Το κίνημα «Δεν πληρώνω» ανέπτυξε μια μεγάλη δυναμική την προηγούμενη περίοδο. Ξεκινώντας από τα διόδια πέρασε γρήγορα στις αστικές συγκοινωνίες. Σήμερα οι κινητοποιήσεις στους σταθμούς των διοδίων συνεχίζονται, όμως σε ότι αφορά τα ΜΜΜ είναι φανερό πως δεν υπάρχει πλέον η αρχική δυναμική και πως το κίνημα έχει κλείσει τον «κύκλο» του χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει δυνατότητα να εμφανιστεί ξανά σε επόμενη φάση. Ένας πρώτος απολογισμός είναι αναγκαίος.
Αντικειμενικές δυνατότητες
Το Γενάρη ο αριθμός όσων είχαν αρνηθεί να πληρώσουν διόδια έφτασε το 1 εκατομμύριο. Η δυναμική του κινήματος στα διόδια μεταφέρθηκε γρήγορα στις αστικές συγκοινωνίες καθώς η κυβέρνηση ανακοίνωσε τεράστιες αυξήσεις στην τιμή του εισιτηρίου στις συγκοινωνίες της Αττικής στα πλαίσια ενός ευρύτερου νομοσχεδίου με στόχο την ιδιωτικοποίηση του ΟΑΣΑ.
Ο ιδιωτικός ΟΑΣΘ της Θεσσαλονίκης είχε ήδη επιβάλλει αντίστοιχες αυξήσεις. Διόλου τυχαία το «Δεν πληρώνω» στις Συγκοινωνίες έκανε την πρώτη του εμφάνιση στην Θεσσαλονίκη. Οι καταλήψεις λεωφορείων και το άνοιγμα του μετρό, από τις επιτροπές που ξεκίνησαν να δημιουργούνται, συνάντησε μεγάλη υποστήριξη από τους επιβάτες. Αυτό επιβεβαιώνονταν και από τις δημοσκοπήσεις1. Παράλληλα την ίδια περίοδο βρίσκονταν σε εξέλιξη οι απεργίες στις συγκοινωνίες της Αττικής και είχε ξεκινήσει μια προσπάθεια συντονισμού εργαζομένων και επιβατών. Αντικειμενικά λοιπόν, το κίνημα είχε τη δυνατότητα να μαζικοποιηθεί.
Τον μεγάλο κίνδυνο από αυτή την προοπτική τον κατανόησε πλήρως η ίδια η κυβέρνηση και η αστική τάξη. Διόλου τυχαία το έγκυρο διεθνές ειδησεογραφικό πρακτορείο Ρόιτερς χαρακτήρισε το κίνημα σαν τη «σημαντικότερη απειλή» για ην κυβέρνηση, «πιο ύπουλο κι από τις απεργιακές κινητοποιήσεις ή τους αναρχικούς που πετάνε μολότοφ». Ήξεραν πως θα ήταν ανίσχυροι να σταματήσουν ένα μαζικό κίνημα άρνησης πληρωμής αν αυτό αποκτούσε δυναμική μέσα στην κοινωνία. Αυτή η κατανόηση δικαιολογεί την ενορχηστρωμένη εκστρατεία κατασυκοφάντησης και τρομοκράτησης που ξεκίνησε η κυβέρνηση σε συνεργασία με τα ΜΜΕ. Κορυφαίοι υπουργοί και μεγαλοδημοσιογράφοι χαρακτήριζαν το κίνημα ως «τζαμπατζήδες» (Ρέππας) «ανεύθυνους» κλπ. Κατόπιν η κυβέρνηση πήρε μέτρα καταστολής του κινήματος μετατρέποντας την άρνηση πληρωμής εισιτηρίου σε πταίσμα, δημιουργώντας νέο σώμα ελεγκτών κοκ.
Οι ευθύνες της αριστεράς
Αυτός που δεν κατάλαβε ούτε τη σημασία αλλά ούτε και τις δυνατότητες του κινήματος ήταν οι ηγεσίες της μαζικής αριστεράς (ΚΚΕ και ΣΥΝ). Το κυριότερο; Δεν κατάλαβαν ή δεν ήθελαν να καταλάβουν τι έπρεπε να κάνουν τα ίδια, σαν μαζικά κόμματα της αριστεράς, ώστε να βοηθήσουν το κίνημα να μαζικοποιηθεί και να προχωρήσει. Η δική τους στάση ήταν το κυριότερο εμπόδιο που συνάντησε το κίνημα και όχι η κατασυκοφάντηση ή η καταστολή.
Παρότι η μαζική αριστερά αρχικά στήριξε το κίνημα και πήρε κάποιες πρωτοβουλίες, σε καμία φάση δεν μπήκε μπροστά στο χτίσιμο ζωντανών και μαζικών επιτροπών σε κάθε γειτονιά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Όμως, όπως γράψαμε επανειλημμένα σαν «Ξ»2 το χτίσιμο ζωντανών επιτροπών σε κάθε δήμο/συνοικία και εργατικό χώρο, θα ήταν ο μόνος τρόπος για να εμπλακούν χιλιάδες και δεκάδες χιλιάδες στο κίνημα, να το πάρουν στα χέρια τους και να το μαζικοποιήσουν ακόμη παραπέρα. Μόνον έτσι θα ήταν δυνατόν η άρνηση πληρωμής να γίνει καθημερινό φαινόμενο και θα μπορούσε να εξαναγκαστεί η κυβέρνηση σε ήττα.
Όμως η μαζική αριστερά στάθηκε και πάλι πίσω από τις ανάγκες του αγώνα.
ΚΚΕ
Το ΚΚΕ κάτω από την πίεση της δυναμικής του «Δεν πληρώνω» το Φλεβάρη και το Μάρτη προχώρησε σε κάποια ανοίγματα σταθμών του μετρό όπως και διοδίων. Όμως αυτό το έκανε με το γνωστό απομονωτικό του τρόπο, χωρίς καμιά συνεργασία και συντονισμό με την υπόλοιπη αριστερά και κυρίως χωρίς να επιδιώκει να χτίσει ζωντανές επιτροπές του «Δεν πληρώνω». Για άλλη μια φορά κινήθηκε με βάση μικροκομματικά συμφέροντα αντί για το χτίσιμο ενός πραγματικού κινήματος. Στην πραγματικότητα η ηγεσία του ΚΚΕ υποβάθμισε την πολιτική σημασία του κινήματος και το αντιμετώπισε πρώτα και κύρια σαν πεδίο για δικά του οφέλη.
ΣΥΝ και ΣΥΡΙΖΑ
Ο ρόλος του ΣΥΝ και εν τέλει του ΣΥΡΙΖΑ επίσης κάθε άλλο παρά βοήθησε το κίνημα. Κάποια στελέχη του ΣΥΝ συμμετείχαν σε δράσεις του «Δεν πληρώνω» ειδικά στην πρώτη φάση του κινήματος. Επίσης δυνάμεις από το χώρο του ΣΥΡΙΖΑ πήραν την πρωτοβουλία για να δημιουργηθεί ο «Ανοιχτός Συντονισμός – Επιβάτες Αττικής». Παρόλα αυτά ο Συνασπισμός, σαν κόμμα, δεν στήριξε κεντρικά πολιτικά το κίνημα. Για αυτό και δεν έριξε πραγματικές δυνάμεις στην προσπάθεια για να χτιστούν επιτροπές. Επιπλέον ο ΣΥΝ έχει την κύρια ευθύνη, μαζί με την ΚΟΕ, για την άδοξη πορεία των «Επιβατών Αττικής». Αρχικά, ΣΥΝ και ΚΟΕ, επεδίωξαν με γραφειοκρατικές μεθόδους να ελέγξουν πλήρως τους «Επιβάτες Αττικής» για λόγους δικής τους προβολής. Έπειτα κάλεσαν κάποιες μέρες δράσης, κυρίως στο μετρό, χωρίς όμως να προτείνουν ένα σχέδιο για την ανάπτυξη του κινήματος. Ο «Ανοιχτός Συντονισμός – Επιβάτες Αττικής» παρέμεινε ένα συντονιστικό-σφραγίδα και σύντομα ατόνησε και έσβησε, σιωπηλά, χωρίς κανένας να πάρει την ευθύνη για αυτό…
Το τελικό, πισώπλατο, χτύπημα έδωσε στο κίνημα ο ίδιος ο Τσίπρας όταν «άδειασε» το κίνημα δημόσια δηλώνοντας στην Ελευθεροτυπία ότι «Δεν συμφωνώ με τη λογική που λέει να μην πληρώνουμε… Γιατί αν τότε δεν πληρώσει κάποιος, το βάρος πηγαίνει σε όλους» («Ε» 04/04/2011).
ΑΝΤΑΡΣΥΑ
Η ΑΝΤΑΡΣΥΑ, τέλος, δεν συμμετείχε σαν σύνολο στο κίνημα. Για παράδειγμα το ΣΕΚ δεν είχε καμία απολύτως εμπλοκή. Επιπλέον η ΑΝΤΑΡΣΥΑ επεδίωξε να φτιάξει και εκείνη το δικό της «συντονιστικό» που ονόμασε «Δωρεάν Μετακινήσεις». Μετά από κάποιες πρώτες δράσεις και αυτό το Συντονιστικό ατόνησε. Βέβαια το βάρος και οι δυνάμεις της ΑΝΤΑΡΣΥΑ μέσα στην κοινωνία είναι πολύ μικρότερες από αυτές των μαζικών κομμάτων της αριστεράς και μ’ αυτή την έννοια οι βασικές ευθύνες για την αδυναμία του κινήματος «Δεν πληρώνω» να προχωρήσει αφορούν τα μαζικά κόμματα, ΚΚΕ και ΣΥΝ.
Συμπεράσματα και προοπτικές
Ασφαλώς θα ήταν λάθος να υποστηρίξει κανείς πως το κτίσιμο ενός μαζικού κινήματος, στις σημερινές συνθήκες είναι το πιο εύκολο πράγμα!
Όμως υπάρχουν δύο δεδομένα που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Πρώτο, το κίνημα αυτό αγκαλιάστηκε μαζικά από την κοινωνία στην αρχική του φάση. Δεύτερο, οι ηγεσίες των μαζικών κομμάτων της αριστεράς, σύρθηκαν σ’ αυτό, δεν το στήριξαν δυναμικά, δεν επεδίωξαν την εξάπλωσή του, και το εγκατέλειψαν μόλις έδειξε τα πρώτα σημάδια κούρασης. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν την προσπάθεια καταστολής από την κυβέρνηση: δεν έκαναν τίποτα! Και φάνηκε βέβαια κι από το γεγονός ότι αντί για κοινή δράση της αριστεράς και μαζικές επιτροπές, είχαμε τα γνωστά καπελώματα και την ανταγωνιστική λειτουργία διαφορετικών συντονιστικών.
Έτσι, δυστυχώς, για άλλη μια φορά, οι ανεπάρκειες των ηγεσιών των μαζικών κομμάτων της αριστεράς γίνονται το βασικό εμπόδιο στην ανάπτυξη ενός κινήματος..
Το κίνημα «Δεν πληρώνω» στις Συγκοινωνίες έκλεισε μεν έναν «πρώτο κύκλο», αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το ζήτημα έχει τελειώσει οριστικά. Από τη μια γιατί η κυβέρνηση δεν θα αργήσει να φέρει νέες αυξήσεις στις τιμές των εισιτηρίων και από την άλλη επειδή η αντεργατική λαίλαπα του μνημονίου οδηγεί όλο και περισσότερους ανθρώπους σε πραγματική αδυναμία να πληρώσουν το εισιτήριο και όχι μόνο. Η πιο σημαντική συμβολή του κινήματος, ως τώρα, είναι ότι έθεσε στο τραπέζι τη λογική της ανυπακοής σε έναν νόμο, τη λογική της άρνησης πληρωμής. Αυτή η λογική θα μπορούσε να υιοθετηθεί από εκατομμύρια και, στην προέκτασή της, να επιφέρει τεράστιες πολιτικές και κοινωνικές ανατροπές. Αυτόν τον κίνδυνο διέγνωσαν η κυβέρνηση και η αστική τάξη από νωρίς και τρομοκρατήθηκαν. Αυτή είναι η πιο σημαντική παρακαταθήκη του κινήματος για το άμεσο μέλλον.
Το πιο σημαντικό συμπέρασμα όμως είναι η επιτακτική ανάγκη να φτιάξουμε μια άλλη, διαφορετική αριστερά που θα ξέρει, θα θέλει και θα μπορεί να αξιοποιεί αυτές τις δυνατότητες αντί να μπαίνει εμπόδιο σε αυτές.
___________________________
