Ελένη Μπέκου, μέλος στις Μαχητικές και Ελεύθερες Βόλου
«Τι δουλειά κάνει η μάνα σου;»
«Είναι νοικοκυρά»
«Α, κάθεται δηλαδή»
Δισεκατομμύρια απλήρωτες ώρες εργασίας
Παρά το γεγονός ότι ζούμε στον 21ο αιώνα και πολλά από τα θεσμικά δικαιώματα της γυναίκας έχουν κατοχυρωθεί, είναι αλήθεια ότι μπορούμε να μιλάμε άνετα περί χειραφέτησης της γυναίκας και ισότητας των φύλων; Σίγουρα όχι, ειδικά όταν βλέπουμε την κυβέρνηση των αρίστων να προσπαθεί να βάλει στα σχολεία θεωρίες όπως την «Προγεννητική Αγωγή», που στην ουσία αρνούνται το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση. Ας εξετάσουμε όμως ένα άλλο ζήτημα, το οποίο δε συζητιέται τόσο ή μάλλον το θεωρούμε δεδομένο μέσα στην πατριαρχική κοινωνία που ζούμε. Το ζήτημα αυτό είναι η απλήρωτη οικιακή εργασία των γυναικών ή αλλιώς το γνωστό «νοικοκυριό». Γιατί όμως την ονομάζουμε απλήρωτη οικιακή εργασία;
Σύμφωνα με έρευνες, παγκοσμίως οι δουλειές του σπιτιού που εκτελούνται από γυναίκες, υπολογίζονται στις 12,5 δισεκατομμύρια εργατικές ώρες κάθε χρόνο.[1] Πρόκειται για τις ώρες που οι γυναίκες ξοδεύουν για να καθαρίσουν, να μαγειρέψουν, να φροντίσουν τα παιδιά, τους ηλικιωμένους ή / και μέλη της οικογένειας με αναπηρία, κοκ.
Εξίσου συνταρακτικό είναι το γεγονός πως, αν οι γυναίκες πληρώνονταν για αυτή τη δουλειά, θα κέρδιζαν 10,8 τρισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο! Βλέπουμε λοιπόν γιατί οι άρχουσες τάξεις και οι κυβερνήσεις που τις υπηρετούν, διαιωνίζουν την πατριαρχία και έχουν προωθήσει την αντίληψη ότι οι οικιακές εργασίες είναι δουλειές που η γυναίκα πρέπει να κάνει χωρίς να πληρώνεται, επειδή είναι «υποχρέωσή» της απέναντι στην οικογένεια της.
Μεγάλο μέρος των οικιακών εργασιών, θα μπορούσε όμως να γίνεται με διαφορετικό τρόπο, με τις εργασίες να μην είναι καν «οικιακές». Συγκεκριμένα με
- Δημόσια μαγειρεία σε κάθε συνοικία,
- Δημόσια καθαριστήρια / πλυντήρια σε κάθε συνοικία
- Δημόσιες δομές φροντίδας ηλικιωμένων και ατόμων με αναπηρία (κέντρα ημέρας, κέντρα φιλοξενίας, κλπ)
- Επαρκείς και δωρεάν βρεφονηπιακούς σταθμούς, όπως και κέντρα δημιουργικής απασχόλησης
- Προγράμματα βοήθειας στο σπίτι για τους ασθενείς, τους ηλικιωμένους, κ.α.
Όλα αυτά και άλλα πολλά που θεωρούνται «υποχρέωση» της γυναίκας, θα μπορούσαν και θα έπρεπε να προσφέρονται σε πολύ χαμηλή τιμή ή δωρεάν από το κράτος, στα πλαίσια μιας ουσιαστικής κοινωνικής πολιτικής, προς ελάφρυνση της γυναίκας και της οικογένειας συνολικά.
Κάποια από τα παραπάνω στην Ελλάδα προσφέρονται σε συγκεκριμένες κατηγορίες επαγγελμάτων που οι κυβερνήσεις θέλουν να κρατούν σχετικά πιο ικανοποιημένες. Για παράδειγμα, υπάρχουν μαγειρεία όπου οι αστυνομικοί μπορούν να τρώνε μεσημεριανό και βραδινό με 3-4 ευρώ. Ακόμα μεγαλύτερες είναι οι παροχές για τους αξιωματικούς του στρατού (σίτιση με συμβολικό αντίτιμο για τους ίδιους και τα παιδιά τους, πρατήρια για προμήθεια τροφίμων και άλλων προϊόντων σε ειδικές τιμές, και πολλά ακόμα), κοκ. Γιατί να μην μπορούν τέτοιες πολιτικές να ισχύουν για ολόκληρη την κοινωνία;
Αν φαντάζουν ουτοπικά, αξίζει να δούμε ότι πολλά από τα παραπάνω έγιναν σε μεγάλο βαθμό πραγματικότητα μετά την σοσιαλιστική επανάσταση του 1917 στη Ρωσία. Οι κατακτήσεις αυτές αλλοιώθηκαν στη συνέχεια από το δικτατορικό καθεστώς που κυριάρχησε, ενώ καταργήθηκαν όταν παλινορθώθηκε ο καπιταλισμός.
Οι επιπτώσεις της οικιακής εργασίας
Είναι γνωστές άλλωστε οι επιπτώσεις του φόρτου της οικιακής εργασίας (μιας εργασίας σκληρής, μονότονης και μη δημιουργικής) τόσο σε υλικό όσο και σε σωματικό, αλλά και πνευματικό επίπεδο.
Λόγω του μεγάλου φόρτου της οικιακής εργασίας, η γυναίκα έχει ελάχιστο ή και καθόλου χρόνο για να αφιερώσει για τον εαυτό της και να αναπτύξει τα δικά της ενδιαφέροντα και δραστηριότητες (αθλητικές, καλλιτεχνικές, ενεργή συμμετοχή σε κινήματα, συνδικαλιστική δράση κ.α.), όπως επίσης και να ξεκουραστεί. Στις περιπτώσεις που όντως τα καταφέρνει, κομμάτι της κοινωνίας την χαρακτηρίζει «τεμπέλα» και «κακή μητέρα που δεν ενδιαφέρεται για τα παιδιά της».
Επιπλέον, πολλές φορές μια γυναίκα είναι τόσο φορτωμένη με την οικιακή εργασία και τη φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων μελών της οικογένειας που δε μπορεί να έχει άλλη απασχόληση και επομένως ένα εισόδημα. Στην ουσία δε μπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί. Σε αυτό παίζουν ρόλο κι άλλοι παράγοντες, όπως η οικονομική εκμετάλλευση από το σύζυγό της, ο οποίος μπορεί να μη της επιτρέπει να βρει δουλειά, εμποδίζοντας έτσι τη χειραφέτησή της.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί ότι υπάρχει μια αντίφαση όσον αφορά τις επικρατούσες απόψεις για το νοικοκυριό. Το αντιφατικό σχετικά με αυτό είναι ότι το νοικοκυριό -μαζί με τη μητέρα φυσικά- είτε θα βρίσκονται σε μεγάλη εκτίμηση (στα λόγια τουλάχιστον) είτε θα απαξιώνονται. «Αγιοποιείται» η μητρότητα και η φροντίδα του σπιτιού και ταυτόχρονα δεν θεωρείται ότι η γυναίκα κάνει τίποτε σπουδαίο, ούτε θεωρείται ότι χρειάζεται κανένα μέτρο από την πολιτεία για την ενίσχυση της εργαζόμενης μητέρας, της νοικοκυράς, κλπ.
«Γυναικείες» δουλειές;
Παράλληλα με τις διεκδικήσεις μέτρων και πολιτικών από το κράτος, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ένα πράγμα: οι δουλειές του σπιτιού δεν έχουν φύλο. Δεν είναι γυναικείες ή αντρικές. Έχουν να κάνουν με την ανάγκη αυτοσυντήρησης των ανθρώπων. Σύμφωνα με τις πατριαρχικές αντιλήψεις όμως, οι δουλειές του σπιτιού είναι κατά φύση γυναικείες. Ο μόνος ρόλος του άντρα στο σπίτι είναι να φέρνει τα λεφτά, ενώ η γυναίκα είναι υποτίθεται σχεδιασμένη από τη φύση για να κάνει οικιακές εργασίες και παιδιά.
Αυτές οι αντιλήψεις έχουν εδραιωθεί για τα καλά στα μυαλά πολύ μεγάλου μέρους της κοινωνίας, με πολλές γυναίκες να τις υιοθετούν και να νιώθουν ότι είναι καθήκον τους και ότι (πρέπει να) εκπληρώνονται μέσα από αυτό. Έτσι, ακόμα και σε κάποιες περιπτώσεις που άνδρες αποφασίζουν να βοηθήσουν με κάποια οικιακή εργασία (η ισότιμη συμμετοχή στις δουλειές του σπιτιού είναι σπάνιο φαινόμενο), υπάρχουν γυναίκες που θα πουν «Άσε, εσύ δεν ξέρεις από αυτά» ή ακόμα χειρότερα «Τι είσαι; Αδερφή;» κάνοντας μια τελείως άσχετη σύνδεση της σεξουαλικής ταυτότητας με την οικιακή εργασία.
Στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων βέβαια δεν είναι οι άντρες που πάνε να βοηθήσουν και οι γυναίκες που τους αποτρέπουν. Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, με τους άντρες να ισχυρίζονται «Δε μπορώ να το κάνω τόσο καλά όσο εσύ» ή «Δεν ξέρω εγώ απ’ αυτά», λες και οι οικιακές εργασίες δεν είναι κάτι που μαθαίνεται, αλλά μια «δεξιότητα» με την οποία γεννιέσαι.
Απέναντι στο κοινωνικό ζήτημα της οικιακής εργασίας δεν σιωπούμε, αλλά είναι καθήκον μας ως φεμινιστικό κίνημα να το θίγουμε διαρκώς, διότι δε νοείται χειραφέτηση της γυναίκας χωρίς την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος. Ένα απλό «ευχαριστώ» στη νοικοκυρά, όπως μας γαλούχισε η πατριαρχία, προφανώς δεν αρκεί. «Πες στη μάνα σου/γυναίκα σου ευχαριστώ» και ξεμπέρδεψες… Πρέπει να αγωνιστούμε για την «κοινωνικοποίηση» της οικιακής εργασίας που θα δώσει στις γυναίκες χρόνο και μεγαλύτερη ανεξαρτησία, την ίδια στιγμή όμως πρέπει να αγωνιστούμε για την κοινωνική ασφάλιση των άνεργων νοικοκυρών.
*χαρακτηριστική είναι η σκηνή στην ταινία Πολίτικη Κουζίνα (2003) του Τάσου Μπουλμέτη, όπου ο πατέρας του πρωταγωνιστή, όταν αντιλαμβάνεται ότι στον γιο του αρέσει η μαγειρική, του λέει «Δε με λες εσύ, ντιγκιντάγκας θα γίνεις;» (ντιγκιντάγκας: προσβλητικός χαρακτηρισμός για τους ομοφυλόφιλους)
[1] oxfam.org: Time to care & oxfamilibrary.openrepository.com: Unpaid and underpaid care work and the global inequality crisis
