Τον Απρίλη του 1917, η παρέμβαση του Λένιν άλλαξε την πορεία στην οποία ο Στάλιν, ο Κάμενεφ και άλλοι, «παλιοί Μπολσεβίκοι» όπως τους αποκαλούσε ο Λένιν είχαν θέσει το κόμμα των Μπολσεβίκων. Αυτή η αλλαγή πορείας επέτρεψε στο κόμμα των Μπολσεβίκων (που εμφανιζόταν ακόμα, δημόσια, σαν η «μπολσεβίκικη» –δηλαδή «πλειοψηφούσα»– φράξια στο Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα της Ρωσίας) να ηγηθεί της επανάστασης των Ρωσικών μαζών και να έχει νικηφόρα κατάληξη τον Οκτώβρη. Η μάχη που έδωσε ο Λένιν, στηριγμένος στην προλεταριακή βάση του κόμματος, για να περάσουν οι θέσεις του, που έμειναν στην ιστορία σαν οι «Θέσεις του Απρίλη», αποτελούν μια από τις πιο σημαντικές στιγμές στην ιστορία του διεθνούς επαναστατικού-σοσιαλιστικού κινήματος. Τα πολλαπλά διδάγματά τους παραμένουν πολύτιμα και στις μέρες μας.
Με αφορμή τη δημοσίευση των «Θέσεων του Απρίλη» στην Πράβντα, την εφημερίδα των Μπολσεβίκων, στις 16 Απρίλη (με το νέο ημερολόγιο), δημοσιεύουμε παλαιότερο άρθρο του σ. Παναγιώτη Βογιατζή που καταπιάνεται με το ζήτημα.
Το απόγευμα της 3ης του Απρίλη του 1917 το «σφραγισμένο» τρένο που μετέφερε τον Λένιν και άλλους επαναστάτες στη Ρωσία μέσα απ’ τα κατεχόμενα από τη Γερμανία εδάφη, έμπαινε στο σταθμό της Φινλανδίας, στην Πετρούπολη.
Χιλιάδες λαού και στρατιωτών είχαν συγκεντρωθεί, στρατιωτικές μπάντες παιάνιζαν τη Μασσαλιώτιδα. Η Εκτελεστική Επιτροπή του Σοβιέτ είχε αναθέσει σε μια αντιπροσωπεία της να υποδεχτεί τους αφιχθέντες. Κατεβαίνοντας από το τρένο, μέσα στην αυτοκρατορική αίθουσα του σταθμού, ο Λένιν σχεδόν τράκαρε πάνω στον αρχηγό της αντιπροσωπείας αυτής, τον Μενσεβίκο Τσχέιτζε, που –ολοφάνερα κατσουφιασμένος– έσπευσε να νουθετήσει προκαταβολικά τον νεοφερμένο:
«Σύντροφε Λένιν, εξ ονόματος του Σοβιέτ της Πετρούπολης και ολόκληρης της Επανάστασης, χαιρετίζουμε τον ερχομό σας στη Ρωσία… Φρονούμε όμως ότι το κύριο καθήκον της επαναστατικής δημοκρατίας είναι για την ώρα να υπερασπίσουμε την επανάστασή μας απ’ όλες τις επιθέσεις που θα μπορούσαν να στραφούν εναντίον της, τόσο απ’ το εσωτερικό όσο κι απ’ το εξωτερικό. Ελπίζουμε ότι θα επιδιώξετε μαζί μας αυτούς τους σκοπούς».
Η απάντηση του Λένιν έπεσε σαν κεραμίδα στα κεφάλια των παρευρισκομένων. Γυρίζοντας σχεδόν τις πλάτες του στην αντιπροσωπεία, απευθύνθηκε στο πλήθος:
«Αγαπητοί σύντροφοι, στρατιώτες, ναύτες και εργάτες, είμαι χαρούμενος που στο πρόσωπό σας χαιρετίζω τη νικηφόρα ρωσική επανάσταση, χαιρετίζω την πρωτοπορία του παγκόσμιου προλεταριακού στρατού… Δεν είναι μακριά η ώρα που στην έκκληση του συντρόφου μας Καρλ Λήμπκνεχτ, οι λαοί θα στρέψουν τα όπλα τους ενάντια στους εκμεταλλευτές καπιταλιστές. Η ρωσική επανάσταση που έγινε από σας άνοιξε μια καινούρια εποχή. Ζήτω η παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση!».
Αυτή η εικόνα από μόνη της είναι αρκετή για να δείξει τι σήμαιναν οι «Θέσεις του Απρίλη» που επρόκειτο να παρουσιάσει ο Λένιν την επόμενη μέρα. Σήμαιναν το τέλος των πανηγυρισμών για τη νικηφόρα επανάσταση του Φλεβάρη και χάραζαν κιόλας το δρόμο προς τον Οκτώβρη.
Ο Λένιν και οι «παλιοί Μπολσεβίκοι»
Ο μοναρχικός, πρώην μαρξιστής, Π. Στρούβε, θα έγραφε αργότερα:
«Λογικό μέσα στην επανάσταση, πιστό στην ουσία της, ήταν μόνο το κόμμα των Μπολσεβίκων. Γι’ αυτό νίκησε».
Και ο ηγέτης του αστικού κόμματος «Συνταγματικοί Δημοκράτες» (γνωστοί σαν Κα Ντε ή «Καντέτοι» από τα αρχικά του ονόματός τους) Μιλιούκοφ:
«Αυτοί ήξεραν που πηγαίνουν και βάδιζαν προς μία και μόνη κατεύθυνση, που την είχαν πάρει για πάντα, προς το σκοπό τους που καθημερινά πλησίαζε όλο και περισσότερο».
Αυτές οι κρίσεις ήταν σωστές στη γενική τους μορφή, αλλά μόνο στη γενική τους μορφή.
Η αλήθεια είναι πως το κόμμα των Μπολσεβίκων δεν είχε σταθεί στο ύψος των περιστάσεων παρά μόνο μετά τον ερχομό του Λένιν στην Πετρούπολη (στις αρχές του Απρίλη). Ενώ πολλοί ανώνυμοι Μπολσεβίκοι φάνηκαν αληθινοί ηγέτες τις μέρες της εξέγερσης, η ηγεσία του κόμματος ουσιαστικά σύρθηκε πίσω από τις εξελίξεις. Η κατάσταση χειροτέρεψε μάλιστα προς στιγμήν, όταν απελευθερώθηκαν ή γύρισαν από την εξορία οι «παλιοί μπολσεβίκοι» – για να χρησιμοποιήσουμε έκφραση του ίδιου του Λένιν. Οι «παλιοί» αυτοί Μπολσεβίκοι δεν έθεταν σαν στόχο την ανατροπή της κυβέρνησης που προέκυψε από την πτώση του Τσαρισμού αλλά της παρείχαν κριτική υποστήριξη, καθώς τη θεωρούσαν επαναστατική σε σχέση με τον Τσαρισμό. Δεν έβλεπαν και δεν έθεταν με κανένα τρόπο το στόχο την εργατικής εξουσίας. Επικεφαλής των «παλιών Μπολσεβίκων» τέθηκαν τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής Στάλιν και Κάμενεφ καθώς και το πρώην μέλος της Δούμας (Κοινοβουλίου) Μουράνοφ.
Στις 14 του Μάρτη, ο Στάλιν, που είχε αναλάβει την αρχισυνταξία της επίσημης εφημερίδας των Μπολσεβίκων, «ΠΡΑΒΔΑ», μαζί με τον Κάμενεφ και το Μουράνοφ, καλούσε στο κύριο άρθρο της εφημερίδας για την υπεράσπιση των κατακτήσεων της επανάστασης
«μέσω της υποστήριξης της Προσωρινής Κυβέρνησης, όσο αυτή αγωνίζεται ενάντια στην αντίδραση, για την υπεράσπιση της δημοκρατίας κλπ”.
Το άρθρο αυτό προκάλεσε την οξεία παρατήρηση του Λένιν, ότι
«ήταν σαν ζητούσε από τους ιδιοκτήτες των οίκων ανοχής να εγκαταλείψουν την αμαρτία».
Την επόμενη μέρα, ο Κάμενεφ τασσόταν υπέρ της
«υπεράσπισης της εθνικής άμυνας, για να διαφυλαχθούν οι ελευθερίες που έχουμε κερδίσει»,
μ’ άλλα λόγια τη συνέχιση του πολέμου!
Αυτές οι θέσεις, ουσιαστικά προετοίμαζαν το κόμμα των Μπολσεβίκων να παίξει το ρόλο της νόμιμης αριστερής αντιπολίτευσης, σε μια καπιταλιστική κυβέρνηση.
«Η μέρα που βγήκε το πρώτο φύλλο της μεταμορφωμένης “Πράβδα”» διηγείται ο Μπολσεβίκος Σλιάπνικοφ, «ήταν μέρα χαράς και αγαλλίασης για τους οπαδούς της εθνικής άμυνας. Ολόκληρο το ανάκτορο της Ταυρίδας (σημ. σύνταξης: έδρα του Σοβιέτ και της Δούμας) αντηχούσε απ’ τη χαρμόσυνη είδηση: νίκη των μετριοπαθών, των λογικών μπολσεβίκων πάνω στους εξτρεμιστές. …Όταν εκείνο το φύλλο έφτασε στα εργοστάσια και τις εργατικές συνοικίες προξένησε βαθιά κατάπληξη στα μέλη μας και τους συμπαθούντες καθώς και σαρκαστική ικανοποίηση στους αντιπάλους μας».
Η Πράβδα υποχρεώθηκε σύντομα να δημοσιεύσει μιαν έντονη διαμαρτυρία της συνοικιακής επιτροπής του Βύμποργκ, που ήταν εργατικό προάστιο και προπύργιο των Μπολσεβίκων:
«Αν η εφημερίδα δεν θέλει να χάσει την εμπιστοσύνη των εργατικών συνοικιών, πρέπει να υψώσει τον δαυλό της επαναστατικής συνείδησης, ενάντια στις κουκουβάγιες της μπουρζουαζίας».
Οι διαμαρτυρίες της βάσης ανάγκασαν τη σύνταξη να προσέχει λίγο περισσότερο τις εκφράσεις της, αλλά όχι ν’ αλλάξει και την γραμμή της.
Η ενότητα με τους Μενσεβίκους στο τραπέζι
Από τη στιγμή που η ηγεσία του κόμματος επέλεγε το ρόλο της κριτικής υποστήριξης της αστικής κυβέρνησης, ποιοι λόγοι παρέμεναν για το σχίσμα με τους Μενσεβίκους;
Μια μέρα πριν την άφιξη του Λένιν, καλέστηκε στην Πετρούπολη κοινή συνδιάσκεψη Μπολσεβίκων – Μενσεβίκων. Εκεί, ο Μενσεβίκος Τσερετέλι πρότεινε τη συγχώνευση των δύο οργανώσεων («φραξιών» του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Ρωσίας) Μενσεβίκων και Μπολσεβίκων.
Ο Στάλιν υποδέχτηκε την πρόταση με όλη τη συμπάθειά του:
«Πρέπει να προχωρήσουμε. Η ενοποίηση είναι δυνατή πάνω στη γραμμή Τσίμμερβαλντ – Κιένταλ» (αντιπολεμικά συνέδρια από εκπροσώπους σοσιαλιστικών ρευμάτων κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πόλεμου).
Ο Μολότοφ, που είχε αρχικά την αρχισυνταξία της Πράβδα, αλλά παραμερίστηκε από την “τριάδα” Στάλιν, Κάμενεφ, Μουράνοφ γιατί είχε δώσει στην εφημερίδα πιο ριζοσπαστική κατεύθυνση, διατύπωσε αντιρρήσεις:
«Ο Τσερετέλι επιθυμεί να συνενώσει κάθε λογής ετερόκλητα στοιχεία, μια ενοποίηση πάνω σ’ αυτή τη γραμμή είναι λάθος».
Αλλά ο Στάλιν επέμενε στην άποψή του:
«Δεν είναι σωστό να προτρέχουμε με τις διαφωνίες, χωρίς διαφωνίες δεν υπάρχει κομματική ζωή. Μέσα στο κόμμα θα λύσουμε τις μικροδιαφορές μας».
Ακόμα κι αν παραβλέψουμε την κωμικοτραγική χροιά που αποκτούν τέτοιες δηλώσεις από το στόμα του Στάλιν, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε πως η πολιτική αυτή ουσιαστικά εκμηδένιζε ολόκληρη την πάλη του Λένιν κατά τα χρόνια του πολέμου για να καθαρίσει το κόμμα των Μπολσεβίκων από τον σοσιαλπατριωτισμό που είχε καταπιεί ακόμα και επαναστάτες με μεγάλο κύρος και ιστορία, όπως ο Πλεχάνοφ ή ο αναρχικός Κροπότκιν.
Οι θέσεις
Μια μέρα μετά την άφιξή του, ο Λένιν παρουσιάζει ολοκληρωμένα τις «Θέσεις» του (που έμειναν στην ιστορία σαν οι «θέσεις του Απρίλη») στην συνδιάσκεψη του κόμματος που βρισκόταν σε εξέλιξη εκείνες τις μέρες.
«Γιατί δεν πήραμε την εξουσία;» ρωτάει με το που ανεβαίνει στο βήμα. «Ακούστηκαν εδώ διάφορες δικαιολογίες, η αστική επανάσταση είναι ένας πρώτος σταθμός, υπάρχει ο πόλεμος κλπ… Αυτά είναι κουραφέξαλα. Όλη η υπόθεση βρίσκεται σε τούτο, ότι το προλεταριάτο δεν είναι αρκετά συνειδητό ούτε αρκετά οργανωμένο. Πρέπει να το παραδεχτούμε. Η υλική δύναμη βρίσκεται στα χέρια της εργατικής τάξης, μα οι αστοί βρέθηκαν εδώ συνειδητοί και προετοιμασμένοι. Αυτό είναι τερατώδες, μα πρέπει να το αναγνωρίσουμε ανοιχτά και να δηλώσουμε στο λαό ότι δεν πήραμε την εξουσία γιατί δεν ήμασταν ούτε οργανωμένοι ούτε αποφασισμένοι».
Και συνεχίζει, ξεκινώντας ουσιαστικά τον επανεξοπλισμό του κόμματος μπροστά στα καινούρια του καθήκοντα. Οι βασικές θέσεις που ανέπτυξε ήταν:
- Ενάντια στον πόλεμο, που εξυπηρετεί τα ιμπεριαλιστικά σχέδια της ρώσικης άρχουσας τάξης. Μόνο με την πλήρη ανατροπή του κεφαλαίου και το πέρασμα όλης της εξουσίας στα Σοβιέτ θα είχε νόημα η συνέχιση του πολέμου, ώστε να υπερασπιστεί το προλεταριάτο τις κατακτήσεις του.
- Η Ρωσία βρίσκεται τη σημερινή στιγμή στο πέρασμα από το πρώτο στάδιο της επανάστασης, που έδωσε την εξουσία στην αστική τάξη, στο δεύτερο στάδιό της που πρέπει να δώσει την εξουσία στα χέρια του προλεταριάτου και των φτωχών στρωμάτων της αγροτιάς.
- Καμιά υποστήριξη στην κυβέρνηση. Ξεσκέπασμα των ψεύτικων υποσχέσεών της και όχι «απαίτηση» να πάψει αυτή, κυβέρνηση καπιταλιστών, να είναι ιμπεριαλιστική.
- Αναγνώριση του γεγονότος ότι οι Μπολσεβίκοι είναι αδύνατη μειοψηφία μέσα στα περισσότερα Σοβιέτ. Αυτό σημαίνει πως χρειάζεται κριτική και υπομονετική εξήγηση στις μάζες με στόχο να τις πείσουν οι Μπολσεβίκοι και να κερδίσουν την πλειοψηφία με το μέρος τους.
- Όχι στην κοινοβουλευτική δημοκρατία από το ήδη κατακτημένο καθεστώς των Σοβιέτ (εργατικών και λαϊκών συμβουλίων που είχαν εγκαθιδρυθεί μέσα από την επανάσταση). Επιστροφή σ’ αυτή, από το καθεστώς των Σοβιέτ, θα ήταν βήμα προς τα πίσω.
- Δήμευση όλων των γαιών των τσιφλικάδων. Διανομή της γης στους φτωχούς αγρότες.
- Άμεση συγχώνευση όλων των τραπεζών της χώρας σε μια πανεθνική κεντρική τράπεζα, υπό τον έλεγχο του Κεντρικού Σοβιέτ.
- Άμεσο πέρασμα στον εργατικό έλεγχο της παραγωγής και της διανομής των προϊόντων, μέσω του Σοβιέτ.
- Προσαρμογή του προγράμματος του Κόμματος στις νέες συνθήκες που δημιούργησε η επανάσταση, μετονομασία του Κόμματος σε Κομμουνιστικό Κόμμα και ξεκίνημα των διαδικασιών για μια νέα διεθνή οργάνωση των εργαζομένων, την 3η, Διεθνή.
«Παραλήρημα»…
Οι θέσεις αυτές χαρακτηρίστηκαν «παραλήρημα», από τους αντίπαλους των Μπολσεβίκων, ενώ και μέσα στο κόμμα δεν έτυχαν αρχικά καθόλου θετικής υποδοχής. Δεν είναι τυχαίο ότι κυκλοφόρησαν αρχικά εξ ονόματος του ιδίου και μόνο!
Στις 8 του Απρίλη, η επίσημη εφημερίδα του κόμματος, η Πράβδα εξακολουθούσε να επιμένει πως:
«Όσο για το γενικό σχήμα του συντρόφου Λένιν, μας φαίνεται απαράδεκτο, στο μέτρο που παρουσιάζει σαν περαιωμένη την αστικοδημοκρατική επανάσταση και υπολογίζει σε μιαν άμεση μετατροπή της σε σοσιαλιστική».
Άλλωστε, η σύνταξη της εφημερίδας είχε δείξει από το Μάρτη τις διαθέσεις της απέναντι στον Λένιν, λογοκρίνοντας τα «Γράμματα από μακριά» που έστελνε, σε μια προσπάθεια να παρέμβει στις εξελίξεις μέχρι να καταφέρει να επιστρέψει στη Ρωσία.
Η βάση υπέρ των θέσεων του Λένιν
Ήταν όμως τόση η κρισιμότητα της κατάστασης, που ο Λένιν δε φοβήθηκε να μείνει μειοψηφία του ενός μέσα στην ηγεσία του κόμματος, μέχρι να πείσει γι’ αυτές, ενώ σκεφτόταν ακόμη και τη διάσπαση, αν δεν το κατάφερνε.
Ωστόσο, στη συνδιάσκεψη του κόμματος στα τέλη του Απρίλη, η βάση υιοθέτησε τις θέσεις του σχεδόν ομόφωνα.
Αυτή η μεταστροφή δεν μπορεί να εξηγηθεί από την προσωπική δημοτικότητα και το κύρος του Λένιν, που ήταν ασφαλώς μεγάλο. Ούτε υπήρχε κάποιου είδους «μηχανισμός» που έλεγχε ο Λένιν, που θα μπορούσε να πείσει μία προς μία όλες τις οργανώσεις βάσης του κόμματος, μέσα σε μια τόσο σύντομη και χαοτική περίοδο.
Οι θέσεις του Λένιν όμως εκφράζανε τους πόθους, τις ελπίδες και τις αντικειμενικές δυνατότητες του πιο προχωρημένου στρώματος της εργατικής τάξης, που οργανωνόταν κιόλας στους Μπολσεβίκους, αφήνοντας στην άκρη παλιές φόρμουλες και σχήματα.
Η αλλαγή της πορείας του κόμματος δείχνει επίσης το πόσο δημοκρατικό ήταν το εσωτερικό καθεστώς στο κόμμα των Μπολσεβίκων στην πρώτη περίοδο της επανάστασης και προτού περάσει στα χέρια του Στάλιν.
Η ιστορία των «Θέσεων του Απρίλη» έχει εξαιρετικά μεγάλη σπουδαιότητα, όχι μόνο γιατί αποτελούν τη θεωρητική προπαρασκευή της Οκτωβριανής επανάστασης, αλλά γιατί δείχνει με τον πιο ανάγλυφο τρόπο ότι χωρίς επαναστατική θεωρία δεν μπορεί να υπάρξει επαναστατική πράξη και πως χωρίς συνειδητή επαναστατική ηγεσία, δηλαδή ένα μαζικό επαναστατικό κόμμα, δεν μπορεί να υπάρξει νικηφόρα επανάσταση.
