Την ώρα που η Αργεντινή ζει στον απόηχο της γενικής απεργίας της 24ηςΙουνίου, δημοσιεύουμε άρθρο που γράφτηκε πριν από την εξέλιξη της απεργίας, από τον Τόνι Σόνουα για το περιοδικό «Socialism Today» του «Σοσιαλιστικού Κόμματος» (αδελφή οργάνωση του «Ξ» στη Βρετανία και τμήμα της Επιτροπής για μια Εργατική Διεθνή – CWI).
«Αυτό δεν έπρεπε να συμβαίνει στην Αργεντινή», έγραψε ο Ίαν Κίνγκ, παρουσιαστής οικονομικών ειδήσεων στο Sky News στις 8 Μαΐου 2018. Η δήλωση αυτή έγινε λίγες μέρες πριν ο πρόεδρος της Αργεντινής, Μαουρίσιο Μάκρι, ανακοινώσει ότι απευθύνθηκε στο ΔΝΤ για να εξασφαλίσει δάνειο, ώστε να «διασώσει» την οικονομία. Μετά από διαπραγματεύσεις, συμφωνήθηκε με το ΔΝΤ ένα δάνειο 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που φυσικά συνοδεύεται από μέτρα λιτότητας. Η οικονομία της Αργεντινής έχει βυθιστεί ακόμα μια φορά σε κρίση. Από πολλές απόψεις, η κρίση αυτή θυμίζει τη μεξικανική «κρίση της Τεκίλα» του 1994 και την οικονομική κρίση στην Ασία του 1997.
Ο Αργεντίνος Μακρόν
Πριν από τρία χρόνια, ο Μάκρι εξελέγη πρόεδρος της χώρας. Το γεγονός αυτό χαιρετίστηκε ως απόδειξη ότι η Αργεντινή, που πριν κάποια χρόνια ήταν η πλουσιότερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής και η ένατη ισχυρότερη οικονομία στον κόσμο, εισήλθε σε μια νέα φάση σταθερότητας. Ο Μάκρι, πρώην επιχειρηματίας και πρώην πρόεδρος του ποδοσφαιρικού συλλόγου Boca Juniors, παρουσιάστηκε όπως και ο Εμανουέλ Μακρόν στη Γαλλία: ένας «εκσυγχρονιστής και μεταρρυθμιστής».
Ο Μάκρι ήταν επικεφαλής ενός νέου κεντροδεξιού κόμματος με το όνομα «Cambiemos» («Ας Αλλάξουμε»). Υποσχέθηκε να πατάξει τη διαφθορά που κληροδοτήθηκε από την πρώην πρόεδρο, Κριστίνα Κίρχνερ, που ανήκε στην πολιτική παράδοση του «περονισμού» [1]. Επιχειρηματίας και τεχνοκράτης, παρουσιάστηκε σαν άνθρωπος με δυνατότητες να εκσυγχρονίσει τα χώρα. Βέβαια, το «μεταρρυθμιστικό» του πρόγραμμά ήταν στην πραγματικότητα ένα πακέτο νεοφιλελεύθερων πολιτικών, αντιλαϊκών μέτρων και επιθέσεων στην εργατική τάξη.
Μέσα στους πρώτους μήνες από την άνοδό του στην εξουσία, αντιμετώπισε μια γενική απεργία του δημόσιου τομέα σε ένδειξη διαμαρτυρίας ενάντια στις περικοπές. Συνέχισε με τις αντιδραστικές μεταρρυθμίσεις, αλλά αναγκάστηκε να τις εισάγει σταδιακά, φοβούμενος ότι θα προκαλούσαν κοινωνική έκρηξη. Κατήργησε τα capital controls σε σχέση με το συνάλλαγμα που είχε εφαρμόσει η Κίρχνερ, μείωσε τους φόρους στις εξαγωγές, μείωσε την κρατική επιδότηση στις τιμές του ρεύματος και του φυσικού αερίου και έκανε περικοπές στο κράτος πρόνοιας.
Δεξιές κυβερνήσεις: το αποτέλεσμα της αδυναμίας της Αριστεράς
Η ταχύτητα με την οποία αναπτύχθηκε το κίνημα κατά του Μάκρι δείχνει ότι πλέον, στις χώρες της Λατινικής Αμερικής στις οποίες η δεξιά επανέρχεται στην εξουσία, δεν έχει πια την ίδια κοινωνική βάση στήριξης που είχε στο παρελθόν. Ο σχηματισμός δεξιών κυβερνήσεων σε μια σειρά χώρες όπως πχ η Χιλή, ή το κοινοβουλευτικό πραξικόπημα που έφερε τον Μισέλ Τεμέρ στην εξουσία στη Βραζιλία, είναι περισσότερο αποτέλεσμα της αποτυχίας των «αριστερών» κυβερνήσεων να έρθουν σε ρήξη με τον καπιταλισμό και να εφαρμόσουν ριζοσπαστικές σοσιαλιστές πολιτικές παρά ένδειξη δύναμης της δεξιάς.
Το ίδιο ισχύει και για την Αργεντινή. Η Κίρχνερ, μια αστή περονίστρια, είχε συνδυάσει επιθέσεις εναντίον των εργαζομένων με κάποια ριζοσπαστικά εθνικιστικά μέτρα βγαλμένα από την περονιστική παράδοση, όπως πχ τους ελέγχους στις τιμές, κρατικές επιδοτήσεις στα βασικά αγαθά, capital controls για το συνάλλαγμα κλπ. Οι επιθέσεις εναντίον των εργαζομένων, σε συνδυασμό με τη διάχυτη διαφθορά και τον πληθωρισμό, άνοιξαν το δρόμο για τον Μάκρι, που κατάφερε να εκμεταλλευτεί το κενό που δημιουργήθηκε από την απογοήτευση για την κυβέρνηση Κίρχνερ. Από την άλλη μεριά, και το Εργατικό Αριστερό Μέτωπο (FIT – Frente de Izquierda y de los Trabajadores), μια συμμαχία τροτσκιστικών κομμάτων, είχε σημαντική άνοδο.
Σκληρά μέτρα και οργή
Το κίνημα ενάντια στην κυβέρνηση Μάκρι ξέσπασε το 2017, καθώς το Κογκρέσο συζητούσε τις μεταρρυθμίσεις στο ασφαλιστικό, που αύξησαν την ηλικία συνταξιοδότησης από τα 65 στα 70 χρόνια για τους άνδρες και από τα 60 στα 63 για τις γυναίκες. Στις 15 Δεκεμβρίου, οι μαζικές διαδηλώσεις έξω από το κοινοβούλιο, οι οποίες αντιμετωπίστηκαν με βίαιη καταστολή, ανάγκασαν τον πρόεδρο του κοινοβουλίου να αναστείλει και να καθυστερήσει την ψηφοφορία.
Τον περασμένο Φλεβάρη, 500.000 άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους του Μπουένος Άιρες. Εργαζόμενοι και φτωχοί συμμετείχαν στη μαζική απεργία και σε διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές του Μάκρι. Η κυβέρνηση ήλπιζε ότι η μεταρρύθμιση στο ασφαλιστικό θα ανοίξει το δρόμο για νέα μέτρα, όπως το χτύπημα στα συνδικαλιστικά δικαιώματα και ιδιαίτερα το δικαίωμα στην απεργία. Ωστόσο, η δημοτικότητα του Μάκρι έχει πέσει από το 55% σε κάτω από 40%, καθώς η οργή ενάντια στις επιθέσεις του αυξάνεται. Μάλιστα, οι δημοσκοπήσεις αυτές, έγιναν πριν από την πρόσφατη συμφωνία του Μάκρι με το ΔΝΤ.
Παράλληλα αυξήθηκε δραματικά η καταστολή ενάντια στις κινητοποιήσεις. Το 2017, μετά από διαμαρτυρίες της κοινότητας των ιθαγενών Μαπούτσε, ένας νέος ακτιβιστής, ο Σαντιάγο Μαλδονάδο δολοφονήθηκε. Μεγάλες διαδηλώσεις έγιναν επίσης την 8η Μάρτη, παγκόσμια ημέρα των γυναικών, με βασικό αίτημα την αποποινικοποίηση της άμβλωσης. Πρόσφατα, το Κογκρέσο ψήφισε με μικρή διαφορά υπέρ της αποποινικοποίησης της άμβλωσης μέσα στις πρώτες 14 εβδομάδες της εγκυμοσύνης.
Οικονομική κρίση και ΔΝΤ
Η οικονομία έχει πλέον βυθιστεί σε βαθιά κρίση. Το χρέος της χώρας (υπολογισμένο σε ξένο νόμισμα) αυξήθηκε από το 26% του ΑΕΠ το 2015 στο 40%. Έχει επίσης σημειωθεί αύξηση στο έλλειμμα του προϋπολογισμού. Επηρεασμένο από την άνοδο των τιμών του πετρελαίου και την άνοδο του δολαρίου, το αργεντίνικο Πέσο έχει χάσει την αξία του σε σχέση με το δολλάριο. Το νόμισμα της χώρας έχει χάσει το 25% της αξίας του τους τελευταίους δώδεκα μήνες, ενώ η κεντρική τράπεζα αύξησε τα επιτόκια στο 30% και στη συνέχεια στο 40% για να σταματήσει την κατολίσθηση του νομίσματος. Η κατάσταση αυτή όμως έχει επιβραδύνει ακόμη περισσότερο την οικονομία, καθώς με αυτόν τον τρόπο αυξήθηκε το κόστος του δανεισμού, και ο πληθωρισμός έφθασε πάνω από 25%.
Σε αυτό το σκηνικό, ο Μάκρι αποφάσισε να κάνει ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο βήμα, προσφεύγοντας στο ΔΝΤ για τη «διάσωση» της χώρας. Το γεγονός αυτό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και διαμαρτυρίες ενάντια στη συμφωνία. Στην Αργεντινή, το ΔΝΤ είναι ένας θεσμός μισητός για την κοινωνία. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση, το 75% του κόσμου αντιτίθεται στη λήψη δανείου από το ΔΝΤ.
Παλιοί λογαριασμοί
Η έχθρα αυτή προέκυψε μετά την οικονομική κατάρρευση και την κοινωνική αποσάθρωση που σημειώθηκε την περίοδο της προηγούμενης παρέμβασης του ΔΝΤ, το 2001-2. Εκατομμύρια εργαζόμενοι και άνθρωποι της μεσαίας τάξης ήρθαν αντιμέτωποι με τη φτώχεια, καθώς δεν μπόρεσαν να βγάλουν τα χρήματά τους από τις τράπεζες, και καθώς αντιμετώπισαν τα σκληρά μέτρα λιτότητας που επέβαλλε το ΔΝΤ. Πέντε πρόεδροι έπεσαν μέσα σε διάστημα δύο εβδομάδων εξαιτίας των μαζικών διαμαρτυριών που ξέσπασαν. Το φάντασμα αυτού του κινήματος και των συνεπειών του στοιχειώνει μέχρι και σήμερα την άρχουσα τάξη.
Το 2004 η Αργεντινή αθέτησε την αποπληρωμή του δημόσιου χρέους 80 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Σύμφωνα με ορισμένους οικονομολόγους, αυτή ήταν η μεγαλύτερη χρεοκοπία στην ιστορία! Η Αργεντινή βέβαια έχει φτάσει σε κατάσταση χρεοκοπίας 8 φορές μετά την ανεξαρτητοποίηση της από την Ισπανία το 1816. Οι ιμπεριαλιστές βέβαια δυσαρεστήθηκαν πολύ με την άρνηση πληρωμής του χρέους το 2004. Έτσι, περίμεναν στην γωνία και ξαναχτύπησαν μόλις ξεπεράστηκε η πρώτη φάση της κρίσης. Οι πιστωτές πήγαν στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ και κέρδισαν μια απόφαση που ανάγκασε την Αργεντινή να τους αποπληρώσει 1,3 δισ. δολάρια.
Αυτή τη φορά, αισθανόμενο το βάθος της εχθρότητας και με το φόβο μιας νέας κοινωνικής έκρηξης όπως αυτής του 2001-2, το ΔΝΤ ήταν πιο προσεκτικό. Παρόλα αυτά, απαιτεί μείωση του ελλείμματος στο 1,3% του ΑΕΠ έως το 2019 και ισοσκελισμένο προϋπολογισμό έως το 2020. Επιμένει επίσης στην ενίσχυση της «ανεξαρτησίας» της κεντρικής τράπεζας, κάτι που αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη λιτότητα για τα λαϊκά στρώματα.
Παρά το δάνειο, το πέσο συνεχίζει να πέφτει και η κρίση δε θα ξεπεραστεί γρήγορα. Στην πραγματικότητα, τείνει να βαθύνει ακόμη περισσότερο. Αυτό θα μπορούσε να έχει συνέπειες για τις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές και ενδεχομένως να προκαλέσει μια ακόμη μεγαλύτερη κρίση χρέους, ειδικά εάν συνδυαστεί με την αναταραχή στην οικονομία της Βραζιλίας.
Βάζουν τις βάσεις για νέες εκρήξεις
Η προσφυγή στο ΔΝΤ για δανεισμό και οι επιθέσεις ενάντια στην αργεντίνικη κοινωνία που είναι βέβαιο ότι θα συνεχιστούν, θα προκαλέσουν νέες αναταραχές και αγώνες. Ο Μάκρι, παρά τις υποσχέσεις για μια νέα εποχή σταθερότητας, έχει στην πραγματικότητα βάλει τη χώρα σε μια περίοδο συγκρούσεων και αναταραχών. Είναι επικεφαλής μιας κυβέρνησης συνασπισμού που έχει ήδη δει διασπάσεις και συγκρούσεις στο εσωτερικό της. Η προσπάθεια επιβολής νέων νεοφιλελεύθερων μέτρων είναι πιθανό να μην καταφέρει να περάσει από το Κογκρέσο, κάτω από τη μαζική πίεση της εργατική τάξης και των φτωχών. Είναι επίσης πολύ πιθανό η κυβέρνησή Μάκρι να μην κερδίσει τις επόμενες εκλογές που αναμένονται το 2019, ή ακόμα και να πέσει νωρίτερα.
Αυτή η κρίση μπορεί να προσφέρει μια μεγάλη ευκαιρία για την επαναστατική Αριστερά. Μπορεί να της δώσει τη δυνατότητα να αυξήσει την επιρροή της, πέρα από τις σχεδόν ένα εκατομμύριο ψήφους που έλαβε στις τελευταίες εκλογές για το Κογκρέσο. Ωστόσο, για να γίνει αυτό, πρέπει να καταφέρει να προσεγγίσει τα μαχητικά τμήματα της εργατικής τάξης που εξακολουθούν να υποστηρίζουν τους περονιστές. Πρέπει να προτείνει με σοβαρότητα μια σοσιαλιστική εναλλακτική, λαμβάνοντας υπόψη τις παραδόσεις και την εμπιστοσύνη που υπάρχει μεταξύ των τμημάτων των εργαζομένων και των φτωχών για το περονιστικό κίνημα, λόγω των ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων που εφάρμοσε στο παρελθόν.
Τμήματα των εργαζομένων και της νεολαίας έχουν αρχίσει να αποσπούνται από τον περονικό χώρο, λόγω των αντιλαϊκών μεταρρυθμίσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις περονικές κυβερνήσεις του Κάρλος Μένεμ, του Νέστορ και της Κριστίνα Κίρχνερ. Ωστόσο, εξακολουθεί να διατηρεί μια σημαντική βάση στην εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα. Η ανάπτυξη του FIT δείχνει ότι ένα μαζικό στρώμα μέσα στην κοινωνία αναζητά μια ριζοσπαστική, σοσιαλιστική εναλλακτική στην κρίση. Η πρόκληση που αντιμετωπίζει τώρα το FIT είναι να χτίσει πάνω σε αυτό και να προσεγγίσει ευρύτερα τμήματα των εργαζομένων και των νέων.
