Παραθέτουμε άρθρο του συντρόφου Κάνυον Λαλάμα από τη «Σοσιαλιστική Εναλλακτική», αμερικάνικο τμήμα της CWI, το οποίο είναι ενδεικτικό του που κινείται ο προβληματισμός και η αναζήτηση στις ΗΠΑ, σαν αποτέλεσμα της μεγάλης κρίσης που σαρώνει τη χώρα από το 2007. Την ίδια στιγμή είναι σίγουρο πως απασχολεί και τμήματα του κινήματος και στην Ελλάδα.
Μετάφραση Γιάνης Λαζαρίδης
Στον κόσμο επικρατεί το χάος. Πόλεμοι, φτώχια και καταπίεση αποτελούν μέρος της καθημερινότητας για δισεκατομμύρια ανθρώπων ανά την υφήλιο. Ακόμα και στην τελευταία περίοδο οικονομικής άνθησης (πριν την τρέχουσα κρίση) το 80% του πληθυσμού του πλανήτη – 5,4 δισεκατομμύρια άτομα – ζούσε με λιγότερο από 10 δολάρια την ημέρα. Αυτή τη στιγμή που ο κόσμος βρίσκεται στο μέσο της κρίσης, ακόμη κι ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας δήλωσε πως η κατάσταση θα καταλήξει σε μια
«συμφορά για τον άνθρωπο και την ανάπτυξη… ο αριθμός των χρονίως υποσιτισμένων αναμένεται να φτάσει φέτος το ένα δισεκατομμύριο».
Οι πόλεμοι στη Mέση Aνατολή, η περιβαλλοντική καταστροφή, η οικονομική αναταραχή που όλο και χειροτερεύει, αποτελούν τα πιο χτυπητά μόνο σύγχρονα παραδείγματα της κρίσης που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.
Στη ρίζα όλων αυτών των δεινών είναι το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό σύστημα του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός είναι που δίνει ζωή στις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες και σ’ ένα περιβάλλον αδίσταχτου ανταγωνισμού, όπου μόνος στόχος είναι η επιδίωξη γρήγορου κέρδους, εξουσίας και φυσικών πόρων, ανεξάρτητα από το ανθρώπινο κόστος.
Μπορεί οι πολυεθνικές και τα καπιταλιστικά κράτη να έχουν κατακτήσει τον κόσμο, εκατομμύρια όμως φτωχών, καταπιεσμένων ανθρώπων, από το Λίβανο και το Ιράκ έως και τη Βενεζουέλα και το Μεξικό, περνούν στην αντεπίθεση. Από το ξέσπασμα της διεθνούς οικονομικής κρίσης και μετά, εργατικά κινήματα και κινήματα νεολαίας ακόμη και στα πλέον ανεπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη αντιμάχονται στην επίθεση που δέχονται τα εισοδήματά τους, δείχνοντας έτσι την τεράστια οργή που αναδύεται από τα κάτω.
Πολλοί απ’ αυτούς ψάχνουν για μια εναλλακτική λύση απέναντι στην αθλιότητα του καπιταλισμού, ενώ επίσης πολλοί, κυρίως στη Λατινική Αμερική, αρχίζουν να στρέφονται και πάλι στον σοσιαλισμό. Συχνά, ωστόσο, εκφράζονται επιχειρήματα όπως ότι ο σοσιαλισμός είναι ανέφικτος καθώς πηγαίνει ενάντια στην ίδια την “ανθρώπινη φύση”. Στο άρθρο αυτό επιχειρείται να δοθούν κάποιες απαντήσεις για τις ανησυχίες αυτές.
Το χρήμα δεν είναι που κινητοποιεί τον άνθρωπο; Ο σοσιαλισμός δεν θα κατέπνιγε τη σκληρή δουλειά και τις καινοτομίες;
Κι όμως, είναι ο καπιταλισμός αυτός που στην πραγματικότητα καταπνίγει τα κίνητρα για ανάπτυξη και την δημιουργικότητα στην πλειοψηφία του πληθυσμού, την εργατική τάξη. Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο για τα κίνητρα του ανθρώπου, από τον εξαναγκασμό να δουλεύει στην ίδια επαναλαμβανόμενη εργασία για 8 με 12 ώρες τη μέρα, απλά και μόνο για να πληρώνει τους λογαριασμούς του.
Όπως το έθεσε ένας Αμερικανός σοσιαλιστής, ο Γιουτζήν Ντεμπς,
«[Οι άνθρωποι] δεν καταβάλλονται από τη δουλειά αλλά από τη δουλεία. Αυτός που πρωταρχικά δουλεύει για κάποιον άλλο, το κάνει κυρίως επειδή εξαναγκάζεται να το κάνει, και ένας τέτοιος εξαναγκασμός αποτελεί τον ορισμό της δουλείας».
Μετά από 40 και πλέον ώρες δουλειάς που ναρκώνει το μυαλό και υπό την πίεση άλλων απαιτήσεων της ζωής, οι περισσότεροι εργαζόμενοι δεν έχουν τον χρόνο να αναπτύξουν τις δημιουργικές τους δυνατότητες και τα ταλέντα τους. Και σαν να μην έφτανε αυτό, οι εργαζόμενοι στο καθεστώς του καπιταλισμού δεν έχουν και το κίνητρο να αναπτύξουν καινοτομίες που θα τους γλίτωναν από ένα μέρος του μόχθου τους και αποτελεσματικότερες μεθόδους εργασίας. Στην άγρια και ανταγωνιστική οικονομία της αγοράς, μεγαλύτερη εργασιακή παραγωγή συνήθως σημαίνει απολύσεις του πλεονάζοντος προσωπικού και ακόμη μεγαλύτερη εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού, με τα κέρδη να πηγαίνουν “πάνω” και την ποιότητα ζωής των εργαζομένων, αντιστοίχως, κάτω.
Αν ήταν όμως οι ίδιοι οι εργαζόμενοι αυτοί που, σε περιβάλλον δημοκρατικής και σοσιαλιστικής οικονομίας, συλλογικά θα κατείχαν και θα διηύθυναν τους εργασιακούς τους χώρους αντί να δέχονται εντολές από κάποιο αφεντικό, θα είχαν πολύ περισσότερα κίνητρα για ανάπτυξη. Κάθε καινοτόμα εφεύρεση θα σήμαινε αυτομάτως είτε λιγότερες ώρες εργασίας, είτε υψηλότερη ποιότητα ζωής.
Και αν όλα τα επαγγέλματα παρείχαν καλό μισθό, συνθήκες και ασφάλιση, οι άνθρωποι θα επιδίωκαν την επαγγελματική σταδιοδρομία που τους ευχαριστεί αντί μιας δουλειάς που τους παρέχει οικονομική και μόνο ασφάλεια, ενώ θα γινόντουσαν και πολύ πιο παραγωγικοί.
Οι άνθρωποι δεν είναι πολύ άπληστοι και εγωιστές ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει ο σοσιαλισμός;
Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ του να είναι κανείς ιδιοτελής και του να ενδιαφέρεται για το συμφέρον του. Δεν αμφιβάλλει κανείς πως οι άνθρωποι ενδιαφερόμαστε για το συμφέρον μας, για ότι είναι καλύτερο για μας, και η μάχη για μια σοσιαλιστική κοινωνία είναι πλήρως εναρμονισμένη μ’ αυτήν μας την τάση. Οι σοσιαλιστές παλεύουμε για έναν μισθό που θα καλύπτει τις ανάγκες επιβίωσης του καθένα, για δωρεάν δημόσιο σύστημα υγείας, δωρεάν δημόσια παιδεία μέσω των πανεπιστημίων, παροχή στέγης σε όλους, και για άλλα προγράμματα τα οποία θα προσέφεραν ανώτερη ποιότητα ζωής στη μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου.
Όπως έχει δείξει η ιστορία του συνδικαλιστικού κινήματος, οι εργαζόμενοι έχουμε τη δύναμη να βελτιώσουμε τις συνθήκες της ζωής μας όταν δουλεύουμε συλλογικά κι όχι ως μεμονωμένα άτομα που απεγνωσμένα προσπαθούν να πετύχουν σ’ ένα σύστημα το οποίο λειτουργεί εις βάρος μας.
Η ειρωνεία είναι πως οι ίδιοι οι θεωρητικοί του πρώιμου καπιταλισμού που κήρυσσαν πως το ανθρώπινο γένος είναι πολύ “άπληστο” για να μπορέσει να λειτουργήσει ο σοσιαλισμός, είναι αυτοί που κατόπιν απαιτούσαν από τους εργαζόμενους να “σφίξουν κι άλλο το ζωνάρι για το κοινό καλό” κάθε φορά που ήθελαν να μειώσουν τους μισθούς μας, να προβούν σε απολύσεις ή να κάνουν περικοπές στα προγράμματα κοινωνικής στήριξης.
Το ενδιαφέρον για το συμφέρον μας όμως δεν είναι το μόνο πράγμα που μας χαρακτηρίζει. Ρίξτε μια ματιά πόσοι άνθρωποι προσφέρουν εθελοντικό κοινωνικό έργο. Σύμφωνα με το Γραφείο Στατιστικών Εργασίας των Η.Π.Α., περίπου 65 εκατομμύρια Αμερικανών προσέφεραν εθελοντική εργασία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο 2005.
Μετά την καταστροφή που έφερε ο τυφώνας Κατρίνα, οι δωρεές που δόθηκαν από τον απλό κόσμο για τη στήριξη των θυμάτων έφτασαν τα 4,25 δις δολάρια, όταν οι δωρεές από επιχειρήσεις και πολυεθνικές άγγιξαν μόλις τα 400 εκατομμύρια (Οδηγός Φιλανθρωπικών Έργων, 8/8/06). Τέτοιες εικόνες δείχνουν την τεράστια θυσία και αλληλεγγύη που είναι ικανοί να δείξουν οι εργαζόμενοι όταν χρειαστεί.
Δεν θα καταλήξει ο σοσιαλισμός σε δικτατορία όπως στη Ρωσία;
Οι απάνθρωπες γραφειοκρατικές δικτατορίες στη Ρωσία, Κίνα, Ανατολική Ευρώπη και άλλες περιοχές, αποτελούν περιπτώσεις μιας ολοκληρωτικής άρνησης του γνήσιου δημοκρατικού σοσιαλισμού. Παράλληλα, είναι καίριας σημασίας οι σημερινοί σοσιαλιστές να μελετήσουν την εμπειρία της Ρωσικής επανάστασης, ώστε να αντλήσουν συμπεράσματα για τους λόγους που οδήγησαν σ’ αυτόν τον γραφειοκρατικό εκφυλισμό, λόγοι που ανευρίσκονται στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες και όχι στην ανθρώπινη φύση.
Στη ρωσική επανάσταση του 1917 για πρώτη φορά στην ιστορία η εργατική τάξη ανέτρεψε τον καπιταλισμό και άρχισε να οικοδομεί μια νέα, σοσιαλιστική κοινωνία. Στην πρώιμη αυτή Σοβιετική Ένωση λειτουργούσε η πιο δημοκρατική κυβέρνηση που είχε ποτέ δει ο κόσμος: απλοί εργαζόμενοι και αγρότες διηύθυναν με δημοκρατικό τρόπο την κοινωνία, μέσα από τα συμβούλια των εργαζομένων (τα επονομαζόμενα σοβιέτ). Ήταν μάλιστα από τις πρώτες χώρες παγκοσμίως που απέδωσαν στις γυναίκες ίσα νομικά δικαιώματα, μεταξύ άλλων το δικαίωμα στην ψήφο και το δικαίωμα στην έκτρωση, ενώ νομιμοποιήθηκε και η ομοφυλοφιλία.
Οι Μπολσεβίκοι ηγέτες, Λένιν και Τρότσκι, υποστήριζαν συνεχώς ότι είναι αδύνατο να χτίσεις τον σοσιαλισμό σε μία και μόνο χώρα, και ειδικά σε μια υποανάπτυκτη Ρωσία, με τις ημι-φεουδαρχικές συνθήκες που επικρατούσαν. Πίστευαν πως ο μόνος τρόπος για να επιβιώσει η Ρωσική επανάσταση ήταν να εξαπλωθεί και στα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη της Δυτικής Ευρώπης.
Οι κύριες καπιταλιστικές δυνάμεις απ’ την άλλη, αντιλήφθηκαν πως η Ρωσική επανάσταση δεν ήταν απλά και μόνο μια τοπική υπόθεση, αλλά μια απειλή για τον καπιταλισμό διεθνώς. Μαζί λοιπόν με τους Ρώσους καπιταλιστές και μεγαλογαιοκτήμονες, υποκίνησαν έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο με σκοπό να ανατρέψουν τη νεοσύστατη Σοβιετική κυβέρνηση. 21 κράτη, μεταξύ των οποίων οι Η.Π.Α., η Γαλλία και η Βρετανία, εισβάλλουν στη Ρωσία για να βοηθήσουν στην αντεπανάσταση.
Αποφασιστικής σημασίας στοιχείο για την νίκη των Μπολσεβίκων στον εμφύλιο αποτέλεσε το κύμα επαναστάσεων που ξέσπασε στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο, εμπνευσμένο από τη Ρωσική Επανάσταση, και το κάλεσμα των Μπολσεβίκων προς τους εργαζόμενους να εναντιωθούν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι εξεγέρσεις των επαναστατών στη Γερμανία και την υπόλοιπη Ευρώπη οριστικοποίησαν το τέλος του πολέμου, αναγκάζοντας τις άρχουσες τάξεις διεθνώς να αποσύρουν τα στρατεύματα τους από τη Ρωσία αν ήθελαν να αποφύγουν περαιτέρω αναταραχές.
Αυτές οι επαναστάσεις, δυστυχώς, δεν κατάφεραν να ανατρέψουν και εκεί τον καπιταλισμό. Κι αυτό διότι, σε αντίθεση με τη Ρωσία, δεν υπήρχε κάποιο μαζικό επαναστατικό κόμμα πρόθυμο να οδηγήσει τις επαναστάσεις στον τελικό τους στόχο. Αντίθετα, τα μαζικά εργατικά κόμματα της Ευρώπης («Εργατικά», «Σοσιαλδημοκρατικά» και «Σοσιαλιστικά») είχαν στην ηγεσία τους ρεφορμιστές ηγέτες, οι οποίοι παίξανε αποφασιστικό ρόλο στην τελική διάσωση του καπιταλισμού.
Έτσι, παρόλο που η Σοβιετική Ένωση κατάφερε να τερματίσει την προσπάθεια για αντεπανάσταση, παρέμεινε απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο. Ο αιματηρός εμφύλιος γονάτισε τη χώρα, με τις σοβιετικές μάζες να υποφέρουν από εξουθένωση, ανεργία και πείνα. Η κατάσταση αυτή έστρωσε το δρόμο για την άνοδο στην εξουσία μιας κάστας συντηρητικών γραφειοκρατών. Η γραφειοκρατία, με επίκεντρο τον Στάλιν, συγκέντρωσε τις εξουσίες στα χέρια της στο διάστημα 1920 με 1930 συντρίβοντας τα δημοκρατικά δικαιώματα που με τις μάχες της είχε κερδίσει η Ρωσική εργατική τάξη.
Οι επαναστάσεις που ακολούθησαν, τόσο σε αποικιοκρατούμενες περιοχές, όσο και σε περιοχές της Ευρώπης, στράφηκαν δυστυχώς στο παράδειγμα της Ρωσίας, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στη Σοβιετική κυβέρνηση να εξάγει το σταλινικό μοντέλο στην Κίνα, την Ανατολική Ευρώπη και αλλού.
Μήπως ο καπιταλισμός είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης;
Η άρχουσα τάξη θέλει να πιστεύουμε πως ο καπιταλισμός ή η ταξική κοινωνία είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της φύσης του ανθρώπου. Ενώ όμως η βιολογία μας πράγματι καθορίζει ορισμένες πτυχές της συμπεριφοράς μας, αυτό που ονομάζουμε ανθρώπινη φύση δεν είναι κάποιο μόνιμο και αναλλοίωτο γνώρισμα, το οποίο με κάποιο μαγικό τρόπο έρχεται ουρανοκατέβατο πάνω μας. Το πώς συμπεριφερόμαστε και το πώς θα σχετιζόμαστε με τον κόσμο και τους ανθρώπους γύρω μας θα εξαρτάται πάντα από τις μεταβαλλόμενες κοινωνικές συνθήκες και από τη σχέση μας με τον φυσικό κόσμο.
Για εκατομμύρια χρόνια οι άνθρωποι ζούσαν ισότιμα μεταξύ τους σε νομαδικές κοινωνίες σαν κυνηγοί- τροφοσυλλέκτες. Η τροφή, η προστασία από τα στοιχεία της φύσης και ότι ήταν απαραίτητο για την επιβίωση παρέχονταν ισότιμα σε όλα τα μέλη της κοινωνίας. Μόνο μετά την αγροτική επανάσταση, όπου οι νομαδικές φυλές εγκαθίσταντο σε ένα μέρος και καλλιεργούσαν τη γη, θα εμφανίζονταν το πλεόνασμα σε αγαθά το οποίο θα επέτρεπε, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου, την ανάπτυξη μιας άρχουσας τάξης.
Από κείνον τον καιρό και μετά, πολλές και διάφορες άρχουσες τάξεις θα ισχυρίζονται πως είναι στη «φύση του ανθρώπου» να είναι κάποιος ιδιοκτησία και σκλάβος ενός άλλου, ή το να υπάρχει ένας βασιλιάς επιλεγμένος από τον Θεό ο οποίος θα πρέπει να κυβερνά όλους τους άλλους. Μια τέτοια πεποίθηση οι άνθρωποι σήμερα θα την χαρακτήριζαν ομόφωνα σαν την απόλυτη ανοησία!
Επιστρατεύοντας την μοντέρνα τεχνολογία για την κάλυψη των αναγκών του καθένα, ο σοσιαλισμός θα δημιουργούσε την υλική βάση πάνω στην οποία ο πολιτισμός του ανθρώπου θα μεταλλάσσονταν με τον πιο θεμελιώδη τρόπο. Σε αντίθεση με μια κοινωνία η οποία επιβραβεύει τους διεφθαρμένους και τους άπληστους, μια σοσιαλιστική κοινωνία θα δημιουργούσε μια νέα κουλτούρα, βασισμένη στην ισότητα και τη δικαιοσύνη.
Οι αποφάσεις θα παίρνονταν με δημοκρατικό τρόπο, όχι εκλέγοντας το ένα καπιταλιστικό κόμμα μετά το άλλο κάθε πέντε χρόνια, αλλά με τους απλούς εργαζόμενους να παίρνουν οι ίδιοι τις αποφάσεις μέσα από μαζικές συνελεύσεις και άμεσες εκλογές. Άτομα που θα είχαν κάποια εξουσία, όπως για παράδειγμα διευθυντές και εκπρόσωποι του δημοσίου, θα εκλέγονταν για το ρόλο τους, θα ήταν άμεσα ανακλητοί, ενώ ο μισθός τους θα ήταν ίσος με το μέσο μισθό των προσώπων που εκπροσωπούν.
Με την μείωση των ημερών εργασίας εβδομαδιαίως, συγκαταλέγοντας και τους άνεργους στην ανακατανομή της εργασίας, και καλύπτοντας τις βασικές ανάγκες όλων, γυναίκες και άνδρες θα ήταν πια ελεύθεροι να αναλάβουν οι ίδιοι τον έλεγχο της ζωής τους και να ακολουθήσουν οποιαδήποτε μορφή δημιουργικής και πνευματικής προσπάθειας τους ενδιαφέρει, απελευθερώνοντας έτσι το πλούσιο δημιουργικό δυναμικό του ανθρωπίνου γένους.
