Στα μέσα του 2017 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη με τίτλο «Adults in the Room»* που αναφέρεται στην πρώτη περίοδο της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, στο οποίο περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων συνομιλίες με κεντρικά πρόσωπα της περιόδου και τα γεγονότα με τη ματιά του συγγραφέα. Ακολουθεί η βιβλιοκριτική του σ. Πολ Μέρφι, βουλευτή του Σοσιαλιστικού Κόμματος (ιρλανδικό τμήμα της Επιτροπής για μια Εργατική Διεθνή – CWI και αδελφή οργάνωση με το «Ξεκίνημα») ο οποίος εκείνη την περίοδο μιλούσε ανοικτά για τους εκβιασμούς της Τρόικα και υπέρ του ελληνικού λαού (δείτε ενδεικτικά εδώ). Η μετάφραση του άρθρου έγινε από τον σ. Γιάννο Νικολάου.
Adults in the Room
Το βιβλίο «Adults in the Room» αξίζει να διαβαστεί από όσους παλεύουν για το χτίσιμο μιας Αριστεράς που θα μπορέσει να πάρει την εξουσία και να αλλάξει την κοινωνία. Όχι γιατί ο Γιάνης Βαρουφάκης δίνει τις απαντήσεις στο πώς να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, αλλά επειδή, λόγω της εμπειρίας του ως Υπουργός Οικονομικών, δείχνει την αγριότητα με την οποία θα κινηθεί ο καπιταλισμός για να αποτρέψει μια τέτοια αλλαγή.
Το βιβλίο του κάνει μια ανασκόπηση της πορείας από την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση τον Γενάρη του 2015, με τον Βαρουφάκη να αναλαμβάνει το ρόλο του Υπουργού Οικονομικών, μέχρι το ηρωικό 61% που ψήφισε «Όχι» στο δημοψήφισμα. Και στη συνέχεια την προδοσία αυτής της ψήφου απ’ τον Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, η οποία σημαδεύτηκε και με την αναγκαστική παραίτηση του Βαρουφάκη, το επόμενο πρωί.
Η απόλυτη περιφρόνηση που έδειξαν οι «θεσμοί» του ευρωπαϊκού καπιταλισμού για τα δημοκρατικά δικαιώματα και τις επιλογές του ελληνικού λαού, φαίνεται σε πολλές περιπτώσεις μέσα στις σελίδες του βιβλίου. Στις αρχικές επαφές του Βαρουφάκη με τον επικεφαλής του Eurogroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ, ο τελευταίος του έλεγε συνεχώς ότι ανεξάρτητα απ’ την εκλογική εντολή του ΣΥΡΙΖΑ, «το τρέχον πρόγραμμα [στμ: η συμφωνία με την τρόικα] πρέπει να ολοκληρωθεί αλλιώς δεν έχουμε τίποτε άλλο να συζητήσουμε».
Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν όλα τα οικονομικά όπλα των θεσμικών οργάνων, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί αυτό το αποτέλεσμα, με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) να πρωτοστατεί:
«Όπως και με τον εικονικό πνιγμό, το θύμα (στην περίπτωσή μας μια κυβέρνηση της ευρωζώνης) φτάνει στο όριο της ασφυξίας. Αλλά λίγο πριν από μια πραγματική χρεοκοπία, η οποία θα προκαλούσε το κλείσιμο των τραπεζών της χώρας απ’ την ΕΚΤ, οι πιστωτές παρέχουν επαρκή ρευστότητα για να κρατήσουν ζωντανή την κυβέρνηση που ασφυκτιά. Κατά τη διάρκεια αυτής της σύντομης ανάπαυλας, η κυβέρνηση παίρνει όλα τα μέτρα λιτότητας και τις ιδιωτικοποιήσεις που απαιτούν οι δανειστές. Στην περίπτωσή μας, ο δημοσιονομικός πνιγμός ξεκίνησε με ένα καλά ενορχηστρωμένο «bankrun», πριν ακόμα εκλεγούμε, [στμ: εννοεί φυγή μεγάλων κεφαλαίων στο εξωτερικό] και κλιμακώθηκε με την αφαίρεση της δυνατότητας βραχυχρόνιου δανεισμού μας, στις 4 Φεβρουαρίου του 2015».
Το διπλό πρόσωπο του ΣΥΡΙΖΑ
Αυτές οι αποφάσεις της μη-εκλεγμένης ΕΚΤ είχαν ως σκοπό και κατάφεραν να υπονομεύσουν το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, δημιουργώντας σκόπιμα ένα πραγματικό «bankrun» ενάντια στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ και για να εξασφαλίσουν το «Ναι» στο δημοψήφισμα. Η ειρωνεία και το τραγικό της υπόθεσης είναι ότι δεν ήταν μόνο ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός που ήλπιζε στο «Ναι». Ο Βαρουφάκης υποδεικνύει ότι και ο Τσίπρας ήλπιζε να κερδίσει το «Ναι», έτσι ώστε να μπορέσει στη συνέχεια να υποχωρήσει, και τελικά συγκλονίστηκε από το δυναμικό «Όχι». Ο κυνισμός της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ εκτίθεται ξεκάθαρα, επιβεβαιώνοντας το γεγονός ότι η ελληνική εργατική τάξη ήταν όντως πολύ πιο μπροστά από την ηγεσία της.
Μέσω του Προγράμματος της Θεσσαλονίκης που υιοθετήθηκε το Σεπτέμβριο του 2014, ο ΣΥΡΙΖΑ προσπάθησε να εφαρμόσει ένα «ανθρωπιστικό πρόγραμμα» απορρίπτοντας την λιτότητα και επιδιώκοντας την επαναδιαπραγμάτευση του χρέους. Ο Βαρουφάκης κάνει κριτική σε αυτό από τα δεξιά, γιατί ήταν τόσο ριζοσπαστικό που «έρχεται σε αντίθεση με οποιαδήποτε λογική διαπραγματευτική στρατηγική που θα κρατήσει την Ελλάδα εντός ευρωζώνης…». Το γεγονός ότι ένα σχετικά «μίνιμουμ» πρόγραμμα, που σχεδιάστηκε για να ανακουφίσει την ελληνική κοινωνία από τη φτώχεια και την εξαθλίωση, δεν ήταν συμβατό με την παραμονή στην ευρωζώνη θα έπρεπε να είχε ξεκαθαρίσει την εικόνα για αυτούς που είχαν αυταπάτες.
Ωστόσο, ο διπρόσωπος χαρακτήρας της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται και από το γεγονός ότι ενώ ο Τσίπρας δήλωνε δημόσια πως η εφαρμογή του Προγράμματος [στμ: της Θεσσαλονίκης] ήταν αδιαπραγμάτευτη, το «δεξί του χέρι» ο Νίκος Παππάς, έλεγε:
«Τίποτα δεν αλλάζει. Θα διαμορφώσεις το πραγματικό οικονομικό πρόγραμμα. Το Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης ήταν ένα κάλεσμα συστράτευσης. Αυτό είναι όλο… Υπάρχει η πολιτική του κόμματος και υπάρχει και η κυβερνητική πολιτική. Εσύ θα ασχοληθείς με το τελευταίο και άφησε το πρώτο για εμάς».
Οι ευθύνες του Βαρουφάκη
Ενώ ο Βαρουφάκης είναι σε θέση να εκθέσει την εκπληκτική ανηθικότητα της ηγετικής ομάδας του Τσίπρα, υπάρχουν πολύ σημαντικές πολιτικές αδυναμίες που αφορούν και τον ίδιο. Αν και παρουσιάζει τον εαυτό του σαν να ήταν έξω απ’ τις σημαντικές αποφάσεις, στην πραγματικότητα ήταν παρών. Το βιβλίο επικεντρώνεται στις δραματικές νυχτερινές συσκέψεις στις Βρυξέλες, την Αθήνα και την Ουάσιγκτον. Ωστόσο, η κινητήρια δύναμη του αγώνα – η ελληνική εργατική τάξη – περιορίζεται από τον Βαρουφάκη στο ρόλο του θύματος της λιτότητας και του θεατή. Οι γενικές απεργίες και οι μαζικές διαμαρτυρίες που έλαβαν χώρα την περίοδο που αναφέρεται, παραβλέπονται σε μεγάλο βαθμό.
Ο Βαρουφάκης περιγράφει αναλυτικά τις αποτυχίες της στρατηγικής του Τσίπρα – η οποία βασίζονταν στο να πείσει την Άνγκελα Μέρκελ και να υπονομεύσει το σχεδιασμό κάθε εναλλακτικής, εάν κάτι τέτοιο αποτύγχανε. Η συνέπεια ήταν να σταματήσει κάθε σκέψη της κυβέρνησης για τερματισμό της λιτότητας, όταν κλήθηκε να αντιμετωπίσει την επιλογή της παραμονής ή όχι στην ευρωζώνη. Ωστόσο, δε δίνει κάποια πειστική εξήγηση για το αν η δική του εναλλακτική στρατηγική θα είχε λειτουργήσει.
Σε ολόκληρο το βιβλίο, κάνει κριτική σε όσους μιλούσαν υπέρ του Grexit, όπως η Αριστερή Πλατφόρμα του ΣΥΡΙΖΑ. Προφανώς υπήρχαν αρκετές αδυναμίες στην προσέγγισή της Αριστερής Πλατφόρμας, που οφείλονται στην αποτυχία σύνδεσης της εξόδου απ’ το ευρώ με την ανάγκη για αντικαπιταλιστική και σοσιαλιστική προοπτική, αλλά είχαν το σθένος να πουν μια βασική αλήθεια – ότι το τέλος της λιτότητας και η παραμονή στην ευρωζώνη ήταν δύο πράγματα ασυμβίβαστα.
Το συμπέρασμα του Βαρουφάκη είναι ότι «εάν είχαμε επιμείνει στην στρατηγική που είχαμε συμφωνήσει εξαρχής, θα βρίσκαμε με τις Βρυξέλες μια μέση λύση». Πρόκειται για την ιδέα ότι εάν η ελληνική κυβέρνηση ήταν διατεθειμένη να ξεκινήσει ένα σύστημα παράλληλων πληρωμών στην Ελλάδα και παύσης πληρωμών στο ΔΝΤ και την ΕΚΤ, τελικά θα είχε πετύχει κάποια καλύτερη συμφωνία και θα μπορούσε να παραμείνει στην ευρωζώνη.
Καμία αυταπάτη στην ΕΕ, μόνη λύση οι σοσιαλιστικές πολιτικές
Όμως, αυτό το οποίο φαίνεται από την ιστορία είναι ότι η Τρόικα δεν διαπραγματεύονταν καλή τη πίστει. Η ανησυχία τους για την πολιτική εξάπλωση της κατάστασης ήταν μεγαλύτερη από την ανησυχία τους για τις οικονομικές επιπτώσεις μιας εξόδου, οπότε θα ήταν πρόθυμοι να καταστρέψουν το ελληνικό τραπεζικό σύστημα και να διώξουν την Ελλάδα από το ευρώ, αντί να κάνουν οποιαδήποτε σοβαρή υποχώρηση σε μια αριστερή κυβέρνηση.
Η εναλλακτική στην υποταγή του Τσίπρα δεν ήταν μια πιο σκληρή διαπραγμάτευση, καλύτερη ή εξυπνότερη. Ήταν να ειπωθεί η αλήθεια στον ελληνικό λαό και στους λαούς της Ευρώπης, για τα πραγματικά συμφέροντα της Μέρκελ, του Ντράγκι και του Ντάισελμπλουμ και να υπάρξει προετοιμασία χωρίς αυταπάτες, για μια σοσιαλιστική στρατηγική αντιπαράθεσης, με βάση την αποκήρυξη του χρέους, έλεγχο στην κίνηση κεφαλαίων και εθνικοποίηση των στρατηγικών τομέων της ελληνικής οικονομίας. Άμεσα συνδεδεμένο με τα παραπάνω θα έπρεπε να είναι η λειτουργία μιας εθνικής κεντρικής τράπεζας και νομίσματος, με δημοκρατικό έλεγχο, όπως επίσης και οι δεσμοί και η συνεργασία με την εργατική τάξη και τη νεολαία όλης της ηπείρου, στην πάλη για μια σοσιαλιστική Ευρώπη των λαών και όχι των τραπεζών.
*Το βιβλίο το Γιάνη Βαρουφάκη κυκλοφόρησε αρχικά στα αγγλικά με τον τίτλο: «Adults in the Room: My battle with Europe’s deep establishment» (εκδ. Vintage Publishing), ενώ η ελληνική του έκδοση έχει τίτλο: «Ανίκητοι Ηττημένοι: Για μια Ελληνική Άνοιξη μετά από ατέλειωτους μνημονιακούς χειμώνες» (Εκδόσεις Πατάκη).
