Ο ναζιστικός χαιρετισμός του Έλον Μασκ και η αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του Τραμπ και του υπουργικού συμβουλίου του, έχουν ρίξει λάδι στη συνεχιζόμενη συζήτηση για το αν ο Τραμπ είναι φασίστας.
Η πρώην αντιπρόεδρος Χάρις, όταν ρωτήθηκε αν πιστεύει ότι ο Τραμπ είναι φασίστας, είπε: «Ναι, το πιστεύω». Ο Ρόμπερτ Ράιχ, ένας αριστερόστροφος Δημοκρατικός, δημοσίευσε πρόσφατα ένα βίντεο με τίτλο «Είναι ο Τραμπ φασίστας;», στο οποίο απαντά θετικά. Ο απάνθρωπος τρόπος με τον οποίο μιλάει ο Τραμπ για τους μετανάστες συγκρίνεται με τον διωγμό των Εβραίων από τους Ναζί. Η ιδέα που προωθεί ο Τραμπ ότι ο Καναδάς θα μπορούσε να προσαρτηθεί για να γίνει η «51η Πολιτεία των ΗΠΑ» συγκρίνεται με την προσάρτηση της Αυστρίας (Anschluss) από τον Χίτλερ το 1938 (και βαφτίζεται «Canschluss»). Αλλά πέρα από τον αστικό Τύπο, υπάρχουν κομμάτια της Αριστεράς, τα οποία επίσης προωθούν την ιδέα ότι το καθεστώς Τραμπ έχει «φασιστικά» χαρακτηριστικά – π.χ. το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Ιρλανδίας (πρώην τμήμα της Επιτροπής για μια Εργατική Διεθνή-CWI και αργότερα της Διεθνούς Σοσιαλιστικής Εναλλακτικής-ISA) δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Η επιστροφή του Τραμπ και το φασιστικό καθεστώς των δισεκατομμυριούχων». Η Izquierda Revolutionaria (πρώην τμήμα της Διεθνούς Μαρξιστικής Τάσης- IMT και της CWI) δημοσίευσε επίσης ένα άρθρο που μιλάει για τις «φασιστικές επιδιώξεις της κυβέρνησης Τραμπ».
Πρόκειται για μια σημαντική συζήτηση. Όλος αυτός ο κόσμος που στέκεται απέναντι στον Τραμπ, την Ακροδεξιά και τον φασισμό, είναι σημαντικό να έχει καλή κατανόηση του τι ακριβώς είναι αυτό που αντιμετωπίζει, προκειμένου να δράσει ανάλογα. Η υποτίμηση του εχθρού μπορεί να έχει καταστροφικά αποτελέσματα, όπως φάνηκε ξεκάθαρα κατά τη δεκαετία του ’30, όταν τόσο τα σοσιαλδημοκρατικά όσο και τα κομμουνιστικά κόμματα πιάστηκαν στον ύπνο σε μεγάλο βαθμό από την άνοδο του Χίτλερ και του Μουσολίνι στην εξουσία. Αλλά και η υπερεκτίμηση είναι επίσης ένα λάθος που μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές συνέπειες. Όταν η κατάσταση παρουσιάζεται σαν να έχει ήδη επικρατήσει ο φασισμός, τότε μεγάλο κομμάτι του κόσμου μπορεί να οδηγηθεί στην παραίτηση και την απόγνωση. Ας προσπαθήσουμε επομένως να ξεδιαλύνουμε την κατάσταση.
Παραλληλισμοί
Αρκετοί σχολιαστές επισημαίνουν την επιθετική εξωτερική πολιτική του Τραμπ (που αποτυπώνεται στα σχόλιά του για τη διώρυγα του Παναμά, τη Γροιλανδία, το σχέδιο να κάνει «δική» του τη Γάζα εκδιώκοντας τους Παλαιστίνιους που την κατοικούν, και τόσα άλλα) ως απόδειξη του «φασισμού» του. Σε αυτό το άρθρο δεν μπορούμε να αναλύσουμε τον ακριβή δρόμο που θα ακολουθήσει η εξωτερική πολιτική του Τραμπ. Αλλά σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η επιθετική εξωτερική πολιτική δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο των φασιστών. Ο ιμπεριαλισμός υπήρχε πριν από τον φασισμό και βέβαια δεν είναι όλοι οι ιμπεριαλιστές φασίστες. Κανείς δεν αποκαλεί τη Βρετανική Αυτοκρατορία «φασιστική», παρότι ακολούθησε μια επεκτατική πολιτική επί αιώνες. Στην πραγματικότητα, η βρετανική αυτοκρατορία εισέβαλε σε 171 από τις 193 χώρες παγκοσμίως, ενώ μόνο 22 είχαν την τύχη να μην έχουν υποστεί εισβολή της. Ο πόλεμος της Κορέας, ένας από τους πιο βίαιους πολέμους των ΗΠΑ, ξεκίνησε από τον Δημοκρατικό Τρούμαν. Τα παραπάνω είναι μόλις δύο παραδείγματα…
Άλλοι σχολιαστές επισημαίνουν την εθνικιστική και ρατσιστική ρητορική του Τραμπ και το γεγονός ότι έχει την ανοιχτή υποστήριξη των ολιγαρχών των ΗΠΑ, κάτι που αποδεικνύεται από τη φωτογραφία στην οποία οι πλουσιότεροι άνθρωποι του κόσμου στέκονται δίπλα του κατά την τελετή ορκωμοσίας του.
Ο Τραμπ είναι σίγουρα ρατσιστής, σεξιστής και εθνικιστής. Φιλοδοξεί επίσης να βάλει φρένο στην παρακμή του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και να επεκτείνει την επικράτειά του. Σήμερα φαίνεται να έχει την υποστήριξη ενός σημαντικού τμήματος της άρχουσας τάξης των ΗΠΑ, ιδιαίτερα των ανώτερων κλιμακίων της.
Αλλά ούτε ο εθνικισμός, ούτε η σταθερή υποστήριξη των κορυφών της άρχουσας τάξης μπορούν να θεωρηθούν αποκλειστικά χαρακτηριστικά του φασισμού. Τι είναι λοιπόν ο φασισμός;
Ο φασισμός είναι ένα άθλιο δικτατορικό καθεστώς, που στηρίζεται σε ένα μαζικό κίνημα
Ένα φασιστικό καθεστώς δεν είναι απλώς μια πολύ αυταρχική καπιταλιστική κυβέρνηση, αν και στην καθημερινή γλώσσα, αυτή είναι συχνά η έννοια που πολλοί άνθρωποι τείνουν να δίνουν στη συγκεκριμένη λέξη.
Ιστορικά, ο όρος φασισμός, χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει καθεστώτα με ορισμένα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Τα φασιστικά καθεστώτα καταστρέφουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και τα δικαιώματα που έχουν κατακτηθεί με κοινωνικούς αγώνες. Ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία στις 30 Ιανουαρίου του 1933. Στα τέλη Φεβρουαρίου εξέδωσε το «Διάταγμα για την προστασία του λαού και του κράτους», το οποίο ανέστειλε τις πολιτικές ελευθερίες, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας του λόγου, του τύπου και των συναθροίσεων, και επέτρεπε τη σύλληψη πολιτικών αντιπάλων. Μέχρι το τέλος Μαρτίου τέθηκε σε ισχύ ο «Εξουσιοδοτικός Νόμος» (που επισήμως ονομαζόταν «Νόμος για την αντιμετώπιση των δεινών του λαού και του Ράιχ»), ο οποίος παρείχε στην κυβέρνηση του Χίτλερ την εξουσία να θεσπίζει νόμους χωρίς την έγκριση του Ράιχσταγκ (κοινοβουλίου). Μέχρι τον Μάιο του 1933, όλα τα συνδικάτα διαλύθηκαν και αντικαταστάθηκαν από το Γερμανικό Εργατικό Μέτωπο (DAF), το οποίο ελεγχόταν από το Ναζιστικό Κόμμα. Μέχρι τον Ιούλιο του 1933 όλα τα πολιτικά κόμματα, εκτός φυσικά από τα ναζιστικά, απαγορεύτηκαν. Αυτό περιλάμβανε δεξιά, ακόμη και ακροδεξιά κόμματα. Στο πλαίσιο μιας διαδικασίας που ονομάστηκε Gleichschaltung (Συντονισμός), το ναζιστικό καθεστώς ανάγκασε όλους τους πολιτικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς θεσμούς να συμμορφωθούν με τη ναζιστική ιδεολογία. Το Υπουργείο Δημόσιας Διαφώτισης και Προπαγάνδας, με επικεφαλής τον Γιόζεφ Γκέμπελς, διασφάλιζε ότι όλες οι πληροφορίες που διαδίδονταν στο κοινό ευθυγραμμίζονταν με τη ναζιστική ιδεολογία. Τα βιβλία που θεωρούνταν «αντιγερμανικά» καίγονταν σε δημόσιες τελετές. Μέχρι το 1934, ο Χίτλερ εκκαθάρισε ακόμη και το ίδιο του το κόμμα από πιθανούς αντιπάλους και επικριτές στη λεγόμενη «Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών». Το Führerprinzip (Αρχή του Ηγέτη) τον καθιέρωσε ως τον ανώτατο αρχηγό, με απόλυτη εξουσία σε όλες τις πτυχές της κυβέρνησης και της κοινωνίας.
Είναι σαφές ότι αυτό το επίπεδο καταστολής δεν μπορεί να συγκριθεί με το σημερινό. Αλλά και πάλι, η διάλυση της αστικής δημοκρατίας δεν αποτελεί μοναδικό χαρακτηριστικό του φασισμού. Οι στρατιωτικές δικτατορίες ανατρέπουν επίσης τα δημοκρατικά δικαιώματα και τους θεσμούς.
Το δεύτερο σημαντικό χαρακτηριστικό του φασισμού είναι η ικανότητά του να κινητοποιεί λαϊκές μάζες για την εφαρμογή της ατζέντας του.
Εκμεταλλεύεται ένα εξαγριωμένο/καταστρεμμένο τμήμα του πληθυσμού, που προέρχεται κατά κύριο λόγο από τη μικροαστική τάξη και από λούμπεν στοιχεία, συντρίβει βίαια κάθε δημοκρατικό δικαίωμα και χτυπάει την εργατική τάξη και τους αγώνες της.
Οι στρατιωτικές δικτατορίες βασίζονται στους κατασταλτικούς μηχανισμούς του κράτους, το οποίο ελέγχουν. Τα φασιστικά καθεστώτα, ενώ χρησιμοποιούν πλήρως τις ίδιες μεθόδους, αυξάνουν γεωμετρικά την κατασταλτική τους δύναμη στηριζόμενα σε μεγάλες κοινωνικές μάζες.
Τη δεκαετία πριν από την ανάληψη της εξουσίας, οι Ναζί δημιούργησαν μια παραστρατιωτική οργάνωση, την SA ή Sturmabteilung («Τάγματα Εφόδου»). Μέχρι τον Ιανουάριο του 1932, η SA αριθμούσε περίπου 400.000 μαχητές. Όταν ήρθε στην εξουσία το 1933, το Ναζιστικό Κόμμα είχε πάνω από 2 εκατομμύρια μέλη. Στο συλλαλητήριο της Νυρεμβέργης το 1934, στο οποίο μίλησε ο Χίτλερ, ήταν παρόντες 700.000 άνθρωποι.
Στη μεγαλύτερη προεκλογική συγκέντρωση του Τραμπ συμμετείχαν περίπου 20.000 άτομα, σε μια χώρα με πέντε φορές μεγαλύτερο πληθυσμό από τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Στις ταραχές της 6ης Ιανουαρίου 2021 στην Ουάσινγκτον, ενώ υπήρξε μια μεγάλη διαδήλωση υπέρ του Τραμπ που αριθμούσε μερικές δεκάδες χιλιάδες, μόνο περίπου 2.000 εισέβαλαν στο Καπιτώλιο.
Δεν πρόκειται απλώς για ποσοτικές, αλλά για ποιοτικές διαφορές.
Ο φασισμός χρησιμοποιεί αυτή την τεράστια δύναμη για να συντρίψει τις οργανώσεις του εργατικού κινήματος. Οι φασίστες παραστρατιωτικοί – τραμπούκοι, δεν επιτίθενται απλώς στα δημοκρατικά δικαιώματα, αλλά προσπαθούν να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη ζημιά στην ικανότητα της εργατικής τάξης να αμφισβητήσει την κυριαρχία τους, καταστρέφοντας τα συνδικάτα και τα κόμματά της.
Συνοψίζοντας, ο φασισμός δεν είναι απλώς ένα ρατσιστικό, εθνικιστικό καθεστώς που διεξάγει ιμπεριαλιστικούς πολέμους. Δεν είναι μόνο μια κτηνώδης δικτατορία που έχει την υποστήριξη του μεγάλου κεφαλαίου. Συνοδεύεται επιπλέον από ένα μαζικό κίνημα που χρησιμοποιεί τη δύναμή του για να συντρίψει κάθε αντιπολίτευση και να καταστρέψει τις οργανώσεις της εργατικής τάξης, ιδιαίτερα αφού έχει καταλάβει τη εξουσία.
Γιατί επικράτησε ο φασισμός στη δεκαετία του ’30;
Τις περισσότερες φορές και υπό κανονικές συνθήκες στον καπιταλισμό, η κοινοβουλευτική δημοκρατία θεωρείται η βέλτιστη μέθοδος διακυβέρνησης, τουλάχιστον στις βιομηχανικά «ανεπτυγμένες» ή σχετικά «ανεπτυγμένες» χώρες. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία μπορεί να παρέχει ορισμένες βαλβίδες ασφαλείας, διαδικασίες ελέγχου και εξισορρόπησης που επιτρέπουν στην άρχουσα τάξη να διαχειρίζεται τις υποθέσεις της με σχετικά ομαλό τρόπο, αποφεύγοντας μεγάλες κοινωνικές εκρήξεις από την εργατική τάξη που αμφισβητούν την εξουσία της.
Αν είναι έτσι, τότε γιατί η άρχουσα τάξη έδωσε το πράσινο φως στους φασίστες κατά την περίοδο του μεσοπολέμου να έρθουν στην εξουσία; Και μπορεί να συμβεί ξανά κάτι τέτοιο σε συνθήκες οικονομικής κρίσης;
O Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και της Μεγάλη Ύφεση του 1929 είχαν καταστροφικές συνέπειες στις καπιταλιστικές οικονομίες. Η γερμανική οικονομία βρέθηκε σε κατάσταση κατάρρευσης. Στο αποκορύφωμά του, τον Νοέμβριο του 1923, ο υπερπληθωρισμός έφτασε στο αστρονομικό ποσοστό του 29.500% το μήνα.
Στα τέλη του 1923, 1 δολάριο ΗΠΑ άξιζε 4,2 τρισεκατομμύρια γερμανικά μάρκα. Το 1918, μια φρατζόλα ψωμί κόστιζε περίπου 0,63 μάρκα. Τον Νοέμβριο του 1923, κόστιζε 200 δισεκατομμύρια μάρκα. Η ανεργία εκτινάχθηκε από 1,6 εκατομμύρια το 1929 σε πάνω από 6 εκατομμύρια το 1932 (περίπου 30% του εργατικού δυναμικού). Η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 40% μεταξύ 1929 και 1932. Ταυτόχρονα, η Γερμανία έπρεπε να καταβάλει τις αποζημιώσεις που όριζε η Συνθήκη των Βερσαλλιών, ύψους 132 δισεκατομμυρίων χρυσών μάρκων (που αντιστοιχούσαν τότε σε περίπου 33 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ).
Είναι προφανές ότι η κρίση που αντιμετωπίζουν τώρα οι μεγάλες καπιταλιστικές οικονομίες δεν μπορεί να συγκριθεί με τις επιπτώσεις της κρίσης του ’29. Η καταστροφική κατάσταση με την οποία βρέθηκε αντιμέτωπος ο γερμανικός καπιταλισμός έπαιξε σίγουρα τεράστιο ρόλο στη μετατόπιση στο εσωτερικό της άρχουσας τάξης, που έδωσε το πράσινο φως στον Χίτλερ. Αλλά, υπήρχε και ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας: ο φόβος για την εργατική τάξη.
Ο κύριος λόγος για τον οποίο η άρχουσα τάξη παρέδωσε τα κλειδιά του κράτους σε μια ασταθή προσωπικότητα που θα προκαλούσε αυτή την ιστορική καταστροφή, ήταν το γεγονός ότι η σοσιαλιστική επανάσταση βρισκόταν στην ημερήσια διάταξη. Η εργατική τάξη είχε τεράστια δύναμη. Τα κόμματα της Αριστεράς διαφόρων αποχρώσεων, παρόλο που είχαν ως επί το πλείστον ρεφορμιστικό ή σταλινικό χαρακτήρα, εξακολουθούσαν να εκπροσωπούν μια δύναμη που μπορούσε να παίξει κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση των γεγονότων. Ταυτόχρονα, η ύπαρξη της ΕΣΣΔ λειτουργούσε ως πόλος έλξης για κάθε άνθρωποι που είχε κουραστεί από τη μιζέρια του καπιταλισμού.
Για μια σειρά από άρχουσες τάξεις, το δίλημμα ήταν αν θα διακινδύνευαν να βρεθούν αντιμέτωπες με την επανάσταση και να τα χάσουν όλα, ή θα αποδέχονταν, έστω και απρόθυμα, τους φασίστες. Επέλεξαν το δεύτερο.
Σήμερα, υπάρχει μια πολύ μεγάλη διαφορά. Δυστυχώς, πουθενά στον κόσμο δεν τίθεται το ζήτημα κατάληψης της εξουσίας από την εργατική τάξη. Πουθενά το εργατικό κίνημα ή η Αριστερά δεν έχει αρκετές δυνάμεις και ρίζες στην κοινωνία για να απειλήσει τον καπιταλισμό. Με βάση αυτό το δεδομένο, η άρχουσα τάξη δεν είναι διατεθειμένη να πάρει αυτό το ρίσκο προς το παρόν, επειδή δεν βρίσκεται σε κίνδυνο η συνέχιση της κυριαρχίας της.
«Έρπων φασισμός»;
Όλα τα παραπάνω δεν σημαίνουν σε καμία περίπτωση ότι θα πρέπει να υποτιμήσουμε τους κινδύνους που συνοδεύουν την εκλογή του Τραμπ, την αυταρχική του διακυβέρνηση και την ανάδυση ακροδεξιών συμμοριών στις ΗΠΑ και παγκοσμίως. Ο Τραμπ αντιπροσωπεύει μια πραγματική απειλή για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και είναι απαραίτητο να οργανωθεί η αντεπίθεση στις πολιτικές του. Επιπλέον, η προπαγάνδα του μετατοπίζει τον δημόσιο διάλογο σε δρόμους που κανονικοποιούν απάνθρωπες αντιλήψεις όπως ο ρατσισμός, η καταστολή και η εκμετάλλευση. Οι πολιτικές του ενισχύουν το ηθικό της «Ακροδεξιάς της Ακροδεξιάς», δηλαδή των φασιστικών συμμοριών, αφήνοντάς τους ελεύθερο πεδίο για να αναπτυχθούν.
Φυσικά, δεν υπάρχει κανένα απόλυτο στεγανό που να χωρίζει τη «μετριοπαθή» Ακροδεξιά από τον αυταρχισμό ή τον φασισμό. Γεννιούνται από την ίδια μήτρα και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Ωστόσο πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό για το κίνημα να κάνει αυτές τις διακρίσεις, προκειμένου να προσαρμόζει ανάλογα τις δράσεις του.
Ένα χρήσιμο παράδειγμα είναι η εμπειρία του ελληνικού αντιφασιστικού κινήματος τα τελευταία 15 χρόνια. Η κρίση χρέους στις αρχές της δεκαετίας του 2010 στην Ελλάδα ήταν τόσο βαθιά που οδήγησε τον ΣΥΡΙΖΑ (που τότε ήταν ένα «ριζοσπαστικό», αριστερό ρεφορμιστικό κόμμα) στην εξουσία. Παράλληλα όμως δημιούργησε το μεγαλύτερο ανοιχτά νεοναζιστικό κόμμα στην Ευρώπη, τη Χρυσή Αυγή. Η ΧΑ έπρεπε να αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο από ότι τα μέχρι τότε ακροδεξιά κόμματα. Ο κίνδυνος που αντιπροσώπευε ήταν πολύ πιο άμεσος και σοβαρός, επομένως έπρεπε να αφιερωθεί περισσότερη ενέργεια και προσοχή στην καταπολέμησή του. Οι βίαιες επιθέσεις των ταγμάτων εφόδου στους δρόμους έπρεπε να απαντηθούν, όχι μόνο με πολιτικούς όρους, αλλά και με την οργάνωση μαζικής αυτοάμυνας από την πλευρά του κινήματος. Ήταν απαραίτητο να οργανωθούν μαζικές εκστρατείες με στόχο την ακύρωση στην πράξη των δημόσιων δραστηριοτήτων τους, και όχι απλώς να καταγγέλλονται πολιτικά.
Ορισμένοι αναλυτές έχουν προωθήσει τον όρο «έρπων φασισμός» (“creeping fascism”) προκειμένου να περιγράψουν μια διαδικασία η οποία δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη αλλά βρίσκεται σε εξέλιξη, και η οποία θα οδηγήσει σιγά-σιγά στην εγκαθίδρυση ενός φασιστικού καθεστώτος. Είναι δεδομένο ότι το κίνημα πρέπει να προφυλάσσει τον εαυτό του και την κοινωνία και να απαντάει σε κάθε μετατόπιση προς ακροδεξιές, αυταρχικές ή φασιστικές πολιτικές, οι οποίες θα βρίσκονται πλέον στην ημερήσια διάταξη. Όμως, το ζήτημα που τίθεται δεν αφορά τις προσωπικές φιλοδοξίες του Τραμπ. Ο Τραμπ μπορεί να έχει, ή να μην έχει στο μυαλό του να ωθήσει σταδιακά τα πράγματα προς την κατεύθυνση του φασισμού. Ο κρίσιμος παράγοντας δεν είναι ο Τραμπ ως πρόσωπο, ή το πόσο μοιάζει με τον Χίτλερ. Αυτό που πρέπει να εξετάσουμε για να κρίνουμε τον χαρακτήρα του αμερικανικού καθεστώτος, είναι η ισορροπία των κοινωνικών δυνάμεων και το αν αυτή η ισορροπία επιτρέπει την εγκαθίδρυση ενός φασιστικού καθεστώτος στις ΗΠΑ. Με βάση την προηγούμενη ανάλυση, δεν πιστεύουμε ότι κάτι τέτοιο προβλέπεται στο άμεσο μέλλον. Στο μεταξύ βέβαια, πρέπει να οργανώσουμε σήμερα την αντεπίθεσή μας απέναντι στον Τραμπ, την Ακροδεξιά και τους φασίστες, εξαιτίας του κινδύνου που αποτελούν για την εργατική τάξη. Και η εργατική τάξη εξακολουθεί να έχει τεράστια δύναμη, φτάνει να την ασκήσει με σωστό τρόπο.
Στη δεκαετία του ’30, η ηγεσία του εργατικού κινήματος έκανε ένα τεράστιο λάθος υποτιμώντας τους φασίστες. Ο Γκέμπελς έγραψε:
«Αν ο εχθρός ήξερε πόσο αδύναμοι ήμασταν, πιθανόν να μας είχε λιώσει».
Αλλά τα κομμουνιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα τους επέτρεψαν να έρθουν στην εξουσία, πιστεύοντας ότι ο κίνδυνος δεν είναι μεγάλος, ότι δεν απειλεί την ίδια την ύπαρξη της εργατικής τάξης και των οργανώσεών της.
Σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια τάση υπερεκτίμησης φαινομένων τύπου Τραμπ. Αυτό είναι επίσης λάθος και μπορεί να είναι επιζήμιο για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και των καταπιεσμένων στρωμάτων.
