Της Χρύσας Λεβέντη
Περίπου ένας χρόνος έχει περάσει από τότε που ο Ίαν Νίσσεν (Jan Niessen), διευθυντής του Μigration Policy Group (Ομάδα για την Μεταναστευτική Πολιτική) παρουσίασε στην Αθήνα τα αποτελέσματα της μεγαλύτερης συγκριτικής έρευνας για τις πολιτικές ένταξης των νομίμων μεταναστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο δείκτης ΜΙΡΕΧ (Μigration Integration Policy Index), ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για το σκοπό αυτό, περιλαμβάνει 140 πεδία πολιτικής και νομοθεσίας, χωρισμένα σε 6 κατηγορίες: πρόσβαση στην αγορά εργασίας, οικογενειακή επανένωση, επί μακρόν διαμονή, πολιτική συμμετοχή, πρόσβαση στην ιθαγένεια και προστασία κατά των διακρίσεων.
Στην έρευνα μετείχαν 28 χώρες (τα 25 κράτη-μέλη της ΕΕ, η Ελβετία, ο Καναδάς και η Νορβηγία), οι οποίες βαθμολογήθηκαν για τον κάθε έναν από τους 140 δείκτες πολιτικής με έναν έως τρεις βαθμούς: τρεις βαθμοί στην περίπτωση που η πρακτική που εφαρμόζει το κράτος συμπίπτει με την άριστη θεσμοθετημένη πρακτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έναν βαθμό είτε όταν η πρακτική του κράτους απέχει μακράν από την άριστη είτε όταν το κράτος δεν έχει υιοθετήσει κανενός είδους πολιτική τακτική.
Για την έρευνα αυτή συγκροτήθηκε ένα δίκτυο που περιλάμβανε πάνω από 56 ειδικούς στη μεταναστευτική πολιτική και νομοθεσία, ενώ για την Ελλάδα το ρόλο αυτόν ανέλαβε η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και ο Συνήγορος του Πολίτη.
Η Ελλάδα στον πάτο
Συνολικά η χώρα μας παρουσιάζει μία από τις χειρότερες επιδόσεις μεταξύ των 28 συμμετεχουσών χωρών, καταλαμβάνοντας με σκορ 40% την 24η θέση μαζί με τη Σλοβακία. Οι μόνες χώρες που έπονται είναι η Αυστρία, η Κύπρος και η Λετονία. Μελετώντας ξεχωριστά κάθε μία από τις επιμέρους κατηγορίες δεικτών διαπιστώνουμε ότι ειδικά όσον αφορά στην πολιτική συμμετοχή των νόμιμων μεταναστών και την πρόσβαση στην ιθαγένεια η Ελλάδα εμφανίζει μια από τις απογοητευτικότερες εικόνες σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες. Οι μετανάστες, ενώ μπορούν να ιδρύσουν συλλόγους και να αποτελέσουν μέλη πολιτικών οργανώσεων, στερούνται του δικαιώματος του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι σε όλα τα επίπεδα και δε δύνανται να παίξουν ούτε καν συμβουλευτικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής ζωής και της νομοθεσίας του κράτους.
Ιθαγένεια, νομιμότητα: πράγματα σχεδόν αδιανόητα…
Η Ελλάδα εφαρμόζει μαζί με την Αυστρία μία από τις πιο κλειστές και περιοριστικές πολιτικές για την ιθαγένεια, έχοντας παράλληλα τα πρωτεία στο ύψος του απαιτούμενου παραβόλου (1.467,35 ευρώ). Απαραίτητες προϋποθέσεις για την απόκτηση ιθαγένειας είναι η δεκαετής παραμονή του μετανάστη στη χώρα, η μη έκδοση σε βάρος του απόφαση απέλασης, η μη καταδίκη του για ορισμένα αδικήματα, ενώ πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η συνέντευξη από πενταμελή επιτροπή πολιτογράφησης, η οποία εξετάζει τη γνώση της ελληνικής γλώσσας, της ιστορίας και του ελληνικού πολιτισμού του αιτούντος, καθώς και το ήθος και την προσωπικότητά του. Επειδή ως βασική αρχή κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας παραμένει το δίκαιο του αίματος (jus sanguinis), τα παιδιά μεταναστών που έχουν γεννηθεί στη χώρα δεν πολιτογραφούνται αυτομάτως. Ως εκ τούτου, μετά την ενηλικίωσή τους θεωρούνται πλέον οικονομικοί μετανάστες και πρέπει να παρουσιάσουν ένσημα του εργοδότη τους για να αποκτήσουν άδεια παραμονής στη χώρα, γεγονός που παρακωλύει την ομαλή ένταξη των ατόμων αυτών και αποτελεί ένα από τα πιο μελανά σημεία της ελληνικής μεταναστευτικής νομοθεσίας.
Τέλος, σχετικά με την πρόσβαση στην αγορά εργασίας, οι δυσμενείς συνθήκες και τα περιορισμένα δικαιώματα που οι μετανάστες απολαμβάνουν συμβάλλουν στην άνθιση της παράνομης απασχόλησής τους. Το γεγονός αυτό καθιστά ακόμα πιο δύσκολη την απόκτηση του καθεστώτος του νομίμως διαμένοντος στη χώρα και επιτείνει το φαύλο κύκλο της παραμονής τους σε συνθήκες παρανομίας.
Υποκρισία πολιτικών
Οι πολιτικοί που περευρέθησαν στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων του ΜΙΡΕΧ προσπάθησαν να δικαιολογήσουν τη δυσμενή θέση της Ελλάδας, τονίζοντας ότι η μεταναστευτική πολιτική αντικατοπτρίζει και υπαγορεύεται από την ιστορία και τις κοινωνικές αντιλήψεις των πολιτών μιας χώρας. «Η ελληνική κοινωνία δεν είναι έτοιμη να δεχτεί μία αλλαγή από το δίκαιο του αίματος στο δίκαιο του εδάφους», «η κοινωνία μας δεν είναι ακόμα ώριμη για να δεχτεί μετανάστες ως κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους της», «η Ελλάδα έχει ένα τόσο πολύπλοκο και ιδιάζον παρελθόν μετανάστευσης που δεν μπορούμε να περιμένουμε από έναν δείκτη σαν κι αυτόν να είναι ακριβής», αποτελούν μερικές από τις δηλώσεις που ακούστηκαν.
Ελληνικά πρωτεία..
Έναν χρόνο σχεδόν μετά την παρουσίαση των αποτελεσμάτων του δείκτη, η Ελλάδα έχοντας πλέον παραδείγματα από 23 ολόκληρες χώρες, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να καταστήσουν τη ζωή των μεταναστών λίγο λιγότερο πολύπλοκη, έχει όντως καταφέρει να ανέβει κατηγορία σε ορισμένους τομείς: ανακηρύχθηκε πρώτη σε παραβάσεις διεθνών συνθηκών για τους πρόσφυγες καθώς και σε ποσοστό απόρριψης αιτημάτων χορήγησης ασύλου σε μετανάστες που προέρχονται από εμπόλεμες ζώνες!
Οι πολιτικοί που συμμετείχαν στη συζήτηση πρέπει να νιώθουν «δικαιωμένοι» για τις απόψεις που εξέφρασαν σχετικά με τη διαφορετικότητα της ελληνικής περίπτωσης: η Ελλάδα αποτελεί όντως ένα πολύ ξεχωριστό παράδειγμα προς αποφυγήν, πλέον σχεδόν σε όλα τα πεδία μεταναστευτικής νομοθεσίας και πρακτικής.
Με την πενιχρή αυτή πολιτική βούληση για αλλαγή της κατάστασης που διακρίνει τους ιθύνοντες, οι μετανάστες συνεχίζουν να κυκλοφορούν ανάμεσά μας σαν σκιές. Άνθρωποι εγκλωβισμένοι στα γραφειοκρατικά γρανάζια ενός συστήματος που από τη μία τους δέχεται για να κάνουν τη βρώμικη δουλειά και που από την άλλη προτιμά να τους κρατά στο περιθώριο, σε καθεστώς ημιπαρανομίας και ανασφάλειας.
