Την ώρα που οι καταναλωτές δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να ανταποκριθούν σε στοιχειώδεις ανάγκες όπως η θέρμανση και η διατροφή, οι μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ αυξάνουν τον τζίρο τους, όπως έδειξαν πρόσφατα στοιχεία της εταιρείας ερευνών Circana.
Συνολικά η αξία των πωλήσεων στα τρόφιμα αυξήθηκε κατά 9,8% μεταξύ Γενάρη και Αυγούστου του 2023 σε σχέση με την ίδια περίοδο του προηγούμενου χρόνου (από 4,45 περίπου, στα 5,85 δις ευρώ). Το ίδιο διάστημα σημείωσε αύξηση και η αξία των πωλήσεων προϊόντων «Ιδιωτικής Ετικέτας» (οι φτηνές, ανώνυμες μάρκες των σούπερ μάρκετ) φτάνοντας να αντιστοιχεί στο 26,2% του συνόλου από 25,5% την αντίστοιχη περίοδο της προηγούμενης χρονιάς. Όσο δηλαδή τα νοικοκυριά ανταποκρίνονται με δυσκολία ακόμη και στο κόστος της διατροφής και στρέφονται σε φτηνότερα προϊόντα, οι ιδιοκτήτες των σούπερ μάρκετ αυξάνουν τα έσοδά τους.
Δε είναι τυχαίο επομένως το γεγονός ότι σύμφωνα με έρευνα της Pulse που δημοσιεύτηκε στα τέλη Σεπτέμβρη το 87% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η ακρίβεια (σε βασικά είδη και υπηρεσίες όπως η ενέργεια και τα τρόφιμα) είναι «πολύ σοβαρό» ή «αρκετά σοβαρό» πρόβλημα.
Το ίδιο περίπου διάστημα δημοσιεύτηκαν στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ σύμφωνα με τα οποία το κόστος των τροφίμων, της στέγασης και των μετακινήσεων αντιστοιχεί στον μισό περίπου προϋπολογισμό των νοικοκυριών.
Έτσι, οι περικοπές στα έξοδα δεν περιορίζονται πλέον στη διασκέδαση και τις διακοπές, αλλά έχουν περάσει και στον τομέα της διατροφής, κάτι που σε μακροπρόθεσμη βάση ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των καταναλωτών.
Η έρευνα του ΙΕΛΚΑ
Οι αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες εξαιτίας της διαρκούς αύξησης των τιμών, δεν αφορά μόνο στην επιλογή «ανώνυμων» προϊόντων, αλλά και στα είδη τροφίμων που επιλέγονται κατά κύριο λόγο από τους καταναλωτές. Στις 11 Οκτωβρίου το Ινστιτούτο Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΚΛΑ) δημοσίευσε έρευνα για τις δαπάνες ανά διατροφικό είδος την περίοδο 2009 – 2022. Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά των επιπτώσεων της κρίσης και των απανωτών κυμάτων ανατιμήσεων όλου αυτού του διαστήματος (που κορυφώνονται βέβαια τα τελευταία δύο – τρία χρόνια).
Μέσα σε αυτά τα δεκατέσσερα χρόνια, οι δαπάνες των νοικοκυριών για την αγορά ελαιόλαδου μειώθηκαν κατά 17%, για φρούτα κατά 7%, για λαχανικά κατά 43%, για γαλακτοκομικά προϊόντα κατά 30%, για μοσχαρίσιο κρέας κατά 18% και για αιγοπρόβειο κρέας κατά 40%.
Όχι επειδή μειώθηκαν οι τιμές, αλλά για τον ακριβώς αντίθετο λόγο: οι τιμές αυξήθηκαν τόσο, ώστε να μειωθεί δραστικά η κατανάλωση αυτών των προϊόντων.
Την ίδια ώρα αυξήθηκαν οι δαπάνες για την αγορά ψωμιού κατά 12% και για όσπρια κατά 44%. Τέλος, παρά τη μεγάλη αύξηση των τιμών στα ήδη ακριβά αλκοολούχα ποτά, οι δαπάνες για την αγορά τους αυξήθηκαν κατά 68%!
Με λίγα λόγια, όλο και περισσότερος κόσμος περιορίζει τις πηγές πρωτεϊνών όπως το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως επίσης τα φρούτα και τα λαχανικά, ενώ καταναλώνει μεγαλύτερες ποσότητες από τα πιο φτηνά τρόφιμα, όπως ψωμί και όσπρια.
Η μόνη δαπάνη που αυξάνεται παρά τις σημαντικά αυξημένες τιμές, είναι αυτή για το αλκοόλ, γεγονός ενδεικτικό της προσπάθειας όλο και περισσότερων ανθρώπων να «ξεφύγουν» από τη δύσκολη πραγματικότητα της κρίσης με τεχνητά μέσα.
Τι σημαίνει περικοπή δαπανών στα τρόφιμα
Στο πρώτο άκουσμα μιας τέτοιας είδησης μπορεί κανείς να σκεφτεί ότι η αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες δεν είναι μεν ευχάριστη, αλλά δεν μπορεί να προκαλέσει κάποιο σοβαρό πρόβλημα. Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική, ιδιαίτερα αν σκεφτεί κανείς τις μακροπρόθεσμες συνέπειες στην υγεία των καταναλωτών.
Ακόμη και σε χώρες με πολύ υψηλότερο βιοτικό επίπεδο από την Ελλάδα, όπως ο Καναδάς, το πρόσφατο κύμα ανατιμήσεων έχει οδηγήσει σε αλλαγή των διατροφικών συνηθειών και στροφή των καταναλωτών σε πιο φτηνά τρόφιμα.
Εκτιμάται ότι οι επιπτώσεις αυτής της μεταβολής στην υγεία του πληθυσμού κυμαίνονται από ψυχολογικές μεταπτώσεις, μέχρι αύξηση του κινδύνου εμφάνισης διαβήτη, αλλά και επιβάρυνση του ανοσοποιητικού συστήματος, με αποτέλεσμα να σημειώνονται περισσότερες λοιμώξεις.
Επιπλέον, η διατροφική επισφάλεια επιβαρύνει το σύστημα Υγείας, καθώς οδηγεί σε περισσότερα επείγοντα περιστατικά, μεγαλύτερα διαστήματα νοσηλείας, συνταγογραφήσεις όλο και περισσότερων φαρμάκων, αλλά και μεγαλύτερες ανάγκες στον τομέα της παροχής κατ’ οίκο βοήθειας.
Δεν είναι όμως μόνο η επιλογή φτηνότερων τροφίμων που επηρεάζει την υγεία. Σύμφωνα με στοιχεία του Πανεπιστημίου του Τορόντο, ενήλικες που δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στο υψηλό κόστος διατροφής είναι πιθανότερο να παραλείψουν ή να μειώσουν τη φαρμακευτική αγωγή που χρειάζονται, ακριβώς εξαιτίας αυτού του κόστους που τους αναγκάζει να επιλέξουν είτε τα φάρμακα, είτε τα τρόφιμα.
Στον τομέα της ψυχικής υγείας, εμφανίζεται σύνδεση ανάμεσα στη διατροφική επισφάλεια και την αύξηση των πιθανοτήτων να εμφανίσει κανείς αρνητικές ή αυτοκτονικές σκέψεις, να αντιμετωπίσει σοβαρό καταθλιπτικό επεισόδιο, διαταραχές άγχους, κ.α.
Στις ΗΠΑ, όπου υπολογίζεται ότι 12 εκατομμύρια νοικοκυριά ζουν σε συνθήκες διατροφικής επισφάλειας, η καθηγήτρια ιατρικής του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια Χίλαρι Σέλιγκμαν (Hilary Seligman) εξηγεί ότι η αύξηση της κατανάλωσης πιο φτηνών, αλλά κακής ποιότητας, επεξεργασμένων τροφίμων στην οποία οδηγεί το κύμα ανατιμήσεων των τελευταίων χρόνων, μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της παχυσαρκίας, των ασθενών με διαβήτη, των καρδιαγγειακών νοσημάτων, ακόμη και των καρκίνων. Περιγράφει επίσης το πως επηρεάζει η κακή διατροφή τις επιδόσεις στο σχολείο, λέγοντας ότι τα παιδιά που δεν τρέφονται σωστά είναι πιο πιθανό να δυσκολευτούν να ανταποκριθούν στα μαθήματα, αλλά και να παρουσιάσουν προβλήματα συμπεριφοράς.
«Μέτρα» για τα μάτια του κόσμου
Στην Ελλάδα η κατάσταση έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Οι τιμές των τροφίμων ανεβαίνουν διαρκώς και ανεξέλεγκτα, ενώ οι πενιχρές, ουσιαστικά ανύπαρκτες αυξήσεις στους μισθούς βρίσκονται χιλιόμετρα πίσω από τις πραγματικές ανάγκες.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ τα τελευταία δέκα χρόνια οι πραγματικοί μισθοί στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί κατά 1,5%, ενώ οι αυξήσεις των τιμών των τροφίμων έφτασαν στο 7,4%.
Έτσι, το χάσμα ανάμεσα στις τραγικά ανεπαρκείς αυξήσεις στους μισθούς και στην αύξηση του κόστους ζωής φτάνει στην Ελλάδα το 5,9%, γεγονός που την κατατάσσει στην τέταρτη θέση ανάμεσα στις δέκα χώρες με τις χειρότερες επιδόσεις σε αυτόν τον τομέα.
Στο μεταξύ τα μέτρα ενάντια στην ακρίβεια που έχουν ανακοινωθεί το τελευταίο διάστημα, αναρωτιέται κανείς αν είναι για γέλια ή για κλάματα. Η κεντρική ιδέα είναι μια γενικόλογη «αύξηση των ελέγχων», μαζί με σύγχρονα υποτίθεται μέτρα όπως η εφαρμογή στο κινητό που θα επιτρέπει στους καταναλωτές να κάνουν εύκολα και γρήγορα καταγγελίες για υπερβολικές αυξήσεις, αλλά και η προβολή από την πλευρά των αλυσίδων σούπερ μάρκετ των προϊόντων στα οποία θα γίνουν μειώσεις κατά τουλάχιστον 5% το επόμενο διάστημα. Στην ουσία δηλαδή δεν ασκείται κανένας έλεγχος στην αισχροκέρδεια, απλά η κυβέρνηση ζητάει ευγενικά από τους ιδιοκτήτες σούπερ μάρκετ να μειώσουν εθελοντικά τις τιμές σε κάποια βασικά είδη και να τα διαφημίσουν.
Την ίδια ώρα, καταναλωτές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναρωτιούνται ειρωνικά αν πρέπει να προτιμήσουν να αγοράσουν ένα μπουκάλι ελαιόλαδο ή ένα μπουκάλι ουίσκι (έχουν πλέον σχεδόν την ίδια τιμή). Για κάθε άνθρωπο που αντιμετωπίζει καθημερινά τις αδιανόητες αυξήσεις που συνεχίζονται, μέτρα σαν τα παραπάνω είναι απλά ένα κακόγουστο αστείο.
Ο κόσμος των ισχυρών
Στις αρχές του Οκτώβρη ο Αυστριακός καγκελάριος Καρλ Νεχάμερ προέτρεψε με θράσος τους φτωχούς της χώρας του που δυσκολεύονται να ταΐσουν τα παιδιά τους, να τους αγοράζουν μπέργκερ από τα Mc Donalds, που είναι αρκετά φτηνά, ώστε να μπορούν να αποτελούν καθημερινή διατροφική επιλογή ακόμη και για τα πιο χαμηλά εισοδηματικά στρώματα:
«Ξέρετε ποιο είναι το φθηνότερο ζεστό γεύμα στην Αυστρία; Δεν είναι υγιεινό, αλλά είναι φθηνό: ένα χάμπουργκερ στα McDonald’s – 1,40 ευρώ κοστίζει…»
Σε έναν κόσμο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του Νεχάμερ και κάθε Νεχάμερ, οι ισχυροί μπορούν όχι μόνο να εκμεταλλεύονται την εργασία των φτωχών, αλλά και να τους κουνάνε το δάχτυλο, να «εξηγούν» ότι φταίνε οι ίδιοι οι φτωχοί που δεν κάνουν τις «έξυπνες» επιλογές, να απαιτούν να τρεφόμαστε με φτηνά επεξεργασμένα σκουπίδια, την ώρα που οι ίδιοι έχουν πρόσβαση όχι μόνο σε πολύ καλύτερης ποιότητας διατροφή, υπηρεσίες υγείας, παιδείας, κλπ, αλλά ζουν σε συνθήκες αδιανόητης πολυτέλειας.
Και όλα αυτά χάρη στην εργασία αμέτρητων ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσμο, τους οποίους καταδικάζουν να ζουν με πενιχρά εισοδήματα, ελάχιστα δικαιώματα και επιλογές.
