Του Διονύση Χριστόπουλου
Μάλλον ήρθε η στιγμή να μας απασχολήσει σοβαρά η προσπάθεια εμπορευματοποίησης του πολιτισμού και ο σχεδιασμός αποδυνάμωσης διαφόρων καλλιτεχνικών φορέων της χώρας, που έχει σα σκοπό την ευκολότερη παράδοσή τους στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Με μόνιμο παραπλανητικό επιχείρημα τα χρηματοοικονομικά δεδομένα, κυβέρνηση και ιδιώτες παρουσιάζουν σα μοναδική λύση την εκχώρηση του πολιτισμού στους «μεσσίες» επιχειρηματίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Εθνική Λυρική Σκηνή που με πρόσχημα την έλλειψη χρημάτων για την ανέγερση του νέου της θεάτρου, θα παραδοθεί «προς αναβάθμιση» στο ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Τα ίδια φαινόμενα παρατηρούνται και σε διάφορες κρατικές σχολές τέχνης (μουσικής, θεάτρου και χορού) που στο όνομα της οικονομικής εξυγίανσης, τοποθετούν managers-διαχειριστές στη διοίκησή τους. Με μοναδικό σκοπό το κέρδος, αυξάνεται σημαντικά το ύψος των διδάκτρων απομακρύνοντας όλο και περισσότερο τα νέα παιδιά από την ενασχόλησή τους με τις τέχνες, ενώ η τιμή του εισιτηρίου των παραστάσεων (συμπεριλαμβανομένου και του φοιτητικού) είναι συνήθως απαγορευτική για την πλειοψηφία του κόσμου.
Τη στιγμή λοιπόν που οι φορείς πολιτισμού στη χώρα μας μετατρέπονται σε χώρους υποβάθμισης και ανεργίας, σε μια άλλη, μη ανεπτυγμένη χώρα, τη Βενεζουέλα, συμβαίνει κάτι πραγματικά μοναδικό. Χωρίς καμία κλασσική μουσική παράδοση και με τα γνωστά προβλήματα που ταλανίζουν τη Λατινική Αμερική εδώ και δεκαετίες, η τέχνη της μουσικής χρησιμοποιείται σαν ένα εκτεταμένο κοινωνικό πρόγραμμα καταπολέμησης της φτώχειας, της εγκληματικότητας και της ανεργίας.
Το 1975 ένας οικονομολόγος και ερασιτέχνης μουσικός, ο Jose Antonio Abreu ίδρυσε στη Βενεζουέλα το El Sistema (Fundacion del Estado para el sistema Nacional de las Orquestas juveniles Infantiles de Venezuela). Ξεκίνησε μόνος σε ένα υπόγειο γκαράζ στο Καράκας με 11 μαθητές, στους οποίους υποσχέθηκε ότι κάποια μέρα θα γίνουν μία μεγάλη ορχήστρα. Έκτοτε οι 8 κυβερνήσεις που σχηματίστηκαν στη Βενεζουέλα υποστήριξαν το El Sistema δίνοντας τη δυνατότητα σε παιδιά, που προέρχονταν κυρίως από φτωχές και υποβαθμισμένες συνοικίες που κυριαρχούσαν ένοπλες συμμορίες ναρκωτικών, να δημιουργήσουν δικές τους ορχήστρες παρέχοντας τους δωρεάν μουσικά όργανα και δωρεάν μαθήματα. Το αποτέλεσμα είναι μάλλον εντυπωσιακό. Σήμερα υπάρχουν στη χώρα πάνω από 125 ορχήστρες αποτελούμενες από 300,000 παιδιά που παίζουν και μαθαίνουν μουσική, καθώς και πάνω από 20,000 δάσκαλοι μουσικής.
Η αφρόκρεμα του «συστήματος» που ίδρυσε ο Abreu είναι η συμφωνική ορχήστρα νέων Simon Bolivar. Πάνω από 200 μουσικοί 12 έως 26 ετών που επιλέχθηκαν από το El Sistema εκπαιδεύτηκαν σε ένα ιδιαίτερα απαιτητικό ρεπερτόριο πριν αποτελέσουν το εκτελεστικό δυναμικό της ορχήστρας. Το «καμάρι» της Βενεζουέλας , όπως αποκαλείται, έχει κατακτήσει το διεθνές στερέωμα της κλασσικής μουσικής και έχει σπάσει όλα τα στερεότυπα μιας κλασσικής συναυλίας όπως την έχουμε οι περισσότεροι στο μυαλό μας. Αστέρι της ορχήστρας δεν είναι άλλος από τον καλλιτεχνικό διευθυντή και μαέστρο της Gustavo Dudamel. Ο Dudamel ξεκίνησε την εκπαίδευση του, για μαέστρος, στο El Sistema στα 13 του και σήμερα μόλις στα 29 του θεωρείται μία μουσική ιδιοφυία με ξεχωριστό ταπεραμέντο. Εκτός από τις τακτικές εμφανίσεις του διευθύνοντας τη Simon Bolivar, τα τελευταία χρόνια είναι και μόνιμος καλλιτεχνικός διευθυντής της φιλαρμονικής ορχήστρας του Λος Άντζελες.
Στη Βενεζουέλα πλέον 1 στους 100 νέους παίζει σε κάποια ορχήστρα, ενώ τα μέλη της Simon Bolivar αμείβονται με καλούς μισθούς για τα δεδομένα της βενεζουελάνικης κοινωνίας. Ο Lenor, ένας απ΄τους νεαρούς μουσικούς, που στο παρελθόν έκανε φυλακή και σήμερα παίζει κλαρινέτο, είπε μετά από μια πρόβα στο Dudamel:
«Τελικά μαέστρο νομίζω ότι είναι καλύτερο να κρατάς ένα μουσικό όργανο απ΄ το να κρατάς ένα πιστόλι.»
Άραγε στη χώρα μας αυτοί που διαχειρίζονται τις τύχες του πολιτισμού πιστεύουν το ίδιο;
