Στα τέλη Μάρτη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε την απαγόρευση μιας σειράς πλαστικών ειδών μιας χρήσης, από το 2021. Πιάτα, καλαμάκια, μπατονέτες και κάποια ακόμη πλαστικά αντικείμενα που χρησιμοποιούμε καθημερινά και στη συνέχεια πετάμε στα σκουπίδια, θα είναι από τον επόμενο χρόνο απαγορευμένα, σύμφωνα με την οδηγία που ψηφίστηκε με μεγάλη πλειοψηφία (560 υπέρ, 35 κατά και 28 αποχές). Κι ενώ πολλά μπορούν να ειπωθούν για το πόσο αποτελεσματικό μπορεί να είναι το παραπάνω μέτρο, σε έναν πλανήτη που παράγει κάθε χρόνο εκατοντάδες εκατομμύρια τόνους πλαστικού, δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι κινείται στη σωστή κατεύθυνση.
Σύνδεσμος Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδας
Εκτός ίσως από τις βιομηχανίες παραγωγής πλαστικού. Όπως για παράδειγμα, ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδας (ΣΒΠΕ) ο οποίος έσπευσε να διαμαρτυρηθεί, λέγοντας:
«…οι απαγορεύσεις δεν αποτελούν λύση. Θα αποθαρρύνουν τις επενδύσεις, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την περαιτέρω ανάπτυξη τεχνολογιών και την δημιουργία υποδομών για την αποτελεσματικότερη ανακύκλωση πλαστικών. Οι κύριες αιτίες, που τα απορρίμματα καταλήγουν στους θαλάσσιους χώρους και το περιβάλλον, είναι η έλλειψη υποδομών για την αποτελεσματική διαχείριση των αποβλήτων και η συμπεριφορά ορισμένων καταναλωτών, που ρυπαίνουν μετά τη χρησιμοποίηση των προϊόντων».
Δεν είναι βέβαια ασυνήθιστο αυτοί που παράγουν τα αντικείμενα που αφού χρησιμοποιηθούν γίνονται σκουπίδια, να ρίχνουν την ευθύνη για τη ρύπανση στους καταναλωτές. Ούτε είναι ασυνήθιστο οι μεγάλοι κατασκευαστές πλαστικών να μιλάνε για περισσότερη ανακύκλωση. Προκειμένου να μην υπάρξουν περιορισμοί στην παραγωγή και επομένως στα κέρδη τους, οι μεγάλες εταιρείες παραγωγής πλαστικών, ισχυρίζονται ότι το πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης είναι αποκλειστικά θέμα διαχείρισης των αποβλήτων που παράγουν. Παρά το γεγονός ότι η διαχείριση όχι μόνο των πλαστικών, αλλά του συνόλου των αποβλήτων βρίσκεται σε πρωτόγονο στάδιο στη μεγάλη πλειοψηφία των χωρών του πλανήτη, το πρόβλημα προφανώς ξεκινάει από την ανεξέλεγκτη παραγωγή τους.
Πλαστικά παντού
Ακόμη κι αν παραγγέλνεις σκέτο καφέ, το πλαστικό «κουταλάκι» για ανακάτεμα, πάει σχεδόν πάντα μαζί του. Πλαστικά καλαμάκια που θα χρησιμοποιηθούν μόνο μία φορά, πωλούνται τυλιγμένα το καθένα στη δική του πλαστική μεμβράνη και στη συνέχεια σε μια μεγαλύτερη πλαστική συσκευασία. Καθαρισμένα πορτοκάλια πωλούνται σε πλαστικά κουτιά. Λάχανα τυλιγμένα σε πλαστικές μεμβράνες. Το πλαστικό βρίσκεται κυριολεκτικά παντού.
Όχι μόνο στα σπίτια, στα σχολεία, στους χώρους εργασίας μας, με τη μορφή καθημερινών αντικειμένων μίας ή περισσότερων χρήσεων, αλλά και στους ωκεανούς, τα ποτάμια, τα δάση, κάθε γωνιά του πλανήτη. Η παραγωγή αυτών των τεραστίων ποσοτήτων πλαστικών, έχει οδηγήσει με τα χρόνια στη διάχυση στη φύση ασύλληπτων ποσοτήτων μικροπλαστικών, που προέρχονται από την διάσπαση μεγαλύτερων κομματιών πλαστικού.
Ακόμη και φαινομενικά παρθένα οικοσυστήματα «φιλοξενούν» αόρατα θραύσματα πλαστικού. Αυτά τα μικροσκοπικά κομμάτια πλαστικής ρύπανσης, βρίσκονται επίσης στο σώμα κάθε θαλάσσιου οργανισμού, στο εμφιαλωμένο νερό, ακόμη και σε υπεράνω υποψίας τρόφιμα, όπως το μέλι ή η μπίρα. Με λίγα λόγια, πλαστικό υπάρχει σε μικρό ή μεγάλο βαθμό και σε κάθε ανθρώπινο οργανισμό!
Ανεξέλεγκτη παραγωγή
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι απαιτείται μαζική στροφή στην ξεχωριστή διαλογή των πλαστικών αποβλήτων από τα υπόλοιπα απορρίμματα και στην ανακύκλωση τους. Η ανακύκλωση όμως δεν έχει ιδιαίτερο νόημα αν εξακολουθούν να παράγονται ανεξέλεγκτα νέες τεράστιες ποσότητες πλαστικών. Σε πρόσφατη δημοσίευσή της, η εφημερίδα «Ιrish Εxaminer»υποστηρίζει ότι η υπερβολική έμφαση στην ανακύκλωση είναι ιδιαίτερα βολική για τους μεγάλους κατασκευαστές πλαστικών, που έχουν επενδύσει συνολικά 2 δισεκατομμύρια δολάρια στην επέκταση της παραγωγής τους. Μόνο η πλαστική βιομηχανία των ΗΠΑ σχεδιάζει να επεκτείνει την παραγωγή της κατά 30% μέσα στα επόμενα χρόνια.
Υπολογίζεται ότι μέχρι το 2015, κατασκευάστηκαν συνολικά στον πλανήτη 8,3 δισεκατομμύρια τόνοι πλαστικών. Από τα εκατομμύρια τόνους που παράγονται κάθε χρόνο σήμερα, περίπου το 40% προορίζεται για μία μόνο χρήση, σύμφωνα με το δημοσίευμα της «Ιrish Εxaminer». Συσσωρευτικά, το 80% περίπου των πλαστικών που έχουν παραχθεί στον πλανήτη από την αρχή της παραγωγής τους μέχρι σήμερα, βρίσκεται είτε σε κάποια χωματερή, είτε ελεύθερο στο περιβάλλον.
Τι σημαίνει ανακύκλωση;
Τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν καθαρά ότι δεν υπάρχει σύστημα ανακύκλωσης που να μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτούς τους ρυθμούς παραγωγής. Αν υποθέσουμε όμως ότι υπήρχε, σε περίπτωση δηλαδή που ο μεγάλος όγκος των πλαστικών που παράγονται ανακυκλώνονταν πραγματικά (τουλάχιστον το τμήμα τους που μπορεί να ανακυκλωθεί) αυτό θα σήμαινε ότι ένα μεγάλο τμήμα της νέας παραγωγής θα ήταν άχρηστο. Έτσι, τα κέρδη της βιομηχανίας πλαστικών θα μειώνονταν. Είναι καθαρό επομένως πως όταν οι εταιρείες παραγωγής πλαστικών μιλάνε για περισσότερη ανακύκλωση, είτε απλά λένε ψέματα, είτε έχουν κάτι άλλο στο μυαλό τους.
Σύμφωνα με την «Ιrish Εxaminer», όταν η πλαστική βιομηχανία μιλάει για ανακύκλωση, εννοεί στην πραγματικότητα οποιαδήποτε αξιοποίηση των πλαστικών αποβλήτων. Αυτό περιλαμβάνει και τη χρήση τους ως καύσιμο στη βιομηχανία ή για παραγωγή ενέργειας, μια πρακτική εξαιρετικά επικίνδυνη για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία, αφού παράγει τεράστιες ποσότητες επικίνδυνων αέριων ρύπων, αλλά και τοξικής τέφρας. Στην ουσία δηλαδή, οι εταιρείες πλαστικών ζητάνε να τους αφήσουν να παράγουν όσο θέλουν δημιουργώντας έναν τεράστιο όγκο αποβλήτων και προτείνουν τα απόβλητα αυτά να «ανακυκλωθούν» σε κάποια μονάδα παραγωγής ενέργειας, ή να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμη ύλη στη βιομηχανία.
Άμεση στροφή
Η οδηγία της Ε.Ε. που απαγορεύει κάποιες από τις πλαστικές συσκευασίες που κυκλοφορούν σήμερα, είναι μια απόφαση προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά απελπιστικά λίγη μπροστά στο μέγεθος του προβλήματος. Σύμφωνα με στοιχεία του Bloomberg, ακόμα και αν πετιόταν όλα τα καλαμάκια που υπάρχουν σήμερα στη θάλασσα, θα αποτελούσαν μόνο το 0,03% της πλαστικής ρύπανσης των θαλασσών…
Η παγκόσμια βιομηχανία παραγωγής πλαστικών δεν πρόκειται να ανησυχήσει ιδιαίτερα από τέτοιους περιορισμούς, εφόσον αυτοί αφορούν ένα μικρό τμήμα των προϊόντων της και εφόσον υπάρχουν ακόμη μεγάλες αγορές στις οποίες όλη της η παραγωγή είναι ευπρόσδεκτη. Οι βιομηχανίες επίσης είναι γνωστές για την «ευελιξία» τους όταν πρόκειται να βρίσκουν τρόπους να «ελίσσονται» για να διατηρήσουν τα κέρδη τους. Έτσι, μια απαγόρευση στην κατανάλωση στα καλαμάκια λογικά θα προκαλέσει την προσπάθεια να δημιουργηθεί μια άλλη αγορά και άλλα πλαστικά προϊόντα προκειμένου να συνεχιστεί η παραγωγή.
Επιπλέον, οι «προτάσεις» των ίδιων των κατασκευαστών πλαστικού (συνέχιση της παραγωγής και «ενεργειακή αξιοποίηση» των πλαστικών) είναι το ίδιο καταστροφικές με τη σημερινή κατάσταση. Αν υπάρχει ένας τρόπος να σταματήσει η ανυπολόγιστη περιβαλλοντική καταστροφή, αυτή προφανώς δεν είναι να καίμε τα πλαστικά και να παράγουμε διαρκώς καινούρια. Αντίθετα, απαιτείται ο άμεσος τερματισμός της ανεξέλεγκτης παραγωγής πλαστικών, παράλληλα με τη δημιουργία συστημάτων διαχείρισης αποβλήτων που θα επιτρέπουν την ανακύκλωση του μεγαλύτερου δυνατού όγκου αυτών που μας είναι απαραίτητα. Εναλλακτικές στα πλαστικά υπάρχουν, δεν πρόκειται όμως ποτέ τα συμφέροντα που είναι πίσω από την βιομηχανία των πετρελαιοειδών και των πλαστικών να τις δεχτούν.
Μια τέτοια στροφή στην παραγωγή δεν μπορεί να γίνει με τη σύμφωνη γνώμη, ή έστω τη συγκατάθεση των μεγάλων βιομηχανιών που παράγουν τον τεράστιο όγκο των πλαστικών, ούτε και των πολιτικών τους εκπροσώπων, όπως η Ε.Ε. ή οι κυβερνήσεις των ισχυρών κρατών του πλανήτη. Για να εφαρμοστούν λύσεις για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία απαιτείται σύγκρουση με αυτούς που έχουν επενδύσει τεράστια ποσά στην καταστροφή και δε θα κάνουν πίσω μέχρι να αποκομίσουν τα κέρδη που έχουν υπολογίσει. Απαιτείται τελικά συνολική σύγκρουση με το σύστημα του κέρδους που δηλητηριάζει τον πλανήτη, αδιαφορώντας για κάθε μορφή ζωής που κατοικεί σε αυτόν.
