Βίκη Δουλουγέρη
Φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Καθώς το καλοκαίρι τελειώνει και οι λουόμενοι επιστρέφουν από τις παραλίες, για άλλη μια χρονιά παρατηρήθηκε πολύ έντονα το φαινόμενο της διάβρωσης των ακτών. Διάβρωση της ακτής στην ουσία είναι η απομάκρυνση υλικού από αυτή (δηλαδή άμμου, βοτσάλων κλπ), το οποίο ανάλογα με τις συνθήκες οδηγεί είτε στην «υποχώρηση» της παραλίας προς τα πίσω, προς την ενδοχώρα δηλαδή, είτε στην συρρίκνωση ή και πλήρη εξαφάνισή της. Η διάβρωση μπορεί να προκληθεί από φυσικά αίτια, ωστόσο τα τελευταία χρόνια οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν προκαλέσει έναν πολύ μεγαλύτερο ρυθμό διάβρωσης από το φυσιολογικό.
Μια βασική ανθρώπινη δραστηριότητα που επιδεινώνει το φαινόμενο είναι το χτίσιμο δομών και εγκαταστάσεων πάνω στην παραλία (ξενοδοχεία, μπαρ, μαρίνες κοκ). Πώς αυξάνει αυτό τον ρυθμό διάβρωσης; Οι παραλίες έχουν τη δυνατότητα να «αποτραβηχτούν» από την αρχική τους θέση προς την ενδοχώρα, όταν π.χ. δέχονται μεγάλες καταιγίδες ή όταν ανεβαίνει η στάθμη της θάλασσας, όπως συμβαίνει με την κλιματική κρίση. Όταν όμως πάνω τους υπάρχουν τόνοι τσιμέντου, τότε δεν είναι δυνατή η μετακίνηση και η παραλία απλώς εξαφανίζεται.
Οι επιπτώσεις της εξαφάνισης των παραλιών
Εκτός από την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος και της θαλάσσιας βιοποικιλότητας (οι παραλίες παίζουν σημαντικό ρόλο για πολλά ζώα και φυτά της θάλασσας), οι υποδομές που ευθύνονται για την εξαφάνιση της παραλίας αργά ή γρήγορα θα καταστραφούν και οι ίδιες. Έτσι θα πληγεί και ο καλοκαιρινός τουρισμός (που είναι και το βασικό αίτιο της καταστροφής των παραλιών), ο οποίος στο μεγαλύτερο ποσοστό του βασίζεται στην ύπαρξη όμορφων παραλιών.
Όχι μόνο λοιπόν καταστρέφεται το φυσικό περιβάλλον, αλλά ακολουθεί και η καταστροφή των τουριστικών υποδομών, που θα έχει επιπτώσεις στις θέσεις εργασίας χιλιάδων ανθρώπων και στην οικονομία συνολικά.
Το φαινόμενο στην Ισπανία
Το φαινόμενο αυτό παρατηρήθηκε φέτος το καλοκαίρι, σε έντονο βαθμό, στην Ισπανία και συγκεκριμένα στην περιοχή της Καταλονίας, όπου εδώ και δεκαετίες οι παραλίες μικραίνουν όλο και περισσότερο. «Μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι το Μονγκάτ, η παραλία του οποίου έχει χάσει το 90% της άμμου της», όπως επισήμανε και η Greenpeace. Έπειτα μάλιστα από μία μεγάλη καταιγίδα την άνοιξη η κατάσταση χειροτέρεψε σε σημείο που εξεταζόταν το ενδεχόμενο να ακυρωθεί η θερινή σεζόν. Σήμερα η παραλία είναι μία λωρίδα πλάτους δύο μέτρων, παρ’ ότι πριν από δέκα χρόνια είχε ακόμη 50 μέτρα πλάτος.
Πολλοί Ισπανοί αρνούνται να παρακολουθούν τις παραλίες τους να εξαφανίζονται με σταυρωμένα τα χέρια. Έτσι, κινητοποιούνται και οργανώνουν δράσεις ενημέρωσης και διαμαρτυρίας, ώστε να ευαισθητοποιήσουν και άλλους συμπολίτες τους και να ασκήσουν πίεση στις τοπικές Αρχές και την κυβέρνηση. Τον Αύγουστο μάλιστα, η οργάνωση SOS Costa Brava (η περιβαλλοντική οργάνωση που προσπαθεί με τις δράσεις της να σώσει τις παραλίες της Καταλονίας) ανέβασε μία παράσταση σε ένα ανοιχτό θέατρο με θέμα τις οικολογικές επιπτώσεις της ανεξέλεγκτης οικοδόμησης κτηρίων, με στόχο την ευαισθητοποίηση του κόσμου.
Ο Πάουλ Μπος, αντιπρόεδρος της SOS Costa Brava, τονίζει σε συνέντευξή του με το Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων πως ο αδιάκοπος αγώνας έχει αποδώσει ήδη καρπούς. «Χάρη στις προσπάθειές μας εγκρίθηκε ένα αστικό σχέδιο για την Καταλονία, το οποίο προστατεύει διάφορες φυσικές περιοχές που επρόκειτο να καταστραφούν». Την ίδια στιγμή όμως σχεδιάζεται και η κατασκευή συνολικά 40.000 νέων διαμερισμάτων και ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων σε 22 δήμους της Κόστα Μπράβα, «κάτι που θα έχει πολύ αρνητικές συνέπειες για την ακτογραμμή και τη θάλασσα», όπως ο ίδιος τόνισε.
Το φαινόμενο στην Ελλάδα
Η Ελλάδα είναι 4η στην κατάταξη των χωρών της Ε.Ε. με τα υψηλότερα επίπεδα διάβρωσης (31.8%) μετά την Κύπρο (37.8%), την Λετονία (32.8%) και την Πολωνία (55%) (CoPraNet, 2004). Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα ανησυχητική καθώς σε σχεδόν 20.000 km2 έκτασης των παραλιών των ελληνικών νησιών, περισσότερο από το 25% αποτελεί ακτογραμμή που διαβρώνεται με αφύσικο ρυθμό.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για την Ελλάδα είναι αυτό της παραλίας της Ερεσού στο νησί της Λέσβου. Η παραλία αυτή έχει γνωρίσει σημαντική ανάπτυξη τα τελευταία 50 χρόνια, η οποία βασίζεται κυρίως στον καλοκαιρινό τουρισμό. Σε αυτό το διάστημα έγιναν δύο βασικές κατασκευές στα ανατολικά της, ένα αλιευτικό λιμάνι και κάποιοι θαλάσσιοι τοίχοι και «περίπατοι». Τις τελευταίες δεκαετίες η παραλία υπέστη σοβαρή διάβρωση, ιδίως κατά μήκος του ανατολικού της τμήματος όπου υπάρχουν και οι προαναφερόμενες κατασκευές. Μετά από έρευνες αποδείχθηκε ότι η αφύσικα έντονη διάβρωση της παραλίας οφείλεται σε αυτές ακριβώς τις κατασκευές.
Και στην περίπτωση της Ερεσού όμως έχει δημιουργηθεί μια πρωτοβουλία κατοίκων, η Πρωτοβουλία Ερεσού, που ως κύριο στόχο της έχει την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος της Ερεσού (και της Λέσβου γενικότερα). Η Πρωτοβουλία αυτή έχει παλέψει τα τελευταία 3 χρόνια ώστε να μην δοθεί οικοδομική άδεια για να χτίσουν ιδιώτες νέα κτίσματα και κατασκευές στην παραλία και έχει, μεταξύ άλλων, μαζέψει 5.000 υπογραφές γι’ αυτό το ζήτημα.
Τι λύσεις υπάρχουν;
Κάποιες από τις πιο κοινές λύσεις που συνήθως οι κυβερνήσεις υιοθετούν είναι να φέρουν υλικό για να αναπληρώσουν αυτό που χάνεται από την παραλία από αλλού, όπως γίνεται για παράδειγμα στην περίπτωση της Ισπανίας που προσπαθούν να φέρουν άμμο από την έρημο Σαχάρα! Το μέτρο αυτό είναι πολύ κοστοβόρο, κυρίως όμως κρύβει πιθανά και νέους περιβαλλοντικούς κινδύνους, όπως π.χ. προβλήματα στην περιοχή από την οποία θα συλλεχθεί η άμμος. Ένα άλλο κλασικό μέτρο είναι η ανέγερση προστατευτικών δομών όπως πχ κυματοθραύστες, αλλά και αυτό το μέτρο έχει συνέπειες για το περιβάλλον τοπικά.
Η λύση η οποία είναι πιο φιλική για το περιβάλλον είναι η φυσική αποκατάσταση. Η φύση πρέπει να αφεθεί ελεύθερη ώστε να αποκατασταθούν οι ζημιές που έχουν προκληθεί. Αυτό σημαίνει να απαγορευτούν τα νέα χτίσματα στις παραλίες αλλά και να κατεδαφιστούν κάποιες από τις ήδη υπάρχουσες υποδομές ώστε οι παραλίες να μπορέσουν να «αναπνεύσουν».
Οι τοπικές κοινωνίες στα νησιά και τις παράκτιες περιοχές πρέπει να οργανωθούν και να διεκδικήσουν την προστασία των παραλιών και του περιβάλλοντος από την τσιμεντοποίηση και τον υπερτουρισμό. Τέτοιες πρωτοβουλίες τοπικών κοινωνιών θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα δίκτυο, να συντονίσουν τις διεκδικήσεις και τους αγώνες τους, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα μαζικό κίνημα υπεράσπισης των παραλιών απ’ όλες τις απειλές που αντιμετωπίζουν αλλά και του παράκτιου περιβάλλοντος συνολικά. Σε ένα τέτοιο κίνημα θα έπρεπε επίσης να συμμετέχουν περιβαλλοντικές οργανώσεις, φοιτήτριες/ες ιδιαίτερα από σχολές με σπουδές γύρω από το περιβάλλον και βέβαια εργατικά σωματεία και κοινωνικοί φορείς.
