80 χρόνια από την μαζική εξολόθρευση των Ρομά στις 2 Αυγούστου 1944
Η Γενοκτονία των Ρομά από τους ναζί είναι μια από τις πιο άγνωστες μαύρες σελίδες της ευρωπαϊκής ιστορίας. Ο «Αφανισμός» τους (porajmos) κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν μαζικός, αφού υπολογίζεται πως εξολοθρεύτηκε περίπου το ¼ των τσιγγάνων της Ευρώπης. Τόποι μαρτυρίου τους ήταν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί και των συμμάχων τους σε Βαλκάνια και σκανδιναβικές χώρες.
Οι διακρίσεις πριν τον Πόλεμο
Οι διακρίσεις κατά των τσιγγάνων είχαν πάρει θεσμική διάσταση πολύ πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήδη το 1899, ιδρύθηκαν οι Υπηρεσίες Πληροφοριών για τους Ρομά από την Αστυνομία Ασφαλείας στο Μόναχο. Ξεκίνησε η επίσημη παρακολούθησή τους και το φακέλωμα, που περιελάβανε δακτυλικά αποτυπώματα, φωτογραφίες και γραπτές αναφορές για δεκάδες χιλιάδες τσιγγάνους.
Τα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης (1919-1933) στη Γερμανία, οι Ρομά απαγορευόταν να εισέλθουν σε δημόσιες πισίνες, πάρκα, θέατρα και άλλους χώρους αναψυχής και στιγματίστηκαν δημόσια ως εγκληματίες. Μάλιστα το 1926, τέθηκε σε ισχύ ο νόμος «για την καταπολέμηση των τσιγγάνων, των επαιτών και των αέργων», που προέβλεπε την υποχρεωτική εγκατάστασή τους σε απομονωμένες περιοχές των πόλεων, μακριά από τους καταυλισμούς τους. Το 1929 ιδρύθηκε το «Κέντρο Καταπολέμησης των Τσιγγάνων στη Γερμανία», που επέβαλε περιορισμούς στην ελεύθερη μετακίνηση των Ρομά και επέτρεψε την αυθαίρετη σύλληψη και κράτηση τσιγγάνων ως μέσο πρόληψης εγκληματικών πράξεων.
Η Γενοκτονία στα στρατόπεδα συγκέντρωσης
Η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία και η επίσημη κρατική ιδεολογία περί Αρίας φυλής πολλαπλασίασε τους διωγμούς και τις ταπεινωτικές συμπεριφορές απέναντι στους τσιγγάνους στη Γερμανία. Το 1936 οι Ναζί ίδρυσαν τη Μονάδα Έρευνας για τη Φυλετική Υγιεινή και τη Δημογραφική Βιολογία (Rassenhygienische und Bevölkerungsbiologische Forschungsstelle, Τμήμα L3 του Τμήματος Υγείας του Ράιχ), με επικεφαλής τον Δρ. Ρόμπερτ Ρίτερ. Σκοπός της Μονάδας ήταν να μελετήσει με «επιστημονικά» κριτήρια την καθαρότητα της φυλής των τσιγγάνων ώστε να αποφασιστεί ο καλύτερος δυνατός τρόπος μεταχείρισής τους.
Ο Ρίτερ αποφάσισε ότι οι περισσότεροι Ρομά δεν ήταν «καθαρόαιμοι», αποτελούσαν κίνδυνο για τη γερμανική φυλετική καθαρότητα και έπρεπε να απελαθούν ή να εξαλειφθούν. Θεωρητικά έγινε διαχωρισμός μεταξύ των Ρομά που είχαν ήδη ενσωματωθεί στη γερμανική κοινωνία και υπηρετούσαν ακόμα και στον στρατό του Ράϊχ, και τους υπόλοιπους. Στην πράξη όμως, δεν ίσχυσε ούτε αυτός. Στις 26 Νοεμβρίου 1935, η Γερμανία επέκτεινε και στους Ρομά τους νόμους της Νυρεμβέργης, που απαγόρευαν τον γάμο μεταξύ Εβραίων και Γερμανών, στερώντας τους ταυτόχρονα τα πολιτικά τους δικαιώματα.
Η εξέλιξη αυτή σήμανε την αρχή του Αφανισμού. Το 1936 αποτέλεσε τη χρονιά εκκίνησης μαζικών συλλήψεων τσιγγάνων. Με βάση τους προηγούμενους νόμους και με τον νόμο «περί περιορισμού του εγκλήματος» το 1937, δεκάδες χιλιάδες Ρομά που είχαν εγκατασταθεί υποχρεωτικά στο περιθώριο των πόλεων, κλείστηκαν σε δημοτικά στρατόπεδα ενώ ξεκίνησε η μαζική μεταφορά τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι Ρομά ήταν αναγκασμένοι να κυκλοφορούν με τα διακριτικά τους στα ρούχα, όπως και οι Εβραίοι. Το αντίστοιχο διακριτικό τους ήταν το αντεστραμμένο καφέ τρίγωνο.
Τα επόμενα χρόνια και με αποκορύφωμα την περίοδο 1941-1943, εκατοντάδες χιλιάδες Ρομά εξολοθρεύτηκαν στην Τρεμπλίνκα, το Νταχάου, το Μπούχενβαλντ και στα υπόλοιπα ναζιστικά κολαστήρια. Στο Άουσβιτς λειτουργούσε ειδική πτέρυγα για τους Ρομά, ο κατ’ ευφημισμό «Οικογενειακός καταυλισμός τσιγγάνων». Ταυτόχρονα, οι ναζιστικές μονάδες ειδικής στρατιωτικής δράσης, τα Τάγματα Θανάτου (Einsatzgruppen) των Ες Ες που δρούσαν στην Ανατολική Ευρώπη και τη Σοβιετική Ένωση, δολοφονούσαν μαζικά Ρομά και Εβραίους, χωρίς να καταγράφεται ο επίσημος αριθμός των θυμάτων τους.
Το Ολοκαύτωμα στα συνεργαζόμενα με τους ναζί καθεστώτα, τα θύματα του Μένγκελε
Στην Κροατία, το φασιστικό καθεστώς που συνεργάστηκε με τους ναζί, οι Ουστάσι, εξολόθρευσαν περισσότερους από 30.000 Ρομά στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Γιασένοβατς, μαζί με Σέρβους, Εβραίους και αντιφασίστες Βόσνιους και Κροάτες. Η σερβική κυβέρνηση Νέντιτς, γνωστή και ως κυβέρνηση της «Εθνικής Σωτηρίας», που συνεργαζόταν με τους ναζί, διακήρυξε τον Αύγουστο του 1942 ότι η Σερβία ήταν η πρώτη χώρα η οποία έλυσε ολοκληρωτικά το πρόβλημα των Ρομά έχοντας εκμηδενίσει τον πληθυσμό τους.
Στη Σλοβακία, συνεργοί των Ναζί σχεδίασαν τη μεταφορά 15.000 τσιγγάνων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στη Ρουμανία, δεκάδες χιλιάδες μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα της Υπερδνειστερίας και της Βεσαραβίας, όπου αφανίστηκαν από την πείνα και τις κακουχίες. Στη Γαλλία του Βισύ, που συνεργαζόταν με τον Χίτλερ, τουλάχιστον 20.000 τσιγγάνοι αφανίστηκαν.
Ο δρ. Μένγκελε, ο λεγόμενος «Άγγελος του θανάτου του Άουσβιτς», χρησιμοποίησε μαζικά τσιγγάνους για τα αρρωστημένα ψευτοεπιστημονικά πειράματά του, που περιελάμβαναν ακρωτηριασμούς, κατάψυξη παιδιών, απόπειρα αλλαγής του χρώματος των ματιών τους και πολλά ακόμη βασανιστήρια. Υπάρχει επίσημη μαρτυρία της Εβραίας διασωθείσας του Άουσβιτς, Βέρας Αλεξάντερ, πως ο Μένγκελε πήρε μαζί του στο εργαστήριο του δύο δίδυμα τετράχρονα παιδιά Ρομά, τα οποία όταν επέστρεψαν ήταν ραμμένα μαζί, πλάτη με πλάτη. Οι πληγές τους μολύνθηκαν και ούρλιαζαν από τους πόνους τόσο, που οι γονείς τους αναγκάστηκαν να τα δηλητηριάσουν προκειμένου να τα ανακουφίσουν.
2 Αυγούστου του 1944, μια τραγική Ημέρα Μνήμης
Η Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ρομά, αφορά μια ακόμα τραγική σελίδα της γενοκτονίας των τσιγγάνων. Στις 2 Αυγούστου του 1944, οι ναζί εξολόθρευσαν 2.897 γυναικόπαιδα στους θαλάμους αερίων του Μπιρεκνάου. Ήταν η δεύτερη προσπάθεια τους να εξοντώσουν το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού των Ρομά του Άουσβιτς, καθώς η πρώτη προσπάθεια, που έγινε λίγους μήνες πριν, «σκόνταψε» πάνω στη σθεναρή αντίσταση των τελευταίων. Τον Μάη του 1944 οι ναζί επιχείρησαν να εκκαθαρίσουν τον «Οικογενειακό καταυλισμό» του στρατοπέδου. Τα Ες Ες περικύκλωσαν το κτίριο και απαίτησαν από τους τσιγγάνους να βγουν. Εκείνοι αρνήθηκαν και οπλισμένοι με πρωτόγονα όπλα, τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν προσωρινά. Η εκδίκησή τους ήρθε στις 2 Αυγούστου.
Ο αριθμός των δολοφονημένων Ρομά στα χρόνια του πολέμου είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, λόγω της καταστροφής των σχετικών αρχείων, όμως υπολογίζεται ανάμεσα σε 500.000 και 800.000. Η γενοκτονία τους πέρασε σε δεύτερη μοίρα, λόγω του, ακόμα μεγαλύτερου σε αριθμούς δολοφονημένων, Ολοκαυτώματος των Εβραίων και λόγω της διαχρονικά μικρότερης προσοχής της κοινής γνώμης απέναντι στα ζητήματα που αφορούν τους Ρομά.
Ο αγώνας ενάντια στον φασισμό σήμερα αποτελεί ελάχιστο φόρο τιμής στους τσιγγάνους όπως και σε όλα τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας. Δεν ξεχνάμε!
