Μετά από 10 και πλέον χρόνια βαθιάς οικονομικής κρίσης του συστήματος και ακριβώς λόγω της αδυναμίας των αστικών επιτελείων να βρούνε βιώσιμες απαντήσεις στο σπιράλ της οικονομικής τρικυμίας, η παραδοσιακή πολιτική εκπροσώπηση βρίσκεται και αυτή σε βαθιά κρίση.
Βέβαια, παρά την κρίση πολιτικής εκπροσώπησης, σε ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη η άρχουσ τάξη εμφανίζεται να παίζει μόνη της σε ένα γήπεδο χωρίς αντίπαλο μετά τις απανωτές συνθηκολογήσεις και ξεπουλήματα των δυνάμεων που είχαν αναφορά στην Αριστερά, αλλά και την ήττα των μεγάλων κοινωνικών και εργατικών κινητοποιήσεων της προηγούμενης περιόδου.
Μέσα σε αυτό το σκηνικό, σε μία σειρά χώρες παγκοσμίως έχουμε την ανάπτυξη των δυνάμεων της Ακροδεξιάς με σημαντικά εκλογικά κέρδη και ανάληψη κυβερνητικών θέσεων. Ποιος είναι όμως ο χαρακτήρας αυτής (όχι πάντα και τόσο) νέας Ακροδεξιάς;
Ο Ντόναλτ Τραμπ στην κορυφή
Αναμφισβήτητα, η πολιτική μορφή του Τραμπ, ο λόγος του, η κυβερνητική του θητεία και η εν γένει παρουσία του, του δίνουν άνετα το χρίσμα του Πατριάρχη της σημερινής ακροδεξιάς. Για πολλούς από τους σημερινούς «φασίζοντες» αστέρες, ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ είναι ίνδαλμα και παράδειγμα. Κομβικό ρόλο σε αυτό παίζει φυσικά το ειδικό βάρος των ΗΠΑ στον κόσμο. Το γεγονός δηλαδή ότι ένας ακροδεξιός κατάφερε να βρεθεί στο «τιμόνι» της μεγαλύτερης ιμπεριαλιστικής δύναμης παγκόσμια.
Ταυτόχρονα όμως, η πολιτική παρουσία του Τραμπ συμπυκνώνει και το σύνολο των αντιφατικών χαρακτηριστικών που αποτελούν την πολιτική ταυτότητα του συγχρόνου αναγεννημένου ακροδεξιού λαϊκισμού και των εκπροσώπων του. Για να μιλήσουμε με όρους σύγχρονης ελληνικής πολιτικής ιστορίας, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα φαινόμενο που θα μπορούσε να περιγράφει ως ένα μείγμα από «Ποτάμι» και Βελόπουλο. Κι αν σε κάποιους αυτό φαντάζει σαν κάποιου είδους πολιτική τερατογένεση, ας θυμηθούμε τον Γκράμσι που έλεγε ότι «όταν το παλιό πεθαίνει και το καινούργιο δεν μπορεί να γεννηθεί, είναι η εποχή των τεράτων»…
Ακραίος Νεοφιλελευθερισμός
Ο Τραμπ βέβαια είναι ο ίδιος καπιταλιστής. Αλλά και οι πολιτικοί του ακόλουθοι προτείνουν ένα οικονομικό πρόγραμμα ακραία νεοφιλελεύθερο στο οποίο δεν υπάρχει χώρος ούτε για ψήγμα παροχών προς την κοινωνία. Ιδιωτικοποιήσεις και ακραία λιτότητα είναι το ευαγγέλιο των ακροδεξιών διεθνώς. Τα λόγια του νέου Προέδρου της Αργεντινής, Χαβιέρ Μιλέι, είναι χαρακτηριστικά, όταν αναφέρεται στη φορολογία ως «κλοπή», στην κοινωνική δικαιοσύνη ως «εκτροπή» και υποστηρίζει την άμεση κατάργηση της δημόσιας Υγείας και Παιδείας.
Παρέα με αυτά έχουμε και την εμφάνιση στοιχείων ενός ιδιότυπου προστατευτισμού – όχι των φτωχών, όπως οι ακροδεξιοί καμώνονται, αλλά των «εθνικών» καπιταλιστών της κάθε χώρας. Κάτι τέτοιο δεν είναι φυσικά καινούριο. Είχαμε δει για παράδειγμά ένα μέρος των Ιταλών βιομηχάνων την περίοδο της κρίσης του Ευρώ να προτείνουν ανοιχτά την επιστροφή στη λιρέτα. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Τραμπ απειλούσε να επιστρέψει τα εργοστάσια των αμερικανικών εταιρειών στις ΗΠΑ, αποσύρθηκε από διεθνείς συμφωνίες, ενώ ακολούθησε πολιτικές οικονομικών κυρώσεων κυρίως προς κινεζικές εταιρείες. Έτσι σήμερα, για παράδειγμα, ο Μιλέι στην Αργεντινή μιλά για σπάσιμο της οικονομικής συνεργασίας με την Κίνα (κι ας είναι ο πιο σημαντικός οικονομικός εταίρος της Αργεντινής) και επαναφέρει την κουβέντα για δολαριοποίηση του πέσο.
Με πάθος υπέρ του Ισραήλ
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της ακροδεξιάς είναι η παθιασμένη στήριξη του κράτους του Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστίνιους.
Το γεγονός αυτό είναι ένα νέο στοιχείο αφού μέχρι πρόσφατα η αντίθεση απέναντι στους «Εβραίους» αποτελούσε ταυτοτικό στοιχείο για κάθε λογής φασίστα και ακροδεξιό διεθνώς. Σήμερα όμως βλέπουμε τον Βίλντερς στην Ολλανδία να προτείνει επί της ουσίας την εξορία όλων των Παλαιστινίων στην Ιορδανία, τον Μιλέι να υποστηρίζει φανατικά το Ισραήλ και την Λεπέν να εμφανίζεται σκεπτική ακόμα και για τους ανθρωπιστικούς διαδρόμους στη Λωρίδα της Γάζας.
Σε αυτό το νέο στοιχείο βέβαια κομβικό ρόλο έχει παίξει η ισλαμοφοβία που καλλιεργήθηκε στη Δύση από την επίθεση στους δίδυμους πύργους και μετά. Οι ακροδεξιοί επιλέγουν να ταυτιστούν με τους «προαιώνιους» εχθρούς τους, τους Εβραίους, αν είναι να βοηθήσουν στην εξολόθρευση του «νέου» τους εχθρού, των φτωχών μουσουλμάνων. Εξάλλου, οι Ναζί και οι φασίστες στο μεσοπόλεμο είχαν στραφεί εναντίων πρωτίστως των φτωχών Εβραίων. Τώρα που το Κράτος του Ισραήλ είναι πλούσιο και έχει δύναμη, αλλάζουν τα πράγματα…
Φανατικά μισογύνηδες
Ένα άλλο στοιχείο που ενώνει τους εκπροσώπους της Ακροδεξιάς είναι ο μισογυνισμός.
Είναι όλοι τους υπέρ της απαγόρευσης των αμβλώσεων και υπέρ της περικοπής των κατακτήσεων του γυναικείου κινήματος των τελευταίων χρονών.
Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του Μιλέι, ο οποίος ανακοίνωσε ότι θα καταργήσει το υπουργείο γυναικών, φύλλου και διαφορετικότητας και ότι θα διεξάγει ένα «πολιτιστικό πόλεμο ενάντια στο φεμινισμό και το σοσιαλισμό».
Θεωρίες συνομωσίας
Αν κάτι βέβαια δεν άλλαξε για την Ακροδεξιά, είτε παλιά είτε νέα, είναι η συνεχής παρουσία στον πολιτικό της λόγο μίας σειράς από θεωρίες συνομωσίας.
Το πρώτο θύμα είναι βέβαια η κλιματική κρίση την ύπαρξη την οποία πρώτος ο Τραμπ αμφισβητεί ανοιχτά. Στα ίδια και ο Μιλέι, που χαρακτήρισε την κλιματική αλλαγή «σοσιαλιστικό ψέμα» ενώ στο πρόγραμμα του κόμματος του Βίλντερς στην Ολλανδία αναφέρεται ότι «θα σταματήσει την εργασία των τοπικών κυβερνήσεων πάνω σε ζητήματα φύλου, κλιματικής τρέλας και της διαφορετικότητας».
Πρόσφατα βέβαια αναδύθηκε και μια νέα θέση σε ακροδεξιά κόμματα για το περιβάλλον, και αυτή συνομωσιολογική βεβαίως. Πρόκειται για ακροδεξιούς που υποστηρίζουν ότι η κλιματική αλλαγή υπάρχει μεν, αλλά υπεύθυνοι για αυτή είναι… οι πρόσφυγες!
Οι θεωρίες συνομωσίας που θέριεψαν την περίοδο της πανδημίας αποτέλεσαν βούτυρο στο ψωμί της Ακροδεξιάς παγκοσμίως. Ψάρεψε στα θολά νερά του αντιεμβολιασμού και τον καλλιέργησε ανοιχτά ή υπόγεια παντρεύοντάς τον μάλιστα με ρατσισμό ενάντια στους κινέζους.
Πολιτικές ταυτότητας
Στον ιδεολογικό πυρήνα της η Ακροδεξιά έχει τοποθετήσει μία νέα ταυτότητα που δήθεν υπερασπίζεται, χρησιμοποιώντας μάλιστα ορολογία που ακούγεται εκ πρώτης όψης έως και προοδευτική.
Έτσι, απέναντι στα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας προβάλει την υπεράσπιση της «διαφορετικότητας των ετερόφυλων που βάλλεται» και των «δικαιωμάτων των στρέιτ». Απέναντι στις γυναικείες κατακτήσεις βάζει την «υπεράσπιση της οικογένειας». Η ισλαμοφοβία και ο ρατσισμός βαφτίζονται «υπεράσπιση του δυτικού πολιτισμού» και «προστασία των δικαιωμάτων των χριστιανών».
Η ιδεολογική κατήχηση από τους ακροδεξιούς ινστρούχτορες έχει ως στόχο της τη δημιουργία μίας ταυτότητας η οποία υποτίθεται ότι θίγεται και απειλείται συνεχώς, εμφανίζουν δηλαδή τον θύτη ως θύμα. Έτσι, προσπαθούν να συσπειρώσουν γύρω τους κυρίως την νεολαία, που στην απελπισία της ψάχνει από κάπου να κρατηθεί.
Προφανώς δεν ταυτίζονται οι ακροδεξιές θέσεις σε κάθε χώρα, μια και υπάρχουν εθνικές ιδιαιτερότητες, παραδόσεις, κτλ. Επίσης, υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στην «μετριοπαθή» Ακροδεξιά που διεκδικεί κυβερνητικές θέσεις και τις καθαρά φασιστικού τύπου ομάδες κρούσης. Παντού όμως βλέπουμε μια προσπάθεια «λίφτινγκ», προκειμένου να ανοιχτεί η Ακροδεξιά σε νέα στρώματα. Ένας από τους βασικούς εκπροσώπους αυτής της στροφής είναι ο Ρενό Καμύ (Renaud Camus) στην Γαλλία, που εισήγαγε την θεωρία της «Μεγάλης Αντικατάστασης» (όπου υποτίθεται υπάρχει σχέδιο για αντικατάσταση του πληθυσμού των λευκών Χριστιανών της Ευρώπης από μελαμψούς Μουσουλμάνους). Ο Καμύ επίσης ενέπνευσε το κίνημα Generation Identity (Γενιά Ταυτότητας) στην Γαλλία, που πια έχει βγει εκτός νόμου. Εδώ βλέπουμε μια προσπάθεια να οικειοποιηθεί η Ακροδεξιά έννοιες, σύμβολα και παραδόσεις της Αριστεράς, στρεβλώνοντας τες ώστε να υπηρετήσουν το ρατσιστικό μίσος. Σε μια συνέντευξη του το 2017 είχε δηλώσει:
«Πιστεύω λοιπόν ότι μπαίνουμε σε μια απόλυτη αναγκαιότητα ενός αγώνα που δεν θα είναι πλέον πολιτικός… για τον οποίο υπάρχουν δύο κύριες πηγές έμπνευσης: αυτή της Αντίστασης (σσ εννοεί την Αντίσταση κατά των Ναζί) και αυτή των αντιαποικιακών αγώνων. Βρισκόμαστε υπό κατοχή – δεν φοβάμαι καθόλου τη λέξη, μιλάω συχνά για τη δεύτερη κατοχή… Ακολουθούμε επίσης την παράδοση όλων των αντιαποικιακών αγώνων… Η Αλγερία, που έγινε ανεξάρτητη, θεώρησε ότι δεν θα ήταν πραγματικά ανεξάρτητη χωρίς την αποχώρηση των εποίκων… Πιστεύω επίσης ότι δεν θα υπάρξει απελευθέρωση του εδάφους χωρίς την αποχώρηση του κατακτητή ή του αποικισμού, δηλαδή χωρίς παλιννόστηση (σσ re-migration, μια πιο εύηχη λέξη για τις απελάσεις). Όλα τα σημαντικά κείμενα στον αγώνα κατά της αποαποικιοποίησης εφαρμόζονται θαυμάσια στη Γαλλία, ιδίως εκείνα του Φραντς Φανόν (σσ σημαντική φιγούρα του αντιαποικιακού αγώνα στην Μαρτινίκα και την Αλγερία)… Απέναντι σε αυτό, προτείνω την ανοιχτή αντίσταση, δηλαδή την εξέγερση».
Εχθρός καθετί συλλογικό
Τελευταίο αλλά κομβικό σε όλο το λόγο της σύγχρονης Ακροδεξιάς είναι ο κεντρικός ρόλος που παίζει η “ταυτότητα του ατόμου”. Οι αξίες που προβάλλονται σαν κορυφαίες είναι ένα μείγμα ατομισμού, οικονομικού φιλελευθερισμού και «παραδοσιακών» συντηρητικών αξιών.
Σε μία εποχή που η έννοια της συλλογικότητας βάλλεται πανταχόθεν, η υπεράσπιση του ατομισμού είναι στο κέντρο κάθε ακροδεξιάς θεωρίας. Έτσι στον καιρό της πανδημίας απάντηση στην λογική καχυποψία απέναντι στην φαρμακοβιομηχανία δεν μπορούσε να είναι πχ η εθνικοποίηση της αλλά η άρνηση του ατόμου να εμβολιαστεί και η προστασία του σώματός του. Καμία αναφορά δεν γινόταν στα συλλογικά δικαιώματα στην υγεία αλλά μόνο στις προσωπικές επιλογές. Στο οικονομικό πεδίο τα ίδια: ακραίος νεοφιλελευθερισμός, ατομικό κυνήγι βελτίωσης συνθηκών ζωής, προσωπική ανέλιξη και καμία αναφορά σε συλλογικές διεκδικήσεις που αποτελούν το μόνιμο κόκκινο πανί.
Και εδώ είναι που αποκαλύπτεται με τον πιο καθαρό τρόπο πόσο «συστημική» είναι η Ακροδεξιά. Παρά τις όποιες «αντικαθεστωτικές» κορώνες, παρά τις υπαρκτές συγκρούσεις με την «κοσμοπολίτικη» πτέρυγα του κεφαλαίου, η ιδεολογία της κρατάει το μεδούλι του καπιταλισμού, και μάλιστα στην πιο ακραία του μορφή.
Σχεδόν 200 χρόνια πίσω ο Μαρξ και ο Ένγκελς έγραφαν στη Γερμανική Ιδεολογία ότι «δεν είναι η συνείδηση των ανθρώπων αυτή που καθορίζει το Είναι τους, αλλά αντίθετα το κοινωνικό τους Είναι που καθορίζει τη συνείδησή τους». Το γεγονός αυτό φαίνεται να έχουν αντιληφθεί στην Ακροδεξιά και στην εποχή της βαθιάς κρίσης του συστήματος προσπαθούν να στρέψουν τη συνείδηση της κοινωνίας που αλλάζει σε μία κατεύθυνση ακίνδυνη για το σύστημα και τους εκπροσώπους του. Είναι καθήκον των επαναστατικών δυνάμεων της Αριστεράς διεθνώς να ανακόψουν αυτή την πορεία και αξιοποιώντας τα αδιέξοδα που παρέχει αφειδώς το σύστημα στην εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα, να προσπαθήσουν να στρέψουν την συνείδηση σε μια επαναστατική κατεύθυνση και τελικά να χτίσουν τις πολιτικές δυνάμεις που έχουμε ανάγκη.
