Μια εξαιρετικά εύθραυστη εκεχειρία (με εκατέρωθεν κατηγορίες για βομβαρδισμούς) επικρατεί την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, από τις 10/10 μεταξύ των αρμένικων και των αζερικών στρατιωτικών δυνάμεων, με επίκεντρο την περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Ιστορικό
Το Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι μια περιοχή στο Νότιο Καύκασο που κατοικείται κατά μεγάλη πλειοψηφία από Αρμένιους, αλλά βρίσκεται μέσα στα εδάφη του –γειτονικού στην Αρμενία– Αζερμπαϊτζάν. Το Ναγκόρνο Καραμπάχ ήταν ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα προτεκτοράτο της Ρωσίας. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού της περιοχής επέλεξε να ανήκει διοικητικά στην Αρμενία, κάτι με το οποίο οι Μπολσεβίκοι συμφώνησαν. Αυτό ανατράπηκε στην συνέχεια από τη σταλινική γραφειοκρατία, η οποία για να εξομαλύνει τις σχέσεις της με την Τουρκία (η οποία από την μια είχε σφοδρή εχθρότητα απέναντι στους Αρμένιους και από την άλλη κοινή γλώσσα και έθιμα με τους τουρκογενείς Αζέρους) και να διευκολύνει την διοίκηση στην περιοχή, μετέφερε το Ναγκόρνο Καραμπάχ στον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν. Η ίδια σταλινική γραφειοκρατία πάλι, το 1945 εξόρισε 100.000 Αζέρους που ζούσαν στο Γερεβάν, πρωτεύουσα της Αρμενίας, από τον φόβο πως αυτοί σε περίπτωση εισβολής της Τουρκίας θα λειτουργούσαν ως «πέμπτη φάλαγγα».
Με την αρχή της διαδικασίας κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης και του Ανατολικού Μπλοκ στα τέλη της δεκαετίας του ’80 άρχισαν να υπάρχουν εντάσεις στην περιοχή μεταξύ των δυο εθνοτήτων. Οι εντάσεις αυτές κλιμακώθηκαν ιδιαίτερα μετά το δημοψήφισμα του 1991 που ενέκρινε τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους και οδήγησαν στον πόλεμο που κράτησε συνολικά 3 χρόνια (1991-94) στοίχισε τη ζωή σε τουλάχιστον 20.000 ανθρώπους με συνολικά 1,3 εκ. ανθρώπους να εγκαταλείπουν τις εστίες τους (800.000 Αζέροι και 500.000 Αρμένιοι). Νικητές του πολέμου ήταν οι Αρμένιοι, οι οποίοι απέκτησαν τον έλεγχο τόσο του Ναγκόρνο Καραμπάχ όσο και περιοχών έξω από αυτό (συνολικά ελέγχουν το 14% του εδάφους του Αζερμπαϊτζάν).
Σποραδικές συγκρούσεις μεταξύ των δυο πλευρών συνέβησαν αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια, με πιο σημαντικές αυτές του 2016.
Από το 2017 το Ναγκόρνο Καραμπάχ αποτελεί μέρος της αυτοανακηρυγμένης «Δημοκρατίας του Αρτσάχ», ένα ανεξάρτητο κράτος που δεν έχει αναγνωριστεί από κανέναν διεθνή οργανισμό, μαζί με την περιοχή στα δυτικά μέχρι τα σύνορα με την Αρμενία που ελέγχονται από τον αρμένικο στρατό. Τυπικά ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν, στην πράξη όμως στηρίζεται στην Αρμενία καθώς το 95% του πληθυσμού έχει αρμένικη καταγωγή.
Οι πρόσφατες συγκρούσεις
Στα τέλη του Σεπτέμβρη ξέσπασαν γενικευμένες συγκρούσεις μεταξύ των δυο πλευρών, όχι μόνο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, αλλά και κατά μήκος των συνόρων των δυο χωρών. Είδαμε έτσι να αναζωπυρώνεται με δραματικό τρόπο μια διαμάχη που κρατά δεκαετίες στην περιοχή.
Στην πραγματικότητα η τελευταία ένταση είχε ξεκινήσει ήδη από τον Ιούλιο στα σύνορα των δυο χωρών, 300 χιλιόμετρα μακριά από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, ενώ στις συγκρούσεις που έλαβαν χώρα τότε έχασαν την ζωή τους 20 άτομα, μεταξύ των οποίων και υψηλόβαθμοι αξιωματικοί των δύο πλευρών.
Στη συνέχεια, μια σειρά φιλοπόλεμες διαδηλώσεις έλαβαν χώρα στο Μπακού, πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν. Οι διαδηλώσεις είχαν την ενθάρρυνση του ημιδικτατορικού καθεστώτος Αλίγιεφ που κυβερνά την χώρα εδώ και δεκαετίες – ο τωρινός πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ είναι γιος του Χεϊντάρ Αλίγιεφ, που είχε διατελέσει ανώτατος στέλεχος των μυστικών υπηρεσιών της Σοβ. Ένωσης, (της ΚαΓκεΜπε), και μέλος του πολιτικού γραφείου του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης.
Τελικά οι συγκρούσεις του καλοκαιριού λειτούργησαν ως προάγγελος της σύρραξης που ξεκίνησε στα τέλη του Σεπτέμβρη και έχει μέχρι στιγμής προκαλέσει εκατοντάδες απώλειες, μεταξύ άλλων με τον βομβαρδισμό αμάχων στην πρωτεύουσα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, Στεπανεκέρτ.
Οι δυο πλευρές αλληλοκατηγορούνται για την εμπλοκή και άλλων δυνάμεων, με την Αρμενία να καταγγέλλει τη συμμετοχή της Τουρκίας και ισλαμιστών μισθοφόρων από την Συρία στο πλευρό των Αζέρων και την άλλη πλευρά να μιλά για παρουσία Κούρδων ανταρτών του PKK.
Ποιος δρόμος για τους λαούς;
Ένας σημαντικός παράγοντας, που βρίσκεται στο υπόβαθρο των συγκρούσεων και έχει συγκεντρώσει το «ενδιαφέρον» διεθνών δυνάμεων, είναι τα πλούσια κοιτάσματα της περιοχής και άλλων περιοχών του Αζερμπαϊτζάν σε υδρογονάνθρακες.
Η σύγκρουση αυτή έρχεται στο φόντο βαθιάς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης για τις δυο χώρες, που αν και μικρές, με το Αζερμπαϊτζάν να έχει λίγο πάνω από 10 εκατομμύρια και την Αρμενία λίγο πάνω από 2 εκατ. κατοίκους, παρουσιάζουν 100.000 επιβεβαιωμένα κρούσματα κορονοϊού, ενώ οι προβλέψεις δείχνουν πως μέχρι το τέλος του έτους η μεν Αρμενία θα έχει πτώση 6% του ΑΕΠ της, το δε Αζερμπαϊτζάν πτώση 4%.
Την ίδια στιγμή η διεθνής διάσταση της μάχης είναι πραγματικά περίπλοκη, αφού ναι μεν η Τουρκία δηλώνει ξεκάθαρα την στήριξή της στο Αζερμπαϊτζάν, αλλά η Ρωσία, που διαθέτει στρατιωτική βάση στην Αρμενία και με την οποία την συνδέει και το αμυντικό σύμφωνο του Οργανισμού Συλλογικής Ασφάλειας, πουλάει όπλα και στις δυο πλευρές και δεν επιθυμεί την ένταση στην περιοχή.
Οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ έχουν κάθε δικαίωμα της αυτοδιάθεσης – δηλαδή το δικαίωμα να αποφασίσουν αυτοί τη μορφή της διακυβέρνησής τους, αν θα αποτελούν ανεξάρτητο κράτος ή ομοσπονδία με την Αρμενία. Αυτό όμως είναι κάτι που δεν πρόκειται να γίνει ποτέ αποδεκτό από την αντίπαλη πλευρά, δηλαδή την άρχουσα τάξη του Αζερμπαϊτζάν που έχει την υποστήριξη της Τουρκίας. Με άλλα λόγια σε καπιταλιστική βάση δεν μπορεί να υπάρξει λύση στο πρόβλημα. Μόνο στη βάση μιας σοσιαλιστικής προοπτικής μπορεί να δοθεί λύση, όπως έχει δείξει και το παράδειγμα των Μπολσεβίκων μετά τη νίκη της Οκτωβριανής επανάστασης. . Αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι μέσα στα πλαίσια του ανταγωνισμού των ιμπεριαλιστών και των περιφερειακών δυνάμεων για την αύξηση της επιρροής τους δεν πρόκειται να δοθεί καμία λύση, ούτε σε αυτό, ούτε σε κανένα άλυτο εθνικό ζήτημα. Ο μόνος τρόπος να μπει τέρμα στις συγκρούσεις είναι μέσω ενός κοινού μετώπου των εργαζομένων της περιοχής του πολυεθνικού Καυκάσου που να παλέψει ενάντια στους εθνικισμούς, για τον σεβασμό των δικαιωμάτων όλων των μειονοτήτων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος της αυτονόμησης και αυτοδιάθεσης περιοχών αν η κυρίαρχη εθνότητα το επιθυμεί, με συνεργασία όλων στα πλαίσια μιας σοσιαλιστικής ομοσπονδίας χτισμένης σε εθελοντική ισότιμη και δημοκρατική βάση.
