Μετά τα μέσα Αυγούστου κυριάρχησε στις διεθνείς ειδήσεις η 15η σύνοδος κορυφής των λεγόμενων «BRICS» (από τα ονόματα των χωρών Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής. Η σύνοδος αποτέλεσε σημαντικό βήμα για τις BRICS, καθώς ενίσχυσε τους δεσμούς μεταξύ των μελών της και συμφώνησε στη διεύρυνση της ομάδας με την προσθήκη έξι νέων χωρών (Αργεντινή, Αίγυπτος, Αιθιοπία, Ιράν, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα).
Μερικά βασικά στοιχεία των BRICS
- Το 2009 ιδρύθηκαν αρχικά οι «BRIC» και το 2010 προστέθηκε η Νότια Αφρική, σχηματίζοντας το ακρωνύμιο BRICS. Πριν από την πρόσφατη διεύρυνση, οι χώρες αυτές αντιπροσώπευαν το 41,5% του παγκόσμιου πληθυσμού, οι οικονομίες τους αντιπροσώπευαν το 26,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 32,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης – PPP (μια διαφορετική μέτρηση που υπολογίζει την αγοραστική δύναμη των ατόμων στη χώρα τους).
- Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το 1982 οι οικονομίες των BRICS αντιπροσώπευαν μόλις το 10,66% του παγκόσμιου ΑΕΠ (προσαρμοσμένο κατά PPP) και το ποσοστό αυτό αυξήθηκε στο 31,59% το 2022. Ταυτόχρονα, το μερίδιο των οικονομιών G7 (οι 7 πιο προηγμένες καπιταλιστικές οικονομίες: οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία και ο Καναδάς) μειώθηκε από 50,42% το 1982 σε 30,39% το 2022.
- Με την προσθήκη των 6 νέων μελών, το μερίδιο των BRICS στην παραγωγή πετρελαίου θα αυξηθεί από 20,4% σε 43,1% σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ενέργειας. Θα έχουν επίσης το 72% των σπάνιων γαιών (σύμφωνα με το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών) και το ήμισυ της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων (σύμφωνα με το ρωσικό ειδησεογραφικό πρακτορείο TASS)
- Σύμφωνα με το Reuters, 40 χώρες έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για την ένταξή τους στις BRICS. Μεταξύ αυτών υπάρχουν σημαντικές οικονομικά χώρες, όπως η Ινδονησία, η Νιγηρία, η Τουρκία, η Αλγερία, η Βενεζουέλα και άλλες.
Κερδίζοντας έδαφος
Όπως δείχνουν όλα τα στοιχεία, το μπλοκ των BRICS βρίσκεται σε άνοδο, ενώ το μπλοκ των G7 βρίσκεται σε πτώση. Αυτό αντανακλά την πορεία των ηγετικών χωρών κάθε μπλοκ, δηλαδή των ΗΠΑ και της Κίνας. Όπως έχουμε αναλύσει εκτενώς, ο καπιταλισμός των ΗΠΑ και ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός βρίσκονται σε περίοδο ιστορικής παρακμής, ενώ ο κινεζικός καπιταλισμός βρίσκεται σε πορεία να γίνει η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Αυτή η διαδικασία, φυσικά, συνοδεύεται από αντιφάσεις και στα δύο στρατόπεδα και σε όλα τα μέτωπα και δεν είναι κάτι που θα γίνει ούτε εν μία νυκτί, ούτε ειρηνικά.
Οι ομιλίες στη διάσκεψη του Γιοχάνεσμπουργκ, αν και διπλωματικές και προσεκτικές, είχαν όλες στοιχεία από αυτή τη γεωπολιτική σύγκρουση. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν σημείωσε:
«Είμαστε αντίθετοι σε κάθε είδους ηγεμονίες και στο καθεστώς εξαίρεσης που επιδιώκουν ορισμένες χώρες, καθώς και στη νέα πολιτική που συνεπάγεται, μια πολιτική συνεχιζόμενης νεοαποικιοκρατίας».
Από την πλευρά του, ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ δήλωσε:
«Ακριβώς όπως λέει ένας στίχος σε ένα κινεζικό ποίημα: “Κανένα βουνό δεν μπορεί να σταματήσει την ορμητική ροή ενός ισχυρού ποταμού”. … Αλλά κάποια χώρα, με εμμονή στη διατήρηση της ηγεμονίας της, έχει βάλει τα δυνατά της για να παραλύσει τις EMDC (Αναδυόμενες Αγορές και Αναπτυσσόμενες Χώρες). Όποιος αναπτύσσεται γρήγορα γίνεται στόχος προς αναχαίτιση – όποιος προλαβαίνει γίνεται στόχος προς παρεμπόδιση. Αλλά αυτό είναι μάταιο, καθώς έχω πει περισσότερες από μία φορές ότι το να σβήνεις τη λάμπα των άλλων δεν θα φέρει φως σε εσένα».
Ο Πρόεδρος της Νότιας Αφρικής Σίριλ Ραμαφόζα τόνισε, αναφερόμενος στις δυτικές κυρώσεις,
«Ανησυχούμε ότι τα παγκόσμια χρηματοπιστωτικά συστήματα και τα συστήματα πληρωμών χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο ως μέσα γεωπολιτικής αμφισβήτησης».
Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο δήλωσε:
«Η πραγματικότητα των τελευταίων χρόνων έχει κάνει φανερή την ανάγκη να προχωρήσει η διαδικασία της αποδολαριοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας, απέναντι στην αδιάκριτη χρήση και κατάχρηση του αμερικανικού νομίσματος ως μηχανισμού οικονομικού πολέμου εναντίον των ελεύθερων λαών του κόσμου… Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι τουλάχιστον 30 έθνη, το 28% του παγκόσμιου πληθυσμού, περίπου 2.178 εκατομμύρια άνθρωποι, πλήττονται από ιμπεριαλιστικές κυρώσεις και άλλα μέτρα εκβιασμού και οικονομικού πολέμου. Η ζημιά στις οικονομίες και τα αναπτυξιακά μας μοντέλα είναι αναμφισβήτητη».
Ο πρόεδρος της Ερυθραίας, Ισάιας Αφεγουέρκι, δήλωσε:
«Η αμερικανική κυριαρχία (ή ΠΑΞ ΑΜΕΡΙΚΑΝΑ) έχει εξαπολύσει κακοδαιμονίες που έχουν εμποδίσει σοβαρά την παγκόσμια πρόοδο εδώ και σχεδόν έναν αιώνα… Και αυτή την ύστατη ώρα, οι κύριοι υποστηρικτές και θιασώτες της ηγεμονίας ωθούν το παγκόσμιο χωριό μας στο χείλος μιας πρωτοφανούς καταστροφής… Φανταστείτε να φέρναμε πίσω όλο το ουράνιο που πήγαινε στην Ευρώπη για να ηλεκτροδοτηθεί αυτή η περιθωριοποιημένη ήπειρος».
Ακόμη και ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες (ο οποίος ήταν παρών στη σύνοδο κορυφής) παραδέχτηκε ότι
«Οι σημερινές δομές παγκόσμιας διακυβέρνησης αντικατοπτρίζουν τον κόσμο του χθες.
»Δημιουργήθηκαν σε μεγάλο βαθμό μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν πολλές αφρικανικές χώρες κυβερνούνταν ακόμη από αποικιοκρατικές δυνάμεις και δεν βρίσκονταν καν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
»Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και τους θεσμούς του Μπρέτον Γουντς.
»Για να παραμείνουν οι πολυσυλλεκτικοί θεσμοί πραγματικά οικουμενικοί, πρέπει να μεταρρυθμιστούν ώστε να αντικατοπτρίζουν τις σημερινές εξουσιαστικές και οικονομικές πραγματικότητες και όχι τις εξουσιαστικές και οικονομικές πραγματικότητες της μεταπολεμικής περιόδου.
»Ελλείψει μιας τέτοιας μεταρρύθμισης, ο κατακερματισμός είναι αναπόφευκτος».
Είναι περισσότερο από προφανές ότι η συζήτηση για την αμφισβήτηση της «παγκόσμιας τάξης» που δημιουργήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπό την κυριαρχία των ΗΠΑ και της Δύσης έχει ανοίξει πλήρως.
Θα μπορέσουν οι BRICS να πετύχουν τις επιδιώξεις τους;
Ας ξεκαθαρίσουμε όμως ότι όταν οι BRICS μιλάνε για «αντιαποικιοκρατία» δεν μιλάνε σε καμία περίπτωση για τις ανάγκες των καταπιεσμένων λαών παγκοσμίως – είναι μόνο λόγια. Οι BRICS δεν είναι μια προοδευτική συμμαχία που ορθώνει το ανάστημά της ενάντια στα δεινά του καπιταλισμού και ο πραγματικός της στόχος δεν είναι να απελευθερώσει τον κόσμο από τον ιμπεριαλισμό, αλλά να αποκτήσουν τα δικά τους κράτη-μέλη, τα οποία βρίσκονται σε άνοδο, την εξουσία ενάντια στις «παλιές» ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Είναι προφανές ότι οι πολιτικές υπέρ της εργατικής τάξης και υπέρ των φτωχών, δεν μπορούν να απορρέουν από μια συμμαχία του αυταρχικού καθεστώτος των κρατικών καπιταλιστών της Κίνας με τους πρίγκιπες των ορυκτών καυσίμων της Σαουδικής Αραβίας, τους ισλαμιστές δικτάτορες του Ιράν, διεφθαρμένους και αυταρχικούς ηγέτες όπως ο Πούτιν κ.ο.κ.
Αυτά, βέβαια, δεν σημαίνουν ότι οι δυτικοί ιμπεριαλιστές είναι καλύτεροι από αυτό το μπλοκ. Αντιθέτως, ο δυτικός ιμπεριαλισμός λεηλατεί και προκαλεί ανείπωτη δυστυχία στους λαούς του πλανήτη εδώ και αιώνες.
Ορισμένοι αναλυτές δυτικών μέσων ενημέρωσης έσπευσαν να υποβαθμίσουν την επιτυχία της συνόδου κορυφής των BRICS. Έδωσαν μεγάλη έμφαση στις εσωτερικές αντιφάσεις που έχει το μπλοκ των BRICS, επισημαίνοντας ότι αυτό το εμποδίζει να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο σε παγκόσμια κλίμακα.
Είναι αλήθεια ότι οι BRICS συσπειρώνονται κυρίως για να αντιμετωπίσουν την επιρροή των ΗΠΑ και της Δύσης στην παγκόσμια οικονομία και πολιτική, έχοντας πολλές διαφωνίες μεταξύ τους. Η συνοριακή διαμάχη Ινδίας-Κίνας στα Ιμαλάια έρχεται συχνά στο προσκήνιο, καθώς και η θέση της Βραζιλίας στον πόλεμο της Ουκρανίας, η οποία είναι πιο «ουδέτερη» από ό,τι θα ήθελε η Ρωσία. Στην πραγματικότητα, ακόμη και οι χώρες του «πυρήνα» των BRICS έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις σε διεθνή ζητήματα. Η παρουσία του Μόντι και του Λούλα στην τελευταία σύνοδο κορυφής των G7 στη Χιροσίμα αποδεικνύει ότι ενώ ορισμένοι στις BRICS προτιμούν μια πιο συγκρουσιακή προσέγγιση με τη Δύση, κάποιοι άλλοι δεν θέλουν να κλείσουν τις πόρτες με τις «παλιές» ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Όμως το δυτικό μπλοκ, αν και πιο σταθερό πολιτικά, είναι επίσης γεμάτο αντιφάσεις. Πριν από λίγο καιρό, ο Γερμανός καγκελάριος Ο. Σολτς επισκέφθηκε την Κίνα και δήλωσε ότι «η Κίνα παραμένει ένας σημαντικός επιχειρηματικός και εμπορικός εταίρος για τη Γερμανία και την Ευρώπη – δεν θέλουμε να αποσυνδεθούμε από αυτήν», στέλνοντας ένα μήνυμα στο αμερικανικό κατεστημένο. Το 2021, η Γαλλία ανακάλεσε τους πρέσβεις της από την Αυστραλία και τις ΗΠΑ, χαρακτηρίζοντας τη συμφωνία AUKUS -η οποία συνεπάγεται την ακύρωση στρατιωτικής σύμβασης ύψους 90 δισ. δολαρίων (82 δισ. ευρώ)- «πισώπλατη μαχαιριά». Το 2017, οι Financial Times περιέγραψαν γλαφυρά τη συνάντηση της G7 στη Σικελία με τα εξής λόγια:
«Ο Ντόναλντ Τραμπ αποχώρησε το Σάββατο από τη σύνοδο των G7 σε σύγκρουση με τις υπόλοιπες μεγάλες δυτικές οικονομίες για την κλιματική αλλαγή, εν μέσω φόβων ότι οι ΗΠΑ θα αποχωρήσουν από τη συμφωνία του Παρισιού για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η Άνγκελα Μέρκελ, καγκελάριος της Γερμανίας, δεν έκανε τίποτα για να κρύψει την απογοήτευσή της για τον κ. Τραμπ, λέγοντας ότι οι συζητήσεις ήταν “πολύ μη ικανοποιητικές” και προσθέτοντας: “Δεν υπήρξε καμία ένδειξη ότι οι ΗΠΑ θα παραμείνουν στη συμφωνία του Παρισιού”. … Ο κ. Τραμπ απομονώθηκε για το θέμα στη σύνοδο κορυφής και οι συζητήσεις ήταν κατά καιρούς “τεταμένες και ανταγωνιστικές”, σύμφωνα με έναν Γάλλο διπλωμάτη».
Το γεγονός είναι ότι, ενώ η κυρίαρχη τάση είναι ο σχηματισμός δύο κύριων ιμπεριαλιστικών μπλοκ που παλεύουν για την εξουσία, η διεθνής κατάσταση είναι τόσο ασταθής που οι διάφορες χώρες έχουν διαφορετικά συμφέροντα σε μια σειρά από ζητήματα. Οι διαφορές των BRICS δεν αποτελούν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτού του μπλοκ, αλλά μάλλον χαρακτηριστικό της γενικής κατάστασης του καπιταλισμού. Τούτου λεχθέντος, υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος μέχρι η Κίνα και οι σύμμαχοί της να είναι σε θέση να αμφισβητήσουν ανοιχτά την ηγεμονία των ΗΠΑ. Πριν εφευρεθούν τα πυρηνικά όπλα, μια τέτοια πρόκληση θα οδηγούσε σε έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο. Αλλά το γεγονός ότι ένας παγκόσμιος πόλεμος στην εποχή μας θα σήμαινε την καταστροφή όλης της ζωής στον πλανήτη, κάνει αυτή τη διαδικασία πιο παρατεταμένη. Σε κάθε περίπτωση, ένα πράγμα είναι σίγουρο: καμιά μεγάλη δύναμη στην ανθρώπινη ιστορία δεν παραχώρησε ποτέ οικειοθελώς την εξουσία της. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη βρίσκονται σίγουρα σε μια ιστορική παρακμή, αλλά θα παλέψουν με κάθε δυνατό μέσο για να διατηρήσουν την κυριαρχία τους για όσο περισσότερο μπορούν. Οι BRICS έχουν ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουν προκειμένου να δημιουργήσουν τις οικονομικές και πολιτικές δομές που απαιτούνται για να εκθρονίσουν τη Δύση.
Η απάντηση της Δύσης
Οι «παλιοί» ιμπεριαλιστές σίγουρα φοβούνται αυτόν τον ανερχόμενο ανταγωνιστή. Ένα χαρακτηριστικό που τους προκαλεί ανατριχίλα είναι το γεγονός ότι χάνουν μακροχρόνια εξαρτώμενα κράτη (ή «συμμάχους»). Μια τέτοια περίπτωση είναι η Σαουδική Αραβία -μέχρι πρότινος το παρατηρητήριο των ΗΠΑ στον αραβικό κόσμο- η οποία εξομάλυνε τις σχέσεις της με το Ιράν πριν από μερικούς μήνες, με τη μεσολάβηση της Κίνας. Για χρόνια, οι ΗΠΑ έκλειναν τα μάτια στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των πολιτικών που εφαρμόζονταν στη χώρα. Σίγουρα δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι αφότου το σαουδαραβικό κατεστημένο άρχισε να αναπτύσσει σχέσεις με τις BRICS, η Δύση άρχισε να συνειδητοποιεί ότι πρέπει να κάνει κάτι για τα ανθρώπινα δικαιώματα εκεί! Ο ΟΗΕ εξέφρασε ανησυχίες για τις επιπτώσεις των δραστηριοτήτων του κρατικού πετρελαϊκού γίγαντα Saudi Aramco στο περιβάλλον. Παρέλειψε όμως να ενημερώσει το κοινό γιατί η Exxon, η Shell, η Total, η BP και η Chevron δεν ήταν αποδέκτες τέτοιων επιστολών…
Αυτές οι εξελίξεις είναι αναμενόμενες. Σε κάθε περίπτωση, το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα των αλλαγών που επιφέρει η άνοδος των BRICS σε μέρη του κόσμου είναι οι πρόσφατες εξελίξεις με τις πρώην αποικιοκρατικές χώρες της Αφρικής να απομακρύνουν τις δυτικές κυβερνήσεις-μαριονέτες και να επιλέγουν τη συμμαχία με τη Ρωσία. Πριν από μερικά χρόνια, τέτοιες εξελίξεις ήταν σπάνιες και θεωρούνταν αφύσικες. Κάθε χώρα που τα έβρισκε σκούρα με τις ΗΠΑ περιθωριοποιούνταν, απομονωνόταν, γελοιοποιούνταν, της επιβάλλονταν κυρώσεις και την άφηναν να μαραζώσει. Σήμερα, τα πραξικοπήματα στη Δυτική Αφρική σηματοδοτούν ξεκάθαρα μια τάση απομάκρυνσης από τους παλιούς αποικιοκράτες ηγεμόνες και εισόδου στην αγκαλιά της ομάδας Βάγκνερ, της Ρωσίας και της Κίνας. Το γεγονός ότι υπάρχει ένας «εναλλακτικός» πόλος στη διεθνή σκηνή λειτουργεί καταλυτικά. Όπως είχαμε γράψει στο παρελθόν (εδώ και εδώ), οι «νέες» δυνάμεις δεν έχουν τίποτα προοδευτικό να προσφέρουν στους εργαζόμενους. Αλλά το γεγονός ότι οι χώρες μπορούν να επιλέξουν να βγουν από το δυτικό αποικιακό ζουρλομανδύα χρωματίζει μια νέα κατάσταση.
Η Ντόιτσε Βέλε (DW) ανέφερε στις 27 Αυγούστου ότι η ΕΕ προετοιμάζει στρατιωτική επιχείρηση στη Δυτική Αφρική, σημειώνοντας ότι:
«Η ΕΕ θέλει επίσης να αντιμετωπίσει τη ρωσική επιρροή στην περιοχή, η οποία έχει εξαπλωθεί μέσω μισθοφόρων της Βάγκνερ που έχουν υποστηρίξει στρατιωτικά καθεστώτα στο Σαχέλ».
Ο Νίγηρας απειλείται με εισβολή από τους συμμάχους των ΗΠΑ στην Αφρικανική Ένωση. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την κλιμάκωση μιας αντιπαράθεσης δι’ αντιπροσώπων στην Αφρική μεταξύ φιλοδυτικών και αντιδυτικών δυνάμεων. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει μοντέλο και για άλλα μέρη του κόσμου.
Σε αυτή την τιτανομαχία, υπάρχει πραγματικός κίνδυνος να υποφέρει η βάση της κοινωνίας. Τα λαϊκά στρώματα, η εργατική τάξη και οι φτωχοί, τα κοινωνικά κινήματα, τα μαχητικά συνδικάτα κ.λπ. δεν πρέπει να δεχτούν να γίνουν στρατιωτάκια σε οποιαδήποτε καπιταλιστική συμμαχία. Σε αυτή την ενδο-ιμπεριαλιστική μάχη, και τα δύο στρατόπεδα αναγκάζονται να χρησιμοποιούν «φιλική προς το λαό» γλώσσα για να κερδίσουν υποστήριξη. Η Δύση μιλά υποκριτικά για «δικαιώματα» και «δημοκρατία», ενώ οι BRICS μιλούν επίσης υποκριτικά για «αντιαποικιοκρατία» και «ισότητα». Ο δρόμος που πρέπει να διανύσουμε είναι ο δρόμος του χτισίματος ανεξάρτητων ταξικών οργανώσεων, για να ανοίξουμε το δρόμο για την πραγματική, σοσιαλιστική αλλαγή του συστήματος.
