Της Ελίζαμπεθ Στράιντ
Οι αστραφτερές επιφάνειες της νυφικής σουίτας του πεντάστερου ξενοδοχείου είναι πασπαλισμένες με πούδρα, κηλίδες από μάσκαρα και μερικές ψεύτικες βλεφαρίδες. Μαξιλαράκια στριμώχνονται σε καλσόν και μεγάλα πόδια σε γόβες μήκους δεκαπέντε εκατοστών. Έξω, μια ομάδα από το προσωπικό του ξενοδοχείου πλαισιώνει τρεις υπαλλήλους που κάνουν ελέγχους για την τήρηση των μέτρων προστασίας από τον Covid. Βρίσκονται εκεί για να κάνουν έναν τελευταίο έλεγχο σε κάθε καλλιτέχνη.
Η παραπάνω εικόνα προέρχεται από το Πεκίνο του Νοεμβρίου του 2022, που αποπνέει μια νεκρική ησυχία. Η πόλη βρίσκεται λίγο πριν από ένα ακόμη ολοκληρωτικό λοκντάουν. Εδώ και εβδομάδες υπάρχει ο φόβος ότι ο Βρετανικός Χορός, μια παραδοσιακή και κάπως ζωηρή και ακατάστατη γιορτή του Βρετανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου, θα ακυρωθεί, όπως σχεδόν κάθε άλλη μεγάλης κλίμακας εκδήλωση στην πόλη από τις αρχές του 2020.
Αλλά για κάποιο λόγο η αστυνομική επιδρομή δεν γίνεται ποτέ. Κανείς δεν απομακρύνεται με οχήματα της αστυνομίας. Η παράσταση συνεχίζεται και πέντε drag queens,[1] μία Αγγλίδα, μία Σουηδέζα, μία Καναδή, μία Αμερικανίδα και μία Κινέζα, ανεβαίνουν στη σκηνή ως Spice Girls.
Και κάνουν άνω κάτω το μαγαζί.
Είμαι περήφανη που μπορώ να πω ότι ήμουν ανάμεσά τους. Ως Geri, φυσικά.
Οι σημερινοί κάτοικοι του Πεκίνου που ζουν κάτω από τη σκιά του Σι Τζινπίνγκ, ενδεχομένως να θυμούνται την πόλη τους την περίοδο των θερινών Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου το 2008 και να αναρωτιούνται τι στο καλό έχει συμβεί. Όταν προσγειώθηκα για πρώτη φορά στο λαμπερό νέο διεθνές αεροδρόμιο που σχεδίασε η εταιρεία Foster and Partners και κάλεσα ένα ετοιμόρροπο ταξί στα σπασμένα μανδαρίνικα που μιλούσα τότε, ένιωσα, όπως και τόσοι άλλοι με τους οποίους συναντηθήκαμε αργότερα στις εστίες των φοιτητών του εξωτερικού στην Ακαδημία Κινηματογράφου του Πεκίνου: ότι αυτό ήταν το κατάλληλο μέρος για μένα.
Οι ευκαιρίες έμοιαζαν απεριόριστες. Κατά τη διάρκεια διακοπτόμενων κλήσεων Skype προς τους γονείς μου, συνέκρινα με χαρά το μέρος στο οποίο βρισκόμουν με τη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του 1920. Οποιαδήποτε ημέρα, θα μπορούσα να βρεθώ να παίζω σε μια παράσταση αυτοσχεδιαστικής κωμωδίας, να φωνάζω σε ένα τηλέφωνο από βακελίτη ντυμένη ως ντετέκτιβ του Λος Άντζελες σε κάποια ταινία δράσης, ή να συμμετέχω σε ένα «σαλόνι ποίησης» σε κάποιο βιβλιοπωλείο γεμάτο καπνούς.
Μόλις λίγες εβδομάδες μετά την άφιξή μου, άρχισα να παρουσιάζω μια διαδικτυακή τηλεοπτική εκπομπή για τον γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου και την παρένθετη μητρότητα. Δεν είχα βρει ποτέ ιδιαίτερη χαρά στα γκέι μπαρ και κλαμπ της πατρίδας μου. Εδώ, υπήρχε μόνο ένα κλαμπ, οπότε οι queer της πόλης αφιέρωναν τον χρόνο τους αναζητώντας χώρους όπου θα ήταν αποδεκτοί. Αν η Αστυνομία Σκέψης άκουγε πίσω από κάθε κλειδαρότρυπα, θα διαπίστωνε ότι κανείς γύρω μου -συμπεριλαμβανομένων των Κινέζων ακτιβιστών φίλων μου- δεν φοβόταν αρκετά ώστε να σταματήσει.
Κατέληξα να κάνω ένα είδος drag, ερμηνεύοντας a cappella επιτυχίες του βρετανικού τρίο Fascinating Aïda για να βοηθήσω έναν φίλο που διοργάνωνε μια βραδιά καμπαρέ με θέμα τη Γερμανία της Βαϊμάρης σε ένα μπαρ που λεγόταν Hot Cat Club. Βρισκόταν σε μια γειτονιά με μοντέρνα μπαρ στην καρδιά της παλιάς πόλης, η οποία σχεδόν ισοπεδώθηκε πρώτα από τον Μάο και στη συνέχεια από τους πολεοδόμους των Ολυμπιακών αγώνων.
Για μια σύντομη περίοδο, η queer κοινότητα κατάφερε να εκφραστεί ελεύθερα στην ηπειρωτική Κίνα. Η κρατική λογοκρισία ήταν αυστηρή, αλλά δεν ήταν πανταχού παρούσα και προτίμουσε να ασχολείται κυρίως με την αστυνόμευση της συζήτησης γύρω από τα «τρία Τ» (Tibet, Taiwan, Tienanmen – Θιβέτ, Ταϊβάν και Τιενανμέν) παρά με τη φυλάκιση αγοριών που φορούσαν μακιγιάζ. Η εισροή της σύγχρονης ποπ κουλτούρας, χάρη στην εύκολη πρόσβαση σε παράνομα DVD και, κυρίως χάρη στο διαδίκτυο, εξοικείωσε τη νέα γενιά στα ανδρόγυνα είδωλα της K-pop, τους Ταϊλανδούς καλλιτέχνες παραστάσεων kathoey, το Brokeback Mountain και το Drag Race του RuPaul. Δεκάδες χιλιάδες εύποροι νέοι σπούδασαν στο εξωτερικό, και επέστρεψαν έχοντας βιώσει μεταξύ άλλων τη σταδιακή ενσωμάτωση της queer κουλτούρας, που διαπίστωναν ότι δεν αποτελούσε πρόβλημα.
Ως η πρώτη και μοναδική queer αρθρογράφος του περιοδικού «Time Out Beijing», βρήκα άφθονο υλικό που απευθυνόταν σε ένα αναγνωστικό κοινό με όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον και συμμετοχή στην ανθούσα γκέι κουλτούρα, από την Γκουανγκζού (βορειοδυτικά του Χονγκ Κονγκ) μέχρι το Νταλιάν (λιμάνι στη βορειοανατολική Κίνα). Παράνομες queerεκκλησίες, ξεναγήσεις από Αμερικανούς και Ιάπωνες γκέι πορνοστάρ, καταστήματα σεξουαλικών παιχνιδιών με queer προσανατολισμό, το μοναδικό αμιγώς γκέι τηλεοπτικό ριάλιτι σόου της χώρας και μια queer κωμική σειρά που ακολουθούσε (και τα δύο προβλήθηκαν σε διαδικτυακά τηλεοπτικά κανάλια που έφτασαν να ξεπερνάνε σε τηλεθέαση την κρατική τηλεόραση).
Ακόμη και προτάσεις για τη νομιμοποίηση του γάμου ατόμων του ίδιου φύλου έφταναν στην Πολιτική Συμβουλευτική Διάσκεψη του Κινεζικού Λαού (ενός οργάνου με κύρος, αλλά χωρίς πραγματική εξουσία). Από τη στιγμή που η ισότητα για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα ήταν αντικείμενο συζήτησης σε υψηλόβαθμα πολιτικά κλιμάκια – και, το σημαντικότερο, επιτρεπόταν να συζητιέται στα κρατικά μέσα ενημέρωσης, σίγουρα η χώρα θα πρέπει να ήταν έτοιμη για αλλαγή.
Δεν θα το μάθουμε ποτέ. Η τελευταία δημόσια διαβούλευση για την ισότητα στον γάμο έκλεισε το 2019 και η μεγάλη κοινωνική ανταπόκριση στο θέμα αποσιωπήθηκε από την επίσημη λογοκρισία. Ακόμα και όταν το Βιετνάμ χαλάρωσε τη στάση του απέναντι στα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και η Ταϊβάν άνοιξε νέους δρόμους, καθώς ήταν η πρώτη ασιατική χώρα που εισήγαγε την ισότητα στον γάμο (ορισμένοι σχολιαστές παρατήρησαν ειρωνικά ότι -σύμφωνα με την επίσημη άποψη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας- η χώρα είχε στην πραγματικότητα νομιμοποιήσει τον γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου σε μία από τις επαρχίες της) η ισότητα για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα πάγωσε. Σε μια εποχή όλο και μεγαλύτερης έντασης του αυταρχισμού από το καθεστώς του ΣιΤζινπίνγκ, οι φωνές που μιλούσαν για ισότητα αρχικά εξασθένισαν και στη συνέχεια σίγησαν.
Η προσπάθεια σύνδεσης των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων με την παιδοφιλία και την ψυχική ασθένεια, όπως και το παλιό κλασικό επιχείρημα της σύνδεσής τους με «ξένες δυνάμεις», στην πραγματικότητα δεν εξαφανίστηκε ποτέ πλήρως. Αντίθετα, τέτοιες θεωρίες συνέχισαν να διακινούνται από συντηρητικούς κύκλους και από τους λεγόμενους «σκληρούς αριστερούς» σχολιαστές του διαδικτύου. Οι γιορτές υπερηφάνειας σταμάτησαν να οργανώνονται ή δέχονταν επιθέσεις. Τα γκέι μπαρ αναγκάστηκαν να κρατήσουν πιο χαμηλό προφίλ, ή έβαλαν λουκέτο λόγω της παρενόχλησης της αστυνομίας ή των συντηρητικών γειτόνων.
Τέλος, το 2023, το κέντρο ΛΟΑΤΚΙ του Πεκίνου, ένας κορυφαίος θεσμός στη χώρα που στήριξε μια ολόκληρη γενιά queer Κινέζων, από έφηβους που έφευγαν από τα σπίτια τους μέχρι γονείς queer παιδιών, έκλεισε οριστικά τις πόρτες του, επικαλούμενο «εξωγενείς δυνάμεις».
Είχα περάσει πολλές ευτυχισμένες ώρες στο κέντρο αυτό, σε ένα άθλιο διαμέρισμα κοντά στο σταθμό Liufang του Πεκίνου. Ένα ξεφτισμένο σετ από κουρτίνες με το ουράνιο τόξο, ράφια γεμάτα με χιλιοδιαβασμένα βιβλία θεωρητικών του queer κινήματος δίπλα σε τόμους για το δίκαιο, τον πολιτισμό, όπως και μια καλή συλλογή ρομαντικών μυθιστορημάτων σε πολλές γλώσσες, αλλά και ένας κουρασμένος ψηφιακός προβολέας, έκαναν το στενάχωρο διαμέρισμα να μοιάζει όλο και περισσότερο με άλλη εποχή. Θύμιζε τις προκομμουνιστικές ημέρες, όταν στις μυστικές συγκεντρώσεις διανοούμενων και επαναστατών, μακριά από τα μάτια της αστυνομίας ή, αργότερα, των Ιαπώνων κατακτητών, σχεδιαζόταν το λαμπερό μέλλον ενός έθνους που ξεφορτωνόταν τα ερείπια της αυτοκρατορικής κακοδιαχείρισης και της αποικιακής εκμετάλλευσης.
Μου άρεσε πολύ. Με ενέπνεε. Για μια δεκαετία περίπου υπήρχε η αίσθηση της κίνησης προς τα εμπρός. Η κίνηση αυτή όμως ήταν φευγαλέα. Τα τελευταία πέντε χρόνια στο Πεκίνο, οι αγαπημένοι μου queer φίλοι άρχισαν να απομακρύνονται για να αναζητήσουν άλλες ευκαιρίες, ιδίως για να παντρευτούν ή να βρουν τρόπο να μεταναστεύσουν νόμιμα. Αυτή η τάση επιταχύνθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν τα φρικτά, ατελείωτα λοκντάουν και η αυξανόμενη παρακολούθηση κάθε ανθρώπινης δραστηριότητάς, κάθε κοινωνικής σχέσης από το κινεζικό κράτος, ισοπέδωσαν κάθε αίσθηση ιδιωτικότητας.
Και όμως, μέσα από όλα αυτά, με κάποιον τρόπο, το drag άντεξε. Μαζί με έναν αριθμό ερασιτεχνών drag queens από το Πεκίνο, δημιούργησα το «Haus of Lily», μια απάντηση στις άδικες συνθήκες εργασίας που προβλέπονταν στις συμβάσεις που ετοιμάζονταν να υπογράψουν οι drag queens. Ιδρύσαμε σωματείο, διεκδικώντας τους ίδιους μισθούς που πλήρωναν τα γκέι μπαρ στους DJs, τα gogo boys και άλλους καλλιτέχνες. Χρειαζόμασταν από δύο έως τέσσερις ώρες για να φτιάξουμε τα μαλλιά και το μακιγιάζ μας, ενώ τα ρούχα μας μπορούσαν να κοστίζουν έως και 150 λίρες σε κάθε παράσταση, αλλά οι μάνατζερ θεωρούσαν ότι το κάναμε «για πλάκα», εξισώνοντας αυτό που θεωρούσαμε τέχνη, με κάποιου είδους ψυχοσεξουαλική ανάγκη.
Ενώ η Κίνα έχει μια ιστορική παράδοση μίμησης των γυναικείων χαρακτήρων στην τέχνη, από την παραδοσιακή όπερα μέχρι τους σύγχρονους αστέρες της σκηνής και της οθόνης όπως ο θρύλος του τραγουδιού Li Yugang, το δυτικού τύπου drag, που ενσαρκώνεται από τη γυαλιστερή, εμπορική βασίλισσα του RuPaul’s Drag Race, ήταν κάτι καινούργιο για τη χώρα. Η αναδυόμενη δημοτικότητα του Drag Race και η σταδιακή μετάβαση των χώρων νυχτερινής ζωής από διακριτικά σημεία γνωριμιών σε θορυβώδεις χώρους διασκέδασης, σήμαινε για μένα ότι βρισκόμουν στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή. Χάσαμε κάποιες συναυλίες εξαιτίας της συνδικαλιστικής μας οργάνωσης, αλλά κερδίσαμε τον έλεγχο σε αυτές που καταφέρναμε να κλείσουμε. Σύντομα παίζαμε υψηλής ποιότητας θεματικές παραστάσεις, σε όλο και πιο πολυτελείς χώρους.
Είτε καμαρώναμε ως Marilyn Monroe, Madonna και Cher σε ένα εστιατόριο ξενοδοχείου πέντε αστέρων, είτε εμφανιζόμασταν με ενδυμασία Nashville σε ένα brunch με θέμα τον αμερικανικό Νότο με φουσκωτούς αλιγάτορες, είτε διοργανώναμε ένα πάρτι – Halloween, τόσο επικό που έπρεπε να εκκενώσουμε βιαστικά τον χώρο μετά από ειδοποίηση για αστυνομική έφοδο, για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, ένιωσα ότι το drag θα μπορούσε να είναι ένας ενωτικός παράγοντας. Ότι θα μπορούσε να αποτελέσει ένα στοιχείο της queer κουλτούρας που θα άντεχε απέναντι στον κοινωνικό συντηρητισμό που τροφοδοτούσε το κράτος, μια μορφή τέχνης που θα μπορούσε, ίσως, να συντηρήσει αυτό το εύθραυστο κοινωνικό ξεπάγωμα απέναντι στην queer κοινότητα, που ήταν πάρα πολύ σημαντικό για πάρα πολλά μέλη της στα χρόνια μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Αφότου έφυγα από την Κίνα, δεν έχω δει καμία χαλάρωση της στάσης του κινεζικού κράτους απέναντι στην ΛΟΑΤΚΙ απελευθέρωση, όπως ισχύει και για τα γυναικεία δικαιώματα, την προσβασιμότητα για τα άτομα με αναπηρία, κα.
Για πρώτη φορά μετά από 20 χρόνια, δεν υπάρχει καμία γυναίκα ανάμεσα στα 24 μέλη του Πολιτικού Γραφείου του Κομμουνιστικού Κόμματος. Αντ’ αυτού, η σεμνή, κομψή θηλυκότητα της πρώτης κυρίας Peng Liyuan προβάλλεται ως η ενσάρκωση των γυναικείων επιτευγμάτων – μια τραγουδίστρια που είναι διάσημη για το γεγονός ότι εγκατέλειψε μια επιτυχημένη καριέρα για να παντρευτεί έναν γραφειοκράτη, ο οποίος αργότερα κατάφερε να ηγηθεί (με τεράστιες εξουσίες) ενός Κομμουνιστικού Κόμματος 80 εκατομμυρίων μελών και μιας κυβέρνησης που εκτελεί αυστηρά τις εντολές του. Το συμπέρασμα είναι σαφές. Το καλύτερο πράγμα που μπορεί να κάνει μια γυναίκα είναι να παντρευτεί και να αναπαραχθεί. Οι ομοφυλόφιλοι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα από τα δύο, επομένως δεν υπάρχει χώρος γι’ αυτούς.
Οι δυτικές απόψεις για την κινεζική κοινωνία επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις αφηγήσεις των δυτικών μέσων ενημέρωσης. Αυτές με τη σειρά τους διαμορφώνονται κυρίως από την προπαγάνδα που παράγεται από τα ελεγχόμενα από το κράτος, κινεζικά μέσα ενημέρωσης και συνολικά την κινεζική βιομηχανία επικοινωνίας. Στόχος τους είναι να παρουσιάσουν ένα ισχυρό, ενιαίο και διαρκώς αναπτυσσόμενο κράτος. Είναι δύσκολο να κατηγορήσει κανείς εκείνους που θεωρούν τις πεποιθήσεις του κινεζικού λαού μονολιθικές, την κοινωνία ομοιογενή και χωρίς φαντασία και τον πολιτισμό της Κίνας εξωτικό, αλλά και αδιάφορο. Αν συντονιστείτε στο ετήσιο πρωτοχρονιάτικο γκαλά της κινεζικής κρατικής τηλεόρασης, θα ανακαλύψετε ότι η κυβέρνηση της Κίνας θέλει ακριβώς αυτό: να θεωρείτε τον κινεζικό λαό μια απρόσωπη, ανώνυμη μάζα πατριωτών που αγαπούν το Κόμμα.
Αυτό δεν ισχύει, αν και έχουν αλλάξει πολλά στον κόσμο από τις μεθυστικές ημέρες του 2008. Ωστόσο, οι αγαπημένες μου drag αδελφές -όσες τουλάχιστον έχουν παραμείνει στην Κίνα- συνεχίζουν να εμφανίζονται δημοσίως. Συνεχίζουν να εκπροσωπούν την απλή ιδέα, ότι οι άνθρωποι πρέπει να μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα. Όσο αυτή η ιδέα συνεχίζει να υπάρχει, το drag θα παραμείνει όχι μόνο όπλο ενάντια στη μισαλλοδοξία, αλλά και πανοπλία που θα προστατεύει κάποιους από τους πιο ευάλωτους -και ταλαντούχους- καλλιτέχνες του στον πλανήτη.
Από βουδιστές μοναχούς μέχρι αστυνομικούς, από φοιτητές μέχρι νεαρούς αξιωματούχους, από καθαρίστριες μέχρι φρουρούς σε πρεσβείες, από μαθητές μέχρι ηλικιωμένους, το drag που διαμόρφωσε το «Haus of Lily», πάντα χάριζε χαμόγελα στα πρόσωπα των Κινέζων. Ο κόσμος εκτίμησε το drag γι’ αυτό που ήταν: προκλητικό, ναι, αλλά και αδυσώπητα διασκεδαστικό. Η -υποτίθεται- προοδευτική Δύση, οι ΗΠΑ με τις απαγορεύσεις του drag και το Ηνωμένο Βασίλειο με την πολιτική εκμετάλλευση της ταυτότητας φύλου, θα μπορούσαν να πάρουν μερικά μαθήματα από αυτή την εμπειρία.
