Η εικόνα από μόνη της είναι σοκαριστική. Το βράδυ της εκλογικής νίκης του Ζαΐχ Μπολσονάρου, του ακροδεξιού νέου πια προέδρου της Βραζιλίας, στρατιωτικά οχήματα με πάνοπλους στρατιώτες περνάνε από το σημείο που πανηγυρίζουν οι οπαδοί του Μπολσονάρου στο Niteroi δίπλα στο Ρίο ντε Τζανέιρο, και χειροκροτούνται με πάθος από τον κόσμο. Οι στρατιώτες χαιρετάνε τον κόσμο ως κάποιου τύπου «απελευθερωτές». Η εικόνα ξυπνάει μνήμες από τις χούντες της Λατινικής Αμερικής, όπου και πάλι κάποιοι «πρόθυμοι» χειροκροτούσαν τα τανκ που έβγαιναν στους δρόμους. Πως φτάσαμε ως εδώ;
#Bolsonaro won and the world still doesn’t understands why. Some reasons:
People have had enough of political correctness and liberals’ moral superiority
Unbearable crime, seach for order
Democracy in crisisCalling him homophobic, racist and misogynistic was not enough#Brazil pic.twitter.com/FEXDJbc9ap
— StratOn (@straton_ec) October 30, 2018
Απελευθέρωση σκοτεινών δυνάμεων
Η εκλογή του Ζαΐχ Μπολσονάρου, ενός ακροδεξιού λαϊκιστή που προέρχεται από τις τάξεις του στρατού ξεκάθαρα σηματοδοτεί ένα πισωγύρισμα για την εργαζόμενη πλειοψηφία και τα κοινωνικά κινήματα στη χώρα. Ταυτόχρονα εντάσσεται στην ανοδική τάση της Ακροδεξιάς διεθνώς, και φυσικά η νίκη του θα ενδυναμώσει ρατσιστικά και φασιστικά φαινόμενα και σε άλλες χώρες.
Είδαμε ήδη εξάλλου τι είναι ικανές να προκαλέσουν οι δυνάμεις που απελευθέρωσε το αποτέλεσμα του Μπολσονάρου ακόμα από τον πρώτο γύρο των εκλογών: λεκτικές και σωματικές επιθέσεις, προπηλακισμοί, δολοφονίες. Σαν να ξύπνησαν τα ζόμπι που κρυβόταν στο υπόστρωμα της κοινωνίας και που είχαν κρυφτεί μετά την πτώση της δικτατορίας το 1985.
Βέβαια, είναι ένα πράγμα τι θέλει να κάνει ο Μπολσονάρου και οι υποστηρικτές του και ένα άλλο τι τελικά θα καταφέρει.
Νίκη μεν, ασταθής δε
Ο Μπολσονάρου πήρε 58 περίπου εκατομμύρια ψήφους και 55% ενώ ταυτόχρονα εξέλεξε και 12 από τους 27 Κυβερνήτες των περιοχών της χώρας, ανάμεσα τους και του Σάο Πάολο, του Ρίο ντε Τζανέιρο, του Μίνας Ζεράις και του Ρίο Γκράντε ντο Σούλ που είναι οι μεγαλύτερες εκλογικές περιφέρειες της χώρας.
Η εκστρατεία του βασίστηκε σε μια άνευ προηγουμένου προπαγανδιστική σαλάτα, με διαρκή διασπορά ψευδών ειδήσεων μέσω των social media, με υπονοούμενα στα οποία ο καθένας μπορούσε να στηρίξει μια ελπίδα για αλλαγή της κατάστασης, και στην επίδειξη πυγμής απέναντι στους αντιπάλους, ώστε να πιστέψει ο κόσμος ότι «αυτός θα φέρει τα πάνω κάτω». Επένδυσε στην διάθεση του κόσμου για ανατροπή, οδηγώντας αυτή την διάθεση σε σκοτεινές και συντηρητικές κατευθύνσεις.
Μεγαλύτερο ατού βέβαια του Μπολσονάρου δεν ήταν οι αρετές του ίδιου αλλά οι τα ελαττώματα των αντιπάλων του. Η ουσία της ακροδεξιάς του προπαγάνδας ότι «όλοι ίδιοι είναι», ότι «δεν θέλουμε κόμματα, η Βραζιλία είναι το κόμμα μας», ότι «ο στρατός να ξεριζώσει την διαφθορά» πάτησε πάνω στη κατάρρευση των αυταπατών για το Κόμμα των Εργατών (PT) που κυβέρνησε τη χώρα στο όνομα της Αριστεράς εφαρμόζοντας νεοφιλελεύθερες πολιτικές.
Οι ψήφοι που πήρε ο Μπολσονάρου δεν συνιστούν μια μαζική απήχηση των ακροδεξιών ιδεών στην κοινωνία. Παρόλο που η μαζικοποίηση του φαινομένου αυτού ευνοεί τους συνειδητούς φασίστες και την δολοφονική δράση τους, και παρόλο που η προπαγάνδα του χαϊδεύει τα πιο χυδαία ένστικτα των απελπισμένων, οφείλουμε να πούμε ότι ένα μεγάλο μέρος αυτών που τον ψήφισαν το έκαναν για να εκδικηθούν το Κόμμα των Εργατών. Το κόμμα που ξεκίνησε σαν η μεγάλη ελπίδα για τον λαό της Βραζιλίας και κατέληξε βουτηγμένο στη διαφθορά και υποταγμένο στο σύστημα. Και φυσικά αυτοί οι ψήφοι καθόλου σταθεροί δεν είναι.
Η κρυφή οικονομική ατζέντα
Ο Μπολσονάρου «ακούστηκε» περισσότερο για την στάση απέναντι στη διαφθορά και το έγκλημα.
Το μεγαλύτερο μέρος της προπαγάνδας του, εκτός της «μάχης κατά της διαφθοράς» (στην οποία βέβαια είναι βουτηγμένος και ο ίδιος – μόνο τις τελευταίες μέρες αποκαλύφθηκε σκάνδαλο με παράνομες χρηματοδοτήσεις για το κόμμα του από μεγαλοεπιχειρηματίες) βασίστηκε στο «νόμο και την τάξη». Πολλές περιοχές της Βραζιλίας είναι επικίνδυνες σαν εμπόλεμες ζώνες, με 63.880 άτομα να δολοφονούνται μόνο μέσα στο 2017! Αυτό σημαίνει 175 άτομα τη μέρα! Την αγανάκτηση του απλού κόσμου για την έλλειψη ασφάλειας που οδηγεί σε καθημερινή απώλεια αθώων ζωών εκμεταλλεύτηκε ο Μπολσονάρου, προτείνοντας κλιμάκωση της βίας καθώς υποσχέθηκε να δώσει άδεια εν λευκώ στους αστυνομικούς να πυροβολούν κάθε ύποπτο. Καθένας μπορεί να καταλάβει πως θα χρησιμοποιηθεί αυτός ο σκληρός κατασταλτικός μηχανισμός, όταν ο Μπολσονάρου κραυγάζει ότι θέλει να «καθαρίσει τους “κόκκινους” εγκληματίες από τη χώρα».
Το λιγότερο γνωστό κομμάτι της ατζέντας του Μπολσονάρου (και όχι τυχαία) είναι το οικονομικό. Μια πρώτη εικόνα για το ποιος περιμένει να κερδίσει από τις πολιτικές του, πήραμε από τα χρηματιστήρια που πανηγύρισαν την νίκη του με σημαντική άνοδο.
Ο σύμβουλος του Μπολσονάρου στα οικονομικά θέματα είναι ο Paulo Guedes, ο οποίος ανήκει στην λεγόμενη «Σχολή του Σικάγο». Για όσους δεν τους έχουν ακουστά, πρόκειται για ένα κλαμπ ακραίων νεοφιλελεύθερων οικονομολόγων που έγιναν γνωστοί γιατί αποτελούσαν το οικονομικό think tank κατ’ αρχήν του Πινοσέτ στη Χιλή αλλά και όλων των δικτατοριών της Λατινικής Αμερικής. Ο Guedes υποστηρίζει το καθολικό ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας, την μείωση της φορολογίας για τις επιχειρήσεις και την αύξηση της φορολογίας στους φτωχούς. Στην ατζέντα του Μπολσονάρου επίσης είναι το πέρασμα της συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης που εισήγαγε ο νυν πρόεδρος Τεμέρ, και η οποία αποσύρθηκε μετά το μεγάλο κίνημα αντίδρασης και την γενική απεργία στις 28 Απριλίου του 2017. Τέλος, στην ατζέντα του νέου προέδρου είναι η παραχώρηση τεραστίων εκτάσεων του δάσους του Αμαζονίου προκειμένου να εκχερσωθεί για να γίνουν καλλιεργήσιμες εκτάσεις που θα εκμεταλλευτούν οι πολυεθνικές τροφίμων, και να δώσει άδειες για μεγάλες εξορύξεις.
Τι στάση θα κρατήσουν οι ψηφοφόροι του Μπολσονάρου όταν όλα αυτά τα μέτρα που στρέφονται εναντίον τους θα εφαρμοστούν; Πως θα απαντήσει η κοινωνία στο «δόγμα του σοκ» των νεοφιλελεύθερων πολιτικών; Αυτό είναι κάτι που θα φανεί την επόμενη περίοδο.
Πόλωση και εφεδρείες
Και αν το τι θα κάνουν οι ψηφοφόροι του Μπολσονάρου παραμένει ερώτημα, πιο ξεκάθαρο είναι τι θα κάνουν όσοι δεν τον ψήφισαν. Γιατί μπορεί ο νέος πρόεδρος να πήρε 58 εκατομμύρια ψήφους, υπάρχουν όμως και άλλα 89 περίπου εκατομμύρια από τους εγγεγραμμένους ψηφοφόρους που δεν τον ψήφισαν: περίπου 47 εκ. που πήρε ο Χαντάτ του Κόμματος των Εργατών, 10 εκατ. λευκά και άκυρα, και πάνω από 30 εκ. που απείχαν!
Την κοινωνία της Βραζιλίας δεν την χαρακτηρίζει μόνο η εκλογική άνοδος της Ακροδεξιάς αλλά και η τεράστια πόλωση στη βάση της. Την ώρα που ανέβαιναν τα ποσοστά του Μπολσονάρου και ενισχύονταν οι φασιστικές επιθέσεις, είδαμε και ένα από τα πιο μαζικά αντιφασιστικά κινήματα στην ιστορία της χώρας.
Ήδη πριν τις εκλογές, οι κινητοποιήσεις με βασικό σύνθημα «όχι αυτόν» συγκέντρωσαν 1 εκατομμύριο κόσμο στους δρόμους σε όλη τη χώρα. Αλλά και μετά τον πρώτο γύρο, έγιναν συγκλονιστικές συγκεντρώσεις σε μια σειρά πόλεις και περιοχές. Και τώρα, μετά την οριστική εκλογική νίκη του Μπολσονάρου καλούνται συγκεντρώσεις, ενώ στα πανεπιστήμια οι φοιτητές κατάφεραν μέσω της μαζικής τους κινητοποίησης και εγρήγορσης να ακυρώσουν τις συγκεντρώσεις που καλούσαν οι ακροδεξιοί για να γιορτάσουν τη νίκη τους.
Comunidade de Heliópolis (São Paulo)
Recife
Salvador (Bahia)
Αυτός ο κόσμος, παρά και ενάντια στην καταστολή που σίγουρα θα δεχτεί, δεν πρόκειται να γυρίσει εύκολα στο σπίτι του. Ο Μπολσονάρου μπορεί να κινητοποιεί τις φασιστικές εφεδρείες ενάντια στο κίνημα, αλλά το κίνημα, όπως όλα δείχνουν, έχει μεγάλες εφεδρείες και θα δώσει σκληρή μάχη.
Το πρόβλημα στα αριστερά
Όπως και διεθνώς, έτσι και στη Βραζιλία, η αφομοίωση και ο υποχωριτισμός του Κόμματος των Εργατών και η απογοήτευση που δημιούργησε άνοιξε το δρόμο στην ακροδεξιά.
Ο Χαντάτ, ο υποψήφιος του Κόμματος των Εργατών, προσπάθησε να προβάλει ένα μετριοπαθές πρόσωπο, στην λογική της έκφρασης «όλων των προοδευτικών δυνάμεων». Μα δεν μπορούσε να νικηθεί έτσι ο Μπολσονάρου, γιατί ήταν ακριβώς η «μετριοπάθεια» και η καταστροφή στην οποία οδήγησε την βραζιλιάνικη κοινωνία αυτή που τον εξέθρεψε.
Ο μόνος τρόπος που θα μπορούσε να χτυπηθεί ο Μπολσονάρου ήταν αφενός με την αποκάλυψη της ουσίας της πολιτικής του, που ήταν αντιλαϊκή. Πως θα μπορούσε να το κάνει αυτό ο υποψήφιος του Κόμματος των Εργατών, που εφάρμοζε τόσα χρόνια αντιλαϊκές πολιτικές; Αφετέρου, θα έπρεπε να προταθεί ένα πραγματικά ανατρεπτικό σχέδιο για το μέλλον της κοινωνίας. Ένα σχέδιο που να «σπάει αυγά» όπως ζητούσε ο απλός κόσμος. Στην κατεύθυνση όμως των πραγματικών ανατροπών, όχι των δήθεν «τσαμπουκάδων» που πουλάει ο Μπολσονάρου.
Δεν είναι επίσης μικρός ο ρόλος που έπαιξε η πορεία της Αριστεράς στη Βενεζουέλα για να κριθούν οι εκλογές στη Βραζιλία. Αυτό που ξεκίνησε σαν ένα αισιόδοξο πείραμα για τον «Σοσιαλισμό του 21ου αιώνα» από τον Τσάβεζ έχει καταλήξει τόσο άσχημα που δυσφημεί την ιδέα της Αριστεράς σε όλη την Λατινική Αμερική. Οι συνεχείς υποχωρήσεις του Τσάβεζ και η άρνηση του να προχωρήσει πέρα από τα όρια του συστήματος εγκλώβισαν την Βενεζουέλα σε μια προσπάθεια να γίνει πιο ανθρώπινη η κοινωνία την ώρα που οι κερδοσκόποι συνέχιζαν να κυριαρχούν. Στη συνέχεια ο Μαδούρο προχώρησε ακόμα παρακάτω στην ίδιο δρόμο συγκροτώντας μια κρατική γραφειοκρατία κατ’ όνομα «επαναστατική» που όμως ζει παρασιτικά στην πλάτη της κοινωνίας. Το φόβητρο «να μην μας κάνει η Αριστερά σαν τη Βενεζουέλα» βάρυνε υπέρ του Μπολσονάρου, που αξιοποίησε τους φόβους αυτούς του απλού κόσμου.
Θα δοθεί μάχη
Μπορεί ο εμβληματικός μουσικός της Βραζιλίας Καετάνο Βελόσο, που είχε φυλακιστεί από την δικτατορία του ‘64-’85, να δηλώνει ότι «μαύρες μέρες έρχονται για τη χώρα μου», η αλήθεια είναι όμως ότι τίποτα δεν έχει κριθεί ακόμα.
Το πόσο βαθιά θα μπορέσει να χώσει ο Μπολσονάρου το μαχαίρι στην καρδιά των κινημάτων και τον καταπιεσμένων της Βραζιλίας θα κριθεί από το βαθμό αντίστασης που θα προβάλλουν οι κοινωνίες.
Η Αριστερά στη Βραζιλία έχει μπροστά της ένα διπλό καθήκον: από τη μια να βγάλει τα συμπεράσματα από τις διαχειριστικές πολιτικές του Κόμματος των Εργατών και να υιοθετήσει ένα πραγματικά ανατρεπτικό πρόγραμμα που θα μπορέσει να συσπειρώσει κοντά της τα λαϊκά στρώματα. Από την άλλη να καταφέρει να ξεπεράσει την πολυδιάσπαση, χτίζοντας ενωτικές, μαζικές επιτροπές άμυνας μαζί με τα κινήματα σε κάθε περιοχή, ώστε να αποκρούσουν τις επιθέσεις των ακροδεξιών συμμοριών αλλά και να οργανώσουν την αντίσταση ενάντια στον οικονομικό και κοινωνικό οδοστρωτήρα που ετοιμάζει ο Μπολσονάρου.
Από το αν θα τα καταφέρει θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό το μέλλον της χώρας.
