Του Ιάκωβου Παναγόπουλου
Σημείωση «Ξ»: Με αφορμή σχόλια μελών και φίλων του «Ξ» σχετικά με τις απόψεις που εκφράζονται σε θέματα κινηματογράφου και γενικότερα τέχνης και πολιτισμού (όπως π.χ. σε σχέση με τον «Αστακό» του Λάνθιμου) το «Ξ» θέλει να ξεκαθαρίσει πως παρότι το site μας εξυπηρετεί σταθερά συγκεκριμένη πολιτική και ιδεολογική άποψη και θέση (δημοσιεύοντας βέβαια και διαφορετικές ή αντίθετες απόψεις στην κατηγορία «Συνεργασίες-Διάλογοι») στα ζητήματα της τέχνης δεν υπάρχει «πολιτική γραμμή» πέρα από τον αποκλεισμό φασιστικών, ρατσιστικών και σεξιστικών απόψεων. Σε άρθρα αυτού του είδους οι απόψεις που εκφράζονται αντιπροσωπεύουν τους αρθρογράφους. Η προσπάθεια καθορισμού «κομματικής γραμμής» στα ζητήματα της τέχνης ισοδυναμεί με την κατάργηση της ίδιας της τέχνης. Αυτή είναι η ιστορία του Σταλινισμού και ασφαλώς δεν έχει καμία σχέση με την επαναστατική προσέγγιση στις τέχνες και τον πολιτισμό.
Ακολουθεί το άρθρο του συντρόφου Ιάκωβου Παναγόπουλου για την ταινία «Δεμένη Κόκκινη Κλωστή» του Κώστα Χαραλάμπους.
Πρεμιέρα: 15 Μαρτίου 2011
Σκηνοθεσία /Σενάριο: Κώστας Χαραλάμπους
Ηθοποιοί: Θάνος Σαμαράς, Τάσος Νούσιας, Στεφανία Γουλιώτη, Έφη Γούση, Βασίλης Χρηστίδης, Ντίνα Μιχαηλίδου, Γιώργος Γαρνάβος, Τάσος Παλαντζίδης, Ανέστης Βλάχος, Σπύρος Μπιμπίλας.
Ο Κώστας Χαραλάμπους επιστρέφει με την δεύτερου μεγάλου μήκους ταινία του το 2011 για να προκαλέσει κύματα αντιδράσεων και συγκρούσεων. Η ταινία «Δεμένη Κόκκινη Κλωστή» αφηγείται την περίοδο της «Λευκής Τρομοκρατίας», μετά την συμφωνία της Βάρκιζας, σε ένα ορεινό χωριό της Στερεάς Ελλάδας και την βία σαν βασικό δομικό συστατικό εκείνης της περιόδου. Η αφήγηση της ταινίας επικεντρώνεται κυρίως στην ιστορία του Λάμπρου, ο οποίος είναι ένας νέος κομμουνιστής, πρώην αντάρτης του ΕΛΑΣ, που αναγκάζεται να καταφύγει στα βουνά λόγω της δράσης των ακροδεξιών οργανώσεων του Μίχα στην περιοχή του.
Πλοκή
Η αφήγηση της ταινίας ξεκινάει με την ένοπλη αυτοδικία, εναντίον κάποιων πρώην μαχητών του ΕΛΑΣ από μια ακροδεξιά οργάνωση της οποίας ηγείται ο Μίχας. Αυτό συμβαίνει αμέσως μετά την συνθήκη της Βάρκιζας (1945) και την παράδοση των όπλων, όπου πλέον οι κομουνιστές βιώνουν μια ανελέητη τρομοκρατία από το κράτος και τις παρακρατικές οργανώσεις ενώ το κόμμα (ΚΚΕ) δεν έχει λάβει ακόμα τα μέτρα του για οποιαδήποτε αντίσταση. Με την πρώτη σκηνή της ταινίας ο σκηνοθέτης μας χαρτογραφεί την πραγματικότητα και μας βάζει στο ιστορικό πλαίσιο που θα κινηθεί. Η ταινία ακολουθεί την ιστορία του Λάμπρου, οποίος «βιώνοντας στο πετσί» του την τρομοκρατία από την πλευρά των ακροδεξιών οργανώσεων του Μίχα αλλά και του επίσημου κράτους αποφασίζει να ανέβει στο βουνό όπου έχει αρχίσει και στήνεται η πρώτη ομάδα αντεπίθεσης στην λευκή τρομοκρατία.
Μετά από αρκετές απώλειες και συγκρούσεις και από τις δύο πλευρές, ένας αιχμάλωτος κομμουνιστής προδίδει την θέση των συντρόφων του στο βουνό, όπου γίνεται και η τελική εκκαθάριση τους. Γλυτώνει μόνο ο Λάμπρος ο οποίος αφού εκτελεί τον φασίστα που βίαζε την γυναίκα του τρέχει για να ξεφύγει μαζί με την οικογένεια του. Η γυναίκα του και το παιδί του εκτελούνται βίαια από την ομάδα του Μίχα και αυτός γλιτώνει από τύχη. Η ταινία τελειώνει με την είσοδο του Λάμπρου στο σπίτι του Μίχα, την εκτέλεση της γυναίκας του μπροστά στα μάτια του, ενώ αυτή πριν του είχε καρφώσει τα χέρια στο πάτωμα και την επικείμενη εκτέλεση του παιδιού του Μίχα ενώ ο ίδιος δεν μπορεί να κάνει τίποτα.
Ανάλυση
Η συγκεκριμένη ταινία ενόχλησε. Ενόχλησε πολλούς και από τις δύο πλευρές. Ενόχλησε τις αστικές εφημερίδες αλλά και τους φιλελεύθερους κριτικούς οι οποίοι είχαν βρει στο «Ψυχή Βαθιά» (2009) του Βούλγαρη το ιδεολογικό πλαίσιο της εθνικής συμφιλίωσης που από το τέλος του εμφυλίου πολέμου οι εκάστοτε κυβερνήσεις μας το έχουν «μπουκώσει» μέχρι το λαιμό. Ενόχλησε και το ΚΚΕ καθώς κάνει άμεση κριτική στις μεθόδους του. Ο Ριζοσπάστης γράφει χαρακτηριστικά:
«Η ταινία προειδοποιεί, με τους όρους του εμφυλίου, για το τι θα μπορούσε να συμβεί σήμερα σε περίπτωση όξυνσης της ταξικής πάλης. Όξυνσης από ποιους; Μα από το ΚΚΕ και τις ταξικές δυνάμεις, αυτούς που εξωθούν τα πράγματα στα άκρα… Η ιδεολογική λαθροχειρία της αφήγησης δομείται πάνω στην κουτοπονηριά του σεναρίου που, εξαρχής φροντίζει, να στοιχηθεί πίσω από την ”ιστορική αλήθεια” σχετικά με τις αιτίες έναρξης του εμφύλιου. Κι εφόσον εξασφαλίστηκε το άλλοθι της ”αντικειμενικότητας”, ό,τι ήθελε επακολουθήσει, δεν μπορεί παρά να φέρει αυτοδικαίως, το στίγμα της αλήθειας! Δυστυχώς!!!» (Ριζοσπάστης, 2012).
Μόνο και μόνο για τις παραπάνω κριτικές και τον «ντόρο» που δημιούργησε αυτή η ταινία αξίζει να ασχοληθούμε μαζί της. Η αφήγηση θίγει, σε μια από τις πρώτες φορές στον ελληνικό κινηματογράφο, τα πραγματικά αίτια του εμφυλίου πολέμου που δεν είναι άλλα από την Λευκή Τρομοκρατία των ακροδεξιών οργανώσεων η οποία ανάγκασε τους κομμουνιστές και αργότερα την ηγεσία του ΚΚΕ να προχωρήσει στο αντάρτικο και στην δημιουργία του ΔΣΕ.
Αυτό και μόνο το πλαίσιο είναι αρκετά προωθημένο αν σκεφτούμε την αστική εκδοχή των «κακών» ξένων δυνάμεων που αναγκάζουν τους «αδελφούς» Έλληνες να σκοτώνονται μεταξύ τους, όπως παρουσιάστηκε στην ταινία του Βούλγαρη.
Μια δεύτερη πραγματικότητα που παρουσιάζεται από την αρχή κιόλας της ταινίας είναι η πραγματικές ρίζες αυτών των οργανώσεων οι οποίες δρούσαν με τις ευλογίες και τα όπλα του κράτους. Αυτές οι οργανώσεις υπήρχαν και δρούσαν σαν εντολοδόχοι των Γερμανών κατά την περίοδο της κατοχής και είναι αυτοί που κατά την απελευθέρωση στήριξαν τους Άγγλους και έπειτα τους Αμερικάνους με στόχο την εξολόθρευση των κομουνιστών.
Αυτή είναι μια αλήθεια που δυστυχώς δεν αναφέρεται συχνά στα ιστορικά βιβλία και στον κινηματογράφο. Όπως αναφέρει ο Χαριτόπουλος:
«Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα όπου οι άνθρωποι που πάλεψαν στην αντίσταση εκτελόντουσαν σαν προδότες, και οι συνεργάτες της Γκεστάπο και των Ναζί βρίσκονταν στην κυβέρνηση». (Χαριτόπουλος, 2009).
Μια τρίτη αλήθεια που παρουσιάζει αυτή η ταινία είναι οι πραγματικές συνέπειες τις συμφωνίας της Βάρκιζας και η απόλυτη απραξία στην οποία βρέθηκε η πλευρά του ΚΚΕ την ίδια στιγμή που οι ακροδεξιές οργανώσεις εκτελούσαν και βασάνιζαν τα μέλη τους. Αυτή η κριτική που ασκείται στο ΚΚΕ δεν είναι σε καμία περίπτωση δεξιόστροφη (όπως έχει κατηγορηθεί από πολλούς ο Χαραλάμπους) είναι μια κριτική ταξική που χαρτογραφεί με επιτυχία τις ιστορικές συνθήκες της εποχής. Τέλος μια τελευταία «αλήθεια» είναι οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές οι οποίοι δεν ανεβαίνουν σε κανένα «ιστορικό βάθρο» αλλά ορμώμενοι από τα συναισθήματα τους λειτουργούν βίαια. Αυτή η βία είναι που γεμίζει τις οθόνες μας κατά την διάρκεια της ταινίας και μας δίνει το ιστορικό πλαίσιο, τόσο ωμό όσο ήταν στην πραγματικότητα, έτσι ώστε να αναδυθούν μνήμες και συναισθήματα από το συλλογικό ασυνείδητο και να φτάσει προς το τέλος της η ιστορική λήθη που έχει επιβληθεί σε ένα ολόκληρο έθνος τόσα χρόνια.
Στα αρνητικά της ταινίας θα έμπαιναν αρκετά σεναριακά κενά που εντοπίζονται εδώ και εκεί και μια μη ρεαλιστικότητα αρκετών εφέ κατά την διάρκεια της ταινίας. Ο τρόπος καταγραφής της είναι από μια καθαρά ρεαλιστική ματιά, δίνοντας έμφαση στην ίδια την ιστορία και όχι στις αισθητικές επιλογές.
Συμπεράσματα
Το Δεμένη Κόκκινη Κλωστή είναι μια ταινία που πρέπει να δούμε μόνο και μόνο για το ιστορικό της πλαίσιο. Αν και αισθητικά είναι μια απόδοση που πολλούς δεν θα ενθουσιάσει (όπως και τον υπογράφοντα) η πραγματικότητα είναι ότι κατέγραψε πολύ πρωτοποριακά μια περίοδο taboo για τα ελληνικά δεδομένα. Κλείνοντας, ας ελπίσουμε ότι θα αργήσει η ώρα και στην ιστοριογραφία αλλά και στον ίδιο τον κινηματογράφο για να αναλυθούν τα πραγματικά γεγονότα και ιστορικά πλαίσια εκείνης της περιόδου και να τελειώνει το παραμύθι της εθνικής συμφιλίωσης μια και καλή.
Σχετικά άρθρα
