Η Μοζαμβίκη είναι μια χώρα που βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της αφρικανικής ηπείρου, γνωστή για τα εξωτικά της τοπία, τις πανέμορφες παραλίες και το τροπικό δάσος γύρω από το βουνό – ηφαίστειο Lico. Είναι επίσης γνωστή για τη ρομαντική περιγραφή της από τον Μπομπ Ντίλαν, που στο ομώνυμο με τη χώρα τραγούδι του, μιλάει για τα γαλάζια νερά, τον απέραντο ωκεανό, το φωτεινό ήλιο και τους ελεύθερους ανθρώπους.
Σε μια πιο σκοτεινή εκδοχή της, είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της ακραίας φτώχειας και ανισότητας που μαστίζει την Αφρική, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει γίνει γνωστή και για τις συγκρούσεις ανάμεσα στο στρατό και ένοπλες ισλαμιστικές ομάδες, όπως και για την ανακάλυψη ενός από τα σημαντικότερα κοιτάσματα φυσικού αερίου στον κόσμο στις βόρειες ακτές της, στην επαρχία Κάμπο Ντελγκάντο (Cabo Delgado). Τα τελευταία δύο στοιχεία μάλιστα εκτιμάται ότι συνδέονται, καθώς η μεγάλη «πράσινη» επένδυση έχει εκτοπίσει και οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια και απελπισία τις τοπικές αγροτικές και αλιευτικές κοινότητες.
Η μεγάλη ανακάλυψη
Το 2011 οι έρευνες της ιταλικής εταιρείας ενέργειας ΕΝΙ απέδωσαν, αποκαλύπτοντας ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου στον πλανήτη, που αναμένεται να εκτοξεύσει τη Μοζαμβίκη σε μια από τις κορυφαίες θέσεις στη λίστα με τις σημαντικότερες εξαγωγικές χώρες στον κόσμο.
Ανάμεσα στις πολλές πολυεθνικές εταιρείες που θα εκμεταλλευτούν τα κοιτάσματα είναι η γαλλική Total και η αμερικανική Exxonmobil, που ελέγχουν τη μερίδα του λέοντος με επενδύσεις της τάξης των 20 και των 30 δισ. δολαρίων αντίστοιχα. Τα τελευταία χρόνια έχουν κατασκευάσει γιγάντιες εξέδρες εξόρυξης του υποθαλάσσιου κοιτάσματος, όπως και εξίσου θεόρατες μονάδες επεξεργασίας, υγροποίησης και μεταφοράς του αερίου στις κοντινές ακτές. Όσο για τον όγκο του κοιτάσματος, είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο η Exxonmobil ισχυρίζεται ότι σε συνεργασία με την ιταλική ΕΝΙ μπορεί να φτάσει να παράγει και να διοχετεύει στην αγορά δεκάδες εκατομμύρια τόνους υγροποιημένου φυσικού αερίου το χρόνο.
Από την τεράστια επένδυση, η κυβέρνηση της Μοζαμβίκης περιμένει να αποκομίσει έσοδα της τάξης των 100 δισ. δολαρίων, όταν βέβαια ολοκληρωθούν τα έργα και ξεκινήσει να εξορύσσεται και να πουλιέται το αέριο, κάτι που αναμένεται να γίνει περίπου στα μέσα της επόμενης δεκαετίας. Φυσικά, ακόμη κι αν αυτό το ποσό φτάσει στο σύνολό του στα χέρια της κυβέρνησης, ο φτωχός κόσμος δεν πρόκειται να δει πραγματικές βελτιώσεις στη ζωή του. Η μέχρι σήμερα εμπειρία από αντίστοιχες μεγάλες «επενδύσεις» σε φτωχές χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Νότιας Αμερικής, δείχνει πως τα κέρδη περνάνε στις πολυεθνικές ενώ τα λίγα έσοδα που μένουν στις ίδιες τις χώρες, τα διαχειρίζονται οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις και οι εγχώριες άρχουσες τάξεις με αποκλειστικό στόχο την κερδοσκοπία και το δικό τους εύκολο πλουτισμό, ενώ ο κόσμος συνεχίζει να ζει στη φτώχεια και την καταπίεση.
Ενοχλητικοί κάτοικοι
Στη Μοζαμβίκη μάλιστα, για τις εταιρείες που ανέλαβαν το έργο οι κάτοικοι των γύρω περιοχών δεν αποτελούν τίποτα παραπάνω από μια ενοχλητική παρουσία. Παρά το γεγονός ότι η Exoxnmobil διαφημίζει το έργο σαν μια «ανάσα» για την οικονομία της χώρας καθώς και για τους ντόπιους (ισχυρίζεται για παράδειγμα ότι έχει κατασκευάσει σχολεία και συστήματα τροφοδοσίας των κοινοτήτων με καθαρό νερό) η ίδια παραδέχεται ότι η κατασκευή των εγκαταστάσεων απαίτησε την εφαρμογή ενός σχεδίου «ευαίσθητης μετεγκατάστασης» του ντόπιου πληθυσμού.
Μέχρι σήμερα χιλιάδες άνθρωποι εκτοπίστηκαν όχι μόνο από τα σπίτια τους, αλλά κυρίως από τις οικονομικές δραστηριότητες που τους επέτρεπαν να επιβιώνουν, όπως η αλιεία και η γεωργία. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύτηκαν στις αρχές του χρόνου στο aljazeera.com, ενώ θεωρητικά η εταιρεία θα αναλάμβανε εξολοκλήρου την ευθύνη της μετεγκατάστασης, αυτό που έγινε στην πράξη ήταν να δώσει κάποιες αποζημιώσεις που δεν επαρκούν για να καταφέρουν οι κάτοικοι να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους, είτε να τους μεταφέρει σε ακατάλληλες για καλλιέργεια εκτάσεις, είτε σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και να τους «παραχωρήσει» εκτάσεις που ανήκαν σε άλλες κοινότητες! Όσο για τους ψαράδες, πολλοί καταγγέλλουν ότι η εταιρεία τους εγκατέστησε σε περιοχές ως και δέκα χιλιόμετρα μακριά από τις ακτές.
Εγκλωβισμένοι στον τρόμο
Στην πραγματικότητα η μεγάλη επένδυση έχει καταφέρει να σπρώξει τις τοπικές κοινωνίες ακόμη πιο βαθιά στη φτώχεια και την απόγνωση. Και αυτές οι συνθήκες είναι ιδανικές για την ανάπτυξη της βίας και των ένοπλων συγκρούσεων. Από το 2017 και μέχρι σήμερα, η περιοχή βρίσκεται δέσμια της αιματηρής διαμάχης ανάμεσα σε ισλαμιστικές τρομοκρατικές ομάδες και το στρατό της χώρας. Αυτοί που ουσιαστικά πληρώνουν τις συνέπειες της σύρραξης είναι οι άμαχοι κάτοικοι της περιοχής, που πολλές φορές δεν ξέρουν σε ποιο στρατόπεδο ανήκουν αυτοί που τους βασανίζουν ή τους σκοτώνουν.
Ο άμαχος πληθυσμός νιώθει εγκαταλελειμμένος από την κυβέρνηση και το στρατό, ο οποίος… προστατεύει σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας του φυσικού αερίου, αγνοώντας τους κατοίκους ή ακόμη και στρεφόμενος εναντίον τους.
Την ίδια ώρα, η φτώχεια και η απελπισία, όπως και η διαρκώς αυξανόμενη καχυποψία απέναντι στη διεφθαρμένη κρατική μηχανή, οδηγεί κομμάτια της τοπικής κοινωνίας και κυρίως της νεολαίας στις ένοπλες ισλαμιστικές ομάδες.
Μια όχι και τόσο «πράσινη» επένδυση
Όταν οι εταιρείες ενέργειας μιλάνε για τα «οφέλη» του φυσικού αερίου, θυμούνται πάντα να αναφέρουν ότι πρόκειται για μια σχετικά «καθαρή» πηγή ενέργειας, της οποίας η καύση απελευθερώνει στην ατμόσφαιρα περίπου το μισό διοξείδιο του άνθρακα από ότι η καύση πετρελαίου.
Αυτό που πολύ βολικά «ξεχνάνε» να πουν, είναι πως το φυσικό αέριο αποτελείται στο μεγαλύτερο μέρος του (ως και 90%) από μεθάνιο, το οποίο εκτιμάται πως είναι περίπου 30 φορές πιο δραστικό σε σχέση με το διοξείδιο του άνθρακα ως προς την κλιματική αλλαγή.
Σε κάθε εγκατάσταση εξόρυξης και μεταφοράς φυσικού αερίου στον κόσμο υπάρχουν διαρροές, είτε πρόκειται για υποθαλάσσιες εγκαταστάσεις, είτε για αυτές που βρίσκονται στην ξηρά. Ιδιαίτερα οι υποθαλάσσιες εξορύξεις μπορούν να προκαλέσουν τεράστιες καταστροφές στα οικοσυστήματα, καθώς τα ατυχήματα είναι πάντα μέσα στο πρόγραμμα, ιδιαίτερα σε έντονα σεισμογενείς, με σημαντική ηφαιστειακή δραστηριότητα περιοχές, όπως η Μοζαμβίκη. Και αυτό που θα ακολουθήσει ένα ατύχημα σε ένα υποθαλάσσιο πηγάδι φυσικού αερίου θα είναι απόλυτα καταστροφικό, καθώς το μεθάνιο εκτοπίζει το οξυγόνο και δηλητηριάζει τη θαλάσσια ζωή.
Έτσι, διεθνείς περιβαλλοντικές οργανώσεις αποφάσισαν να μηνύσουν την κυβέρνηση της Μοζαμβίκης, που πρόσφατα ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να ενισχύσει οικονομικά την επένδυση με ένα δισ. δολάρια –λες και οι κολοσσοί που εκμεταλλεύονται το κοίτασμα δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να την ολοκληρώσουν χωρίς τα λεφτά των φτωχών Μοζαμβικανών. Το σκεπτικό των οργανώσεων είναι ότι η κυβέρνηση με τη στάση της, υποβαθμίζει το περιβάλλον και υποσκάπτει τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα.
Παρότι θεσμοί όπως τα διεθνή δικαστήρια καθώς και οι διεθνείς συμφωνίες για το κλίμα έχουν εδώ και δεκαετίες αποδειχτεί απολύτως ανίκανες να προστατέψουν το περιβάλλον, το γεγονός και μόνο ότι αυτές οι κατηγορίες ενάντια σε μια επένδυση που αφορά το «αθώο» και «καθαρό» φυσικό αέριο ακούγονται ανοιχτά, είναι ενδεικτικό του μεγέθους της καταστροφής που απειλεί το περιβάλλον του δυτικού Ινδικού Ωκεανού.
Το παράδειγμα της Μοζαμβίκης, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για τους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου, που τους τελευταίους μήνες βρίσκονται αντιμέτωποι με επικίνδυνες εθνικιστικές εντάσεις, για χάρη των ίδιων πολυεθνικών εταιρειών ενέργειας. Το στοίχημα κάθε φτωχής και καταπιεσμένης κοινωνίας, δεν είναι το πως θα καταφέρει να κερδίσει ένα ξεροκόμματο από τις επενδύσεις της καταστροφής. Το στοίχημα είναι να ανατρέψει τα σχέδια και την εξουσία αυτών των πολυεθνικών και να πάρει στα χέρια της τη διαχείριση της οικονομίας, της φύσης και του περιβάλλοντος που απειλείται στα χέρια των «επενδυτών». Το στοίχημα είναι να μπούμε στη μάχη για μια κοινωνία ισότητας, μια γνήσια σοσιαλιστική κοινωνία, που θα προσφέρει σε όλους μια αξιοπρεπή, ειρηνική, ασφαλή ζωή.
