Του Χάρη Σαββίδη,
συνδικαλιστικού εκπροσώπου των εργαζομένων στην εφημερίδα «Ημερησία»
Σημαντικό πλήγμα στην προσπάθεια να επιβάλλει την παγκόσμια κυριαρχία της δέχθηκε τις πρώτες μέρες του Απρίλη η φαρμακευτική Novartis. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδίας απέρριψε προσφυγή, με την οποία ο ελβετικός φαρμακευτικός κολοσσός ζητούσε την κατοχύρωση ευρεσιτεχνίας για το αντικαρκινικό φάρμακο Glivec. Το φάρμακο κοστίζει μηνιαίως περί τα 1.725 ευρώ ανά ασθενή, ενώ οι τιμές για τα αντίστοιχα γενόσημα δεν ξεπερνούν τα 115 ευρώ.
Ιστορική απόφαση
«Πρόκειται για μια ιστορική απόφαση σε μια από τις σημαντικότερες οικονομικές μάχες του 21ου αιώνα», έγραψαν οι New York Times, «όπου τα πλούσια κράτη, που εξαρτώνται όλο και περισσότερο από την παραγωγή προϊόντων που στηρίζονται σε ιδέες (προγράμματα για υπολογιστές, φάρμακα κλπ) προσπαθούν να αναγκάσουν τα φτωχά κράτη, που παράγουν υλικά προϊόντα (ρούχα, παιχνίδια κλπ) να πληρώνουν για τις ιδέες».
Τις προηγούμενες δεκαετίες η Ινδία επέτρεπε την παραγωγή γενόσημων φαρμάκων, με αποτέλεσμα ο κλάδος να εξελιχθεί στον μεγαλύτερο παγκοσμίως. Το 2012 οι ινδικές εξαγωγές γενόσημων «άγγιξαν» τα 8 δισ. ευρώ, η αξία των φαρμακοβιομηχανιών στη χώρα ξεπερνά τα 20 δισ. ευρώ και η PricewaterhouseCoopers εκτιμά ότι μέχρι το 2020 οι πωλήσεις γενόσημων θα επταπλασιαστούν.
Για να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό οι πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες επέβαλαν, προκειμένου να γίνει δεκτή η Ινδία στον ΠΟΕ, να υιοθετήσει αυστηρό νόμο προστασίας ευρεσιτεχνιών. Ο νόμος του 2005 προβλέπει τη δυνατότητα κατοχύρωσης ευρεσιτεχνίας για φάρμακα που ανακαλύφθηκαν μετά το 1995. Η Novartis παρουσίασε για πρώτη φορά το Glivec το 1993, ως φάρμακο για τη χρόνια μυελογενή λευχαιμία. Το 1998 έκανε αίτηση για κατοχύρωση νέας ευρεσιτεχνίας στην Ινδία, υποστηρίζοντας ότι η αρχική μορφή του φαρμάκου ήταν πολύ ασταθής. Το 2006 η αρμόδια ινδική υπηρεσία απέρριψε την αίτηση αυτή, υποστηρίζοντας ότι δεν πρόκειται για νέο φάρμακο. Η Novartis προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο, το οποίο αποφάσισε εναντίον της.
Το 2012 η αρμόδια για τις ευρεσιτεχνίες Αρχή, ανάγκασε την Bayer να επιτρέψει στις ινδικές ανταγωνίστριές της να αντιγράψουν το αντικαρκινικό φάρμακο Nexavar και να το διαθέσουν στο ένα τριακοστό της τιμής. Τον Νοέμβριο, η ινδική κυβέρνηση διπλασίασε τον αριθμό των φαρμάκων που υπόκεινται σε διατίμηση. Πλέον η σχετική λίστα καλύπτει περίπου το ένα τρίτο της αγοράς.
Εμποδίζουν την ανάπτυξη…
Ο κλάδος των φαρμάκων είναι από εκείνους όπου η ύπαρξη δικαιωμάτων ιδιοκτησίας εμποδίζει την ανάπτυξη και απλά επιτυγχάνει τη συσσώρευση πλούτου σε λίγους. Χαρακτηριστικό άλλο παράδειγμα, αποτελούν οι βιομηχανίες της μουσικής και του κινηματογράφου. Τα τελευταία χρόνια η δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης στη μουσική και τις ταινίες, μπορεί να ζημίωσε τις πολυεθνικές αλλά άφησε ευχαριστημένους δισεκατομμύρια πολίτες.
Μπορεί οι ισχυροί των κλάδων να ξεκίνησαν μεγάλες εκστρατείες κατά «της πειρατείας που σκοτώνει τη μουσική» αλλά η πραγματικότητα αποδείχθηκε διαφορετική. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται πρωτοφανής παγκόσμια άνθιση τόσο στη μουσική όσο και στον κινηματογράφο. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των δυνατοτήτων που προκύπτουν, όταν η ανθρώπινη δημιουργικότητα απελευθερωθεί από περιορισμούς όπως τα πνευματικά δικαιώματα.
… συγκεντρώνουν τον πλούτο στις πολυεθνικές
Θεωρητικά η καθιέρωση τίτλων ευρεσιτεχνίας και πνευματικών δικαιωμάτων δικαιολογείται με την ανάγκη ύπαρξης κινήτρου για να υπάρξει δημιουργία και να λειτουργήσει η αγορά και ο ανταγωνισμός. Στην πραγματικότητα, όμως, ούτε καν αυτό δεν ισχύει: τα συστήματα αυτά το μόνο που πετυχαίνουν είναι να συγκεντρώνουν τη δύναμη στα χέρια των πολυεθνικών ολιγοπωλίων καταργώντας έτσι και ότι έχει απομείνει από τη λεγόμενη «ορθή λειτουργία της αγοράς».
Η ανθρωπότητα πάντα θα δημιουργεί τέχνη, ανεξαρτήτως οικονομικού κινήτρου. Το ίδιο ακριβώς ισχύει για την έρευνα νέων φαρμάκων ή σημαντικών ανακαλύψεων και εφευρέσεων που μπορούν να βελτιώσουν ουσιαστικά τη ζωή του ανθρώπου. Σπανίως όλα αυτά γίνονται για χρήματα και θα συνεχίσουν να γίνονται ακόμα και αν δεν υπάρχει η υπόσχεση χρηματικής αμοιβής. Πρόσθετο κίνητρο δεν χρειάζεται.
Προστατεύοντας τα πνευματικά δικαιώματα, οι κυβερνήσεις υποτίθεται ότι επιδιώκουν να στραφούν πόροι και επενδύσεις στους συγκεκριμένους κλάδους. Στην πραγματικότητα, το μόνο που πετυχαίνουν είναι να συγκεντρώνουν τον πλούτο στα χέρια των πολυεθνικών. Στην περίπτωση των φαρμάκων, ελάχιστα κέρδη καταλήγουν στους επιστήμονες που πραγματικά πραγματοποιούν την έρευνα και στην περίπτωση της τέχνης ελάχιστοι είναι οι καλλιτέχνες που θησαυρίζουν.
Απομονωμένη επιστημονική ανακάλυψη ή τέχνη δεν υπάρχει
Αλλά ακόμα και αν τα πνευματικά δικαιώματα κατέληγαν στους άμεσους παραγωγούς της ιδέας, αυτό δεν θα ήταν δίκαιο! Δεν υπάρχει επιστημονική ανακάλυψη που να μην στηρίζεται στις προηγούμενες ή έκφραση τέχνης που να είναι αυτοφυής. Η όποια ατομική συνεισφορά είναι σημαντική, πλην όμως δεν θα μπορούσε να υπάρξει αν δεν υπήρχε η κοινωνία, με τις αντίστοιχες προηγούμενες συνεισφορές άλλων ανθρώπων. Η γνώση και η τέχνη παράγονται συνολικά από την κοινωνία και όχι από τα μεμονωμένα άτομα που την αποτελούν. Γιατί ο πλούτους που προκύπτει να μην επιστρέφει στο σύνολο;
Καταρρίπτονται, έτσι, τα βασικά επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης πνευματικών δικαιωμάτων, τόσο σε όρους λειτουργίας της οικονομίας όσο και σε όρους ηθικής.
Μπορεί όλη αυτή η συζήτηση να ακούγεται παράξενη, την ώρα που η Ελλάδα σπαράσσεται από την μεγαλύτερη καταστροφή των τελευταίων δεκαετιών. Είναι όμως σημαντικό να ανοίξει η συζήτηση, καθώς ενδέχεται σύντομα να προκύψουν σχετικά διλήμματα: Εφόσον η ελληνική οικονομία αναγκαστεί να ισοσκελίσει βίαια το εξωτερικό ισοζύγιο, καλύπτοντας τις ανάγκες κυρίως από την εγχώρια παραγωγή, θα συνεχιστεί η εισαγωγή πανάκριβων φαρμάκων ή θα ξεκινήσει παραγωγή γενόσημων;
Η κρίση προσφέρει τη «δυνατότητα» αναδιοργάνωσης της οικονομίας, με τρόπο που να έχει σαν γνώμονα την εξυπηρέτηση των αναγκών της κοινωνίας κι όχι τα κέρδη των πολυεθνικών και του μεγάλου κεφαλαίου – κάτι που αποτελεί και τη μόνη σταθερή βάση για οικονομική ανάπτυξη. Στην πραγματικότητα, βέβαια, δεν πρόκειται απλά για μία δυνατότητα αλλά για κάτι πολύ πιο ισχυρό: για μια αναγκαιότητα, για το μόνο τρόπο να ξεφύγουμε από τον φαύλο κύκλο της κρίσης που ζούμε και που ισοπεδώνει τα πάντα.
