Του Σεραφείμα Σεφεριάδη [*]
Οι «συγκυρίες των εξεγέρσεων», περίοδοι κατά τις οποίες η ροή της πολιτικής και κοινωνικής καθημερινότητας διαρρηγνύεται από την ορμητική και εν πολλοίς αδιαμεσολάβητη είσοδο των μαζών στην πολιτική, είναι συγκυρίες κοσμοϊστορικές: στιγμές πύκνωσης του ιστορικού χρόνου που αποτυπώνουν τόσο τα αδιέξοδα των υφιστάμενων διακανονισμών όσο και την εναγώνια αναζήτηση των εναλλακτικών. Από την Τουρκία ως τη Βραζιλία, από τη Νότια Αφρική ως την Αίγυπτο, και βεβαίως – με διαρκή και εναλλασσόμενη ένταση – στην Ευρώπη, οι απλοί άνθρωποι θέτουν επιτακτικά το αίτημα του πραγματικού εκδημοκρατισμού, της ουσιαστικής ενδυνάμωσης του δήμου.
Μείζων παρατήρηση-προϋπόθεση για να κατανοήσουμε το φαινόμενο είναι η πλανητική του κλίμακα. Οι επιμέρους αφορμές που κάθε φορά το πυροδοτούν είναι βεβαίως διαφορετικές, όμως θα σφάλλαμε αν πέφταμε στην παγίδα των κατακερματισμένων εθνικών αφηγήσεων. Θα παρατηρούσαμε τα δέντρα, θα χάναμε όμως το δάσος. Και το δάσος, εν προκειμένω, δεν είναι άλλο από την οργανική κρίση του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού· από το γεγονός ότι η νεοφιλελεύθερη ουτοπία, σύμφωνα με την οποία η απορρύθμιση των αγορών, η συρρίκνωση των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και η διολίσθηση στην επιχειρηματική απολυταρχία θα απελευθέρωνε «δημιουργικές δυνάμεις», αποκαλύφθηκε με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο ως αίολη. Χωρίς κοινωνικό έλεγχο και με την αγοραστική δύναμη των κοινωνιών να βαίνει ολοένα μειούμενη, οδηγηθήκαμε όχι στην ανάπτυξη ή στον αλήστου μνήμης εκσυγχρονισμό, αλλά στην τοξική χρηματιστικοποίηση και στη διαφθορά. Ύστερα ήρθαν τα μέτρα-ηλεκτροσόκ με στόχο την απονέκρωση των κοινωνιών – μπας και η απηνής καταλήστευση των λαϊκών εισοδημάτων κάνει τις κερδοφορίες να επιστρέψουν στα «επιθυμητά επίπεδα». Η κυνική ψευδολογία είναι πράγματι ιστορικών διαστάσεων και είναι πράγματι εγκληματική…
Η πλανητική εξεγερτική δυναμική απορρέει από αυτές ακριβώς τις πραγματικότητες και γλαφυρά τις αποτυπώνει. Όση προπαγάνδα και αν εκπέμψει το ολοένα πιο ανυπόληπτο πολιτικό προσωπικό και τα φιλικά του προσκείμενα ΜΜΕ, το αντιδραστικό αδιέξοδο του επιχειρούμενου εκβαρβαρισμού δεν είναι δυνατόν να αποκρυβεί. Όπως δεν αποκρύπτεται και η συρρίκνωση των δημοκρατιών (εκεί όπου υπήρχαν), η κρατική βία και η απροκάλυπτη ασυλία στις νεοναζιστικές συστημικές εφεδρείες.
Οι εξεγερμένοι σε κάθε σημείο του πλανήτη ξέρουν καλά τι δεν θέλουν. Ωστόσο μόνιμη επωδός του συστημικού λόγου και της παρατρεχάμενης διανόησης του τίποτε (που αφ’ υψηλού «αναλύει» τις εξεγέρσεις, όταν δεν επιχειρεί και να τις «νουθετήσει») είναι ότι «ναι, πράγματι – συμμεριζόμαστε τις αγωνίες σας, όμως – τι να κάνουμε – άλλος δρόμος δεν υπάρχει». Πρόκειται για ρητορικό μοτίβο που πάνω του – κυριολεκτικά – βασίζεται το φαύλο σύστημα. Δεν αποτελεί έκπληξη και ότι με κάθε τρόπο σπεύδει να το ενισχύσει και να το αναπαραγάγει. Στον βαθμό που αποκρύπτεται η εκδοχή της εξόδου από τους καταναγκασμούς της κερδοφορίας («αν δεν πάψει η δημοκρατία να παρενοχλεί το κεφάλαιο, ανάπτυξη και πρόοδος δεν υπάρχει»), το σύστημα αισθάνεται ασφαλές. Το ανομολόγητο, πλην πρόδηλο, μοτίβο των κυρίαρχων είναι εδώ εξίσου ηχηρό: «Θα φωνάξουν, θα φωνάξουν, στο τέλος θα κουραστούν και θα αποχωρήσουν, αφού εναλλακτική δεν υπάρχει. Και αν όχι, θα έχουν μείνει τόσο λίγοι, που οι δυνάμεις επιβολής της τάξεως εύκολα θα επαναφέρουν τις κανονικότητες – τι κι αν υπάρξουν νεκροί, ποιος θα τους θυμάται…».
Η αυτάρεσκη αυτή αυτοπεποίθηση βασίζεται στην αίσθηση ότι οι απανταχού της Γης εξεγερμένοι δεν έχουν επαρκή πολιτική στόχευση: ότι δεν έχουν και δεν επεξεργάζονται μια εναλλακτική που να βρίσκεται πραγματικά πέρα από τους καταναγκασμούς του συστήματος. Δυστυχώς όμως για τους κυρίαρχους, αυτό είναι μόνο εν μέρει σωστό. Είναι σωστό γιατί, πράγματι, η ριζοσπαστική Αριστερά, αίολα διεκδικώντας – συνειδητά ή ασυνείδητα – μια θέση στη συστημική κανονικότητα, καθυστερεί επικίνδυνα τις εξωσυστημικές επεξεργασίες της παραμερίζοντας και υποτιμώντας τις κινηματικές καταβολές της. Είναι όμως κυρίως λάθος: Διότι καθώς η κρίση του συστήματος είναι πράγματι αδιέξοδη, διαμορφώνονται καθημερινά – μέσα και έξω από τους ριζοσπαστικούς πολιτικούς κόλπους – οι συνθήκες που επωάζουν τις μεγάλες ανατροπές. Το απανταχού της Γης εξεγερτικό πνεύμα, τα συμπεράσματα που καθημερινά αντλούνται (συχνά μέσα από ήττες και οδυνηρά πισωγυρίσματα) διαμορφώνουν τους όρους για απτά και σημαίνοντα πολιτικά αποτελέσματα που καμία δύναμη και καμία προπαγάνδα δεν θα είναι δυνατόν να αναστρέψουν.
Το συμπέρασμα είναι διττό: στις εξεγέρσεις που γίνονται και θα εξακολουθήσουν να γίνονται γεννιέται το νέο. Οσοι επαγγέλλονται την κοινωνική χειραφέτηση εκεί θα αναμετρηθούν, και οι ευθύνες τους είναι προφανώς τεράστιες. Οσο για τους περιλάλητους πολιτικούς «της ευθύνης», τους φανερούς και κρυφούς συμπαραστάτες τους και τον υπόλοιπο εσμό, ας μην είναι και τόσο σίγουροι για το μέλλον τους. Ετσι κι αλλιώς, με όρους μακροσκοπικής ιστορίας, έχουν ήδη συνταυτιστεί με το απόλυτο μαύρο…
_______________
[*] Ο κ. Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Life Member στο Πανεπιστήμιο του Cambridge.
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε αρχικά στο Βήμα, την Κυριακή 07/07/2013 http://www.tovima.gr/PrintArticle/?aid=521234)
