της Ελένης Μπέκου, Μαχητικές & Ελεύθερες Βόλου
«Το να εξηγείς κάτι σε μια γυναίκα με περιφρονητικό και πατροναριστικό ή υπεραπλουστευτικό τόνο, ενώ συνήθως η εξήγηση είναι ανακριβής ή λάθος».
Ο όρος «mansplaining», που αποτελείται από τις λέξεις «man» και «explaining», άρχισε να γίνεται ευρέως γνωστός στις αρχές της δεκαετίας του 2010, ενώ το περιεχόμενο του όρου χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2008 από την συγγραφέα Rebecca Solnit, η οποία στη συνέχεια προχώρησε στην έκδοση ενός βιβλίου με τίτλο «Men Explain Things to Me» (2014). Προτού εφευρεθεί ένας όρος για να περιγραφεί το φαινόμενο, η Solnit το χαρακτήρισε ως «κάτι το οποίο γνωρίζει η κάθε γυναίκα». Και είχε δίκιο. Η σημασία του όρου είναι γνωστή σε όλες μας, ακόμα αν και δεν είμαστε εξοικειωμένες με αυτόν τον νεολογισμό. Τελικά, ο όρος συμπεριλήφθηκε και επίσημα στο λεξικό της Οξφόρδης το 2018.
Ας δούμε όμως αναλυτικότερα τι είναι το mansplaining. Το mansplaining σαν φαινόμενο -διότι πρόκειται για κοινωνικό φαινόμενο- πηγάζει από την σεξιστική αντίληψη ότι οι άντρες είναι πιο έξυπνοι από τις γυναίκες, επομένως μπορούν να κάνουν επίδειξη των γνώσεων τους και να υπερηφανευτούν για την νοημοσύνη τους, ενώ ταυτόχρονα υποτιμούν αυτή των γυναικών. Είναι το γνωστό ύφος «άσε να σου εξηγήσω γιατί εσύ είσαι χαζή και δεν καταλαβαίνεις» το οποίο παρατηρείται πολύ συχνά σε συζητήσεις από το ακαδημαϊκό επίπεδο, μέχρι συζητήσεις για την τιμή της βενζίνης, ιδιαίτερα όταν μια γυναίκα είναι μόνη ανάμεσα σε άντρες. Το mansplaining δεν είναι το ίδιο με τον «εξυπνακισμό» και δεν αναφέρεται στα άτομα που γενικά νομίζουν ότι τα ξέρουν όλα. Αυτά τα άτομα υπάρχουν και στα δυο φύλα, με την πλειοψηφία ωστόσο να είναι άντρες, λόγω, μεταξύ άλλων, της αυξημένης αυτοπεποίθησης που έχουν οι άντρες και της μειωμένης που έχουν οι γυναίκες, σαν γενική τάση, στην σημερινή πατριαρχική κοινωνία. Το mansplaining ξεκινά από τη συνειδητή ή ασυνείδητη υποτίμηση της νοημοσύνης, των εμπειριών κοκ των γυναικών λόγω φύλου από άντρες, οι οποίοι αναλαμβάνουν να εξηγήσουν σε μια γυναίκα κάτι χωρίς να τους έχει ζητηθεί ή να έχει υπονοηθεί με κάποιο τρόπο.
Οι γυναίκες στην καθημερινότητά μας ερχόμαστε συχνά αντιμέτωπες με το mansplaining σε όλους τους χώρους και καθώς μεγαλώνουμε: οικογένεια, σχολείο, πανεπιστήμιο, χώρος εργασίας, παρέες. Μια γυναίκα ως άτομο και πολίτης νιώθει συχνά τη νοημοσύνη της, τις εμπειρίες της και τη γνώμη της να υποτιμούνται, με το πατρονάρισμα ορισμένες φορές να φτάνει τα όρια του «σου εξηγώ κάτι σα να είσαι μικρό παιδί». Τα άτομα που ασκούν το mansplaining, πέρα από επίδειξη γνώσεων, κάνουν συνήθως και επίδειξη ισχύος και εξουσίας, ενώ πολλές φορές χειραγωγούν τη συνομιλήτριά τους. Αυτό μπορεί να έχει επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των γυναικών, καθώς μειώνεται σημαντικά η αυτοπεποίθησή τους.
Παράλληλα με το mansplaining υπάρχει και το «manterrupting» (< man + interrupting) που ορίζεται ως «η διακοπή της ομιλίας μια γυναίκας από έναν άντρα χωρίς κάποιον ουσιαστικό λόγο», ένας όρος που βέβαια δεν είναι τόσο γνωστός, αλλά το περιεχόμενό του γίνεται επίσης κατανοητό. Γίνεται ξανά εμφανής η επίδειξη ισχύος και υποτίμησης του δικαιώματος των γυναικών να εκφράσουν την άποψή τους ισότιμα. Πολλές φορές παρατηρούμε ότι οι γυναίκες νιώθουν περισσότερη συστολή όταν πρόκειται να εκφράσουν την γνώμη τους σε σύγκριση με τους άντρες που αισθάνονται μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, ακόμα και αν αυτό που θα πουν είναι αβάσιμο ή λαθεμένο.
Η πατριαρχία έχει εδραιώσει όχι μόνο την αντίληψη ότι «οι άντρες είναι πιο έξυπνοι από τις γυναίκες» αλλά και άλλα στερεότυπα που είναι διάχυτα μέσα στην κοινωνία όπως «αυτό που έχει σημασία σε μια γυναίκα είναι να είναι όμορφη, όχι έξυπνη», «οι γυναίκες που είναι όμορφες δεν μπορούν να είναι και έξυπνες» ή «οι άντρες διακατέχονται από λογική ενώ οι γυναίκες από συναίσθημα». Από πολύ νωρίς οι άντρες μαθαίνουν ότι πρέπει να είναι ανώτεροι από τις γυναίκες σε όλα, ενώ η μετριοπάθεια, για παράδειγμα, παρουσιάζεται ως κάτι αρνητικό, με την επίδειξη της δύναμης και της εξουσίας να είναι οι μόνες επιλογές. Η γυναίκα, ακόμη και αν έχει πτυχία και βρίσκεται στην ίδια θέση με έναν άντρα συνάδελφό της, θα θεωρείται κατώτερη και όχι αρκετά «ικανή».
Η εφεύρεση νεολογισμών όπως «mansplaining» και «manterrupting» δίνει μεγαλύτερη ορατότητα σε τέτοια σεξιστικά φαινόμενα, που πολύ συχνά περνάνε απαρατήρητα, καθώς για ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας θεωρούνται «φυσιολογικά» και κομμάτι της «κανονικότητας». Η ύπαρξη αυτών των όρων δείχνει την εξέλιξη της κοινωνίας και της επιστήμης που ασχολείται με τα κοινωνικά φαινόμενα. Το φεμινιστικό κίνημα έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της κοινωνίας σε αυτή την κατεύθυνση και πρέπει να συνεχίσουμε τους αγώνες. Να μην αρκούμαστε στην αναγνώριση και ορατότητα αυτών των φαινομένων, αλλά να στοχεύουμε πάντα στην καταπολέμησή τους.
