύμφωνα με την πρότασή του, η εκπαίδευση θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται από τα κράτη ως μια ακόμη εμπορευματική υπηρεσία που θα λειτουργεί σε συνθήκες αγοράς. Το κράτος σε αυτές τις συνθήκες δεν χρηματοδοτεί τα δημόσια σχολεία, αλλά χρηματοδοτεί τον μαθητή μέσα από ένα «κουπόνι», το οποίο μετά ο γονέας το καταθέτει στο σχολείο (δημόσιο ή ιδιωτικό) της επιλογής του.
Σύμφωνα με τους νεοφιλελεύθερους αυτό το μέτρο σε συνδυασμό με την αξιολόγηση των σχολικών μονάδων δημιουργεί συνθήκες ανταγωνισμού που αναγκάζει όλα τα σχολεία να βελτιώνονται προκειμένου να προσελκύσουν μαθητές και χρηματοδότηση. Επιπλέον, για να δείξουν και το ενδιαφέρον τους για τα φτωχότερα στρώματα, υποστηρίζουν ότι το μέτρο αυτό βοηθάει στην κοινωνική κινητικότητα, αφού επιτρέπει σε παιδιά εργατικών και λαϊκών οικογενειών (που δεν μπορούν να πληρώσουν τα δίδακτρα ενός ιδιωτικού σχολείου) να φοιτήσουν σε καλύτερα σχολεία, να πάρουν περισσότερα εφόδια και να διεκδικήσουν αργότερα μια καλύτερη θέση στην αγορά εργασίας.
Είναι όμως έτσι; Η διεθνής εμπειρία κυρίως από τις Η.Π.Α. και την Αγγλία όπου και εφαρμόστηκε το μέτρο, δείχνει το εντελώς αντίθετο. Η ελεύθερη επιλογή σχολείου σήμανε το τέλος του ενιαίου, δημόσιου χαρακτήρα της εκπαίδευσης και τον μαρασμό του σχολείου της γειτονιάς. Στις γειτονιές της μεσαίας τάξης τα σχολεία απέκτησαν υψηλότερη ζήτηση, άρχισαν να βάζουν ακαδημαϊκά κριτήρια (πχ συνεντεύξεις ή και εξετάσεις στους υποψήφιους μαθητές), να εμπλουτίζουν το πρόγραμμα σπουδών τους με νέα αντικείμενα και να προσελκύουν και τους εκπαιδευτικούς με τα υψηλότερα προσόντα και τις καλύτερες αξιολογήσεις[ii]. (Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να διαβάσετε το βιβλίο του M.Apple «Νεοφιλελευθερισμός και Νεοσυντηρητισμός στην Εκπαίδευση»)
Αντίθετα, τα σχολεία των πιο υποβαθμισμένων περιοχών οδηγήθηκαν σε ακόμη μεγαλύτερο μαρασμό, «γκετοποιήθηκαν» ως σχολεία αποκλειστικά μειονοτικών ομάδων και μεταναστών, υποβάθμισαν τα προγράμματα και τις παροχές τους προς τους μαθητές οδηγώντας τους ουσιαστικά στην πρώιμη επαγγελματική κατάρτιση, ως μοναδική διέξοδο. Φυσικά, κάποια από αυτά τα σχολεία έκλεισαν ή συγχωνεύτηκαν λόγω ελλιπούς χρηματοδότησης, ενώ τα ενδιάμεσα σχολεία, ουσιαστικά λειτουργούν σε ένα καθεστώς μόνιμης πίεσης (σε βαθμό υστερίας), μην τυχόν και πέσουν στους δείκτες αξιολόγησης και χάσουν τους «καλούς» μαθητές τους.
Όσο κι αν ακούγεται τραβηγμένο, αυτό το σύστημα χρηματοδότησης επηρέασε και την αγορά ακινήτων. Στις γειτονιές με τα πιο περιζήτητα σχολεία άρχισαν να αυξάνονται οι τιμές των ενοικίων, οδηγώντας σε ακόμα πιο έντονο ταξικό διαχωρισμό των περιοχών στα μεγάλα αστικά κέντρα. Αντίθετα, τα φτωχότερα στρώματα μην μπορώντας να αντέξουν τις αυξήσεις των τιμών, αναγκάστηκαν να μετακινηθούν σε πιο υποβαθμισμένες περιοχές, όπου τα σχολεία θεωρούνταν χαμηλής ζήτησης.
Πόσο ελεύθεροι είμαστε να επιλέγουμε στον καπιταλισμό;
Η ρητορική της ελεύθερης επιλογής, αποδείχθηκε μια μεγάλη απάτη για τα παιδιά των φτωχότερων στρωμάτων. Η ίδια η έρευνα δείχνει ότι ενώ για τους γονείς των μεσαίων και ανώτερων στρωμάτων το βασικό κριτήριο επιλογής σχολείου είναι το ακαδημαϊκό επίπεδο, για τα πιο φτωχά στρώματα το μόνο κριτήριο είναι η απόσταση από το σπίτι.
Για να το δούμε πρακτικά: Πόσα παιδιά εργατών γης και κτηνοτρόφων στα ορεινά χωριά μπορούν να μετακινούνται καθημερινά 20 – 30 χλμ για να πάνε σε ένα πιο «καλό» σχολείο στην κοντινότερη πόλη, αντί για το ολιγοθέσιο σχολείο του τόπου τους; Πόσα παιδιά από τις συνοικίες των Ρομά, μπορούν να πάνε σε ένα «καλύτερο» σχολείο μακριά από τις περιοχές που βρίσκονται οι συνοικισμοί τους.
Στην Ελλάδα έχουμε ήδη την εμπειρία από τη λειτουργία των Πρότυπων Γυμνασίων, όπου γίνεται η επιλογή των μαθητών με εξετάσεις. Στα λίγα χρόνια λειτουργίας αυτού του θεσμού, έχουν ξεφυτρώσει σαν τα μανιτάρια τα διάφορα Κέντρα Μελέτης και τα ειδικά τμήματα προετοιμασίας για τις συγκεκριμένες εξετάσεις. Αλήθεια, πόσα παιδιά από τις φτωχότερες οικογένειες μπορούν να αντέξουν το κόστος αυτής της προετοιμασίας (στην Ε’ και ΣΤ’ Δημοτικού) και να συμμετέχουν με αξιώσεις σε αυτές τις εξετάσεις; Ασφαλώς και θα υπάρχουν εξαιρέσεις, οι οποίες μάλιστα θα υπερπροβάλλονται προκειμένου να κρυφτεί η ουσία του κανόνα, ότι δηλαδή από αυτά τα συστήματα επιλογής ευνοημένο είναι ένα μικρό μόνο μέρος της μεσαίας τάξης.
Για ένα αναβαθμισμένο σχολείο των όλων και των ίσων
Μια από τις συνηθέστερες κατηγορίες της ΝΔ και των δημοσιογράφων που τη στηρίζουν είναι ότι τα εκπαιδευτικά συνδικάτα και η Αριστερά προωθούν την εξίσωση προς τα κάτω και τη στασιμότητα. Την ίδια στιγμή, η διαχρονική υποχρηματοδότηση και απαξίωση της Δημόσιας Παιδείας από τις κυβερνήσεις, έχει σαν αποτέλεσμα σχολεία που «ρημάζουν», ελλείψεις σε βασικά αναλώσιμα, είδη καθαριότητας κλπ και τμήματα που λειτουργούν με 25 μαθητές/τριες ανά τάξη, μετατρέποντας την εκπαιδευτική διαδικασία σε «άθλο» για τους εξαντλημένους εκπαιδευτικούς. Όλα αυτά προβληματίζουν μια σημαντική μερίδα των γονέων της εργατικής τάξης και των μεσαίων στρωμάτων (πχ αυτοαπασχολούμενοι γιατροί, δικηγόροι, κλπ) που φοβούνται ότι τα παιδιά τους θα βγουν χαμένα στην κούρσα του ανταγωνισμού σε σχέση με τα παιδιά των ιδιωτικών σχολείων και βλέπουν με θετικό μάτι μέτρα όπως η αξιολόγηση της σχολικής μονάδας και η ελεύθερη επιλογή.
Η υπεράσπιση λοιπόν της Δημόσιας Παιδείας και των δημόσιων σχολείων, δεν μπορεί να σημαίνει υπεράσπιση της υπάρχουσας κατάστασης, αλλά αντίθετα πρέπει να σημαίνει αγώνα για:
- Αύξηση των δαπανών για την εκπαίδευση και ένα μαζικό πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων για τη σχολική στέγη, έτσι ώστε να έχουμε σχολεία σύγχρονα, ασφαλή, με επαρκείς χώρους και σύγχρονες υποδομές, που δεν θα εξαρτώνται από το πόσο βαθιά βάζουν το χέρι στην τσέπη οι σύλλογοι γονέων, όπως συμβαίνει σήμερα.
- Μαζικές προσλήψεις εκπαιδευτικών, ώστε να καλυφθούν όλες οι ανάγκες σε μόνιμο προσωπικό και να μπει «νέο αίμα» στα σχολεία (Είναι χαρακτηριστικό ότι στα μεγάλα αστικά κέντρα τα σχολεία στηρίζονται σχεδόν αποκλειστικά από εκπαιδευτικούς που είναι λίγα χρόνια πριν τη συνταξιοδότηση).
- Ενίσχυση όλων των υποστηρικτικών δομών με πόρους, υποδομές και προσωπικό, έτσι ώστε να στηριχθούν παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, μεταναστευτικό υπόβαθρο και από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και να πειστούν όλοι οι γονείς ότι η διαφορετικότητα σε μια σχολική τάξη αποτελεί πλούτο.
- Ουσιαστική και διαρκή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σύμφωνα με τις ανάγκες τους και όχι σε σεμινάρια – «αρπαχτές» τύπου Σκόιλ Ελικικού.
Όλα τα παραπάνω (και άλλα πολλά) οδηγούν σε μια εξίσωση προς τα πάνω, σε ένα σχολείο που κάθε παιδί θα μπορέσει να ανακαλύψει τις κλίσεις του και τα ταλέντα του, να διαμορφωθεί σε μια πιο ολοκληρωμένη προσωπικότητα και να προχωρήσει στους τομείς που το ενδιαφέρουν, χωρίς φραγμούς και διακρίσεις.
Για να γίνουν πραγματικότητα, είναι απαραίτητο να σταματήσουμε το σχέδιο της κυβέρνησης για την παραπέρα εμπορευματοποίηση του Σχολείου. Ήδη με πρωτοβουλία της ΟΙΕΛΕ (ιδιωτικοί εκπαιδευτικοί) έχει ανοίξει το θέμα και έχουν τοποθετηθεί αρνητικά η ΑΣΓΜΕ (Ανώτατη Συνομοσπονδία Γονέων) και η ΔΟΕ (Πρωτοβάθμια εκπαίδευση).
Το επόμενο διάστημα είναι απαραίτητο να προχωρήσει ο συντονισμός και να ξεκινήσει κατ’ αρχάς με μια εκστρατεία ενημέρωσης στη βάση των γονέων, των εκπαιδευτικών και των μαθητών. Η κυβέρνηση έχει ανοίξει αρκετά τη βεντάλια της επίθεσης στη δημόσια παιδεία (άρθρο 16, ΑΣΕΠ, αξιολόγηση, κλπ), όμως συναντά και πολλά εμπόδια. Αναγκάστηκε σε αναδίπλωση στο θέμα της Πανεπιστημιακής Αστυνομίας, ενώ η αξιολόγηση των σχολικών μονάδων και εκπαιδευτικών συναντά πολλές αντιστάσεις και κάθε άλλο παρά εδραιωμένη θεωρείται. Με σωστό σχέδιο και συντονισμό μπορούμε να αποτρέψουμε και αυτό το μέτρο!
