Νέα μπροσούρα του «Ξ» για τη ρωσική επανάσταση. Του Παναγιώτη Βογιατζή.
Δημοσιεύουμε σήμερα το β’ μέρος της νέας μπροσούρας του «Ξ» για τη Ρωσική Επανάσταση. Η μπροσούρα αποτελείται από δύο μέρη. Το α’ μέρος που αφορά τις αιτίες, τις διεργασίες και τη νίκη της επανάστασης δημοσιεύτηκε χτες. Το παρόν, β’ μέρος, αφορά τον εκφυλισμό της μετά το θάνατο του Λένιν στο στυγνό γραφειοκρατικό-δικτατορικό καθεστώς υπό την ηγεσία του Στάλιν.
Μπορείτε να προμηθευτείτε την μπροσούρα σε έντυπη μορφή επικοινωνώντας με τα κεντρικά γραφεία μέσω του site ([email protected]) ή τηλεφωνώντας στα τηλέφωνα 210-2283018/19, ή από τις κατά τόπους οργανώσεις του «Ξ» (διευθύνσεις και επικοινωνία στο site και στην εφημερίδα)
Τον Οκτώβρη του 1917 οι εργάτες και οι αγρότες της Ρωσίας, καθοδηγούμενοι από το κόμμα των Μπολσεβίκων, ήρθαν στην εξουσία. Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που τα ηνία μιας χώρας περνούσαν στα χέρια όχι μιας ολιγαρχίας με οικονομική δύναμη ή με «ευγενική» καταγωγή αλλά στα χέρια της πιο πλατιάς πλειοψηφίας της κοινωνίας.
Ωστόσο ο δρόμος της νεαρής Σοβιετικής Δημοκρατίας δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα. Τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, ήταν πολλοί εκείνοι που δεν ήταν διατεθειμένοι να αποδεχτούν τη νίκη της επανάστασης και που την πολέμησαν με μανία.
Ο εμφύλιος πόλεμος
Από την πρώτη κιόλας στιγμή, η νέα σοβιετική κυβέρνηση βρέθηκε αντιμέτωπη με δεκάδες νέα πολεμικά μέτωπα. Ο πόλεμος με την Γερμανία εξακολουθούσε να μαίνεται, ενώ πολλοί πολέμαρχοι του Τσάρου, ξεκινώντας από περιοχές στις οποίες δεν είχε επικρατήσει η επανάσταση, χρησιμοποιώντας τα μέσα που είχαν μείνει στη διάθεσή τους, αλλά και τη βοήθεια που απλόχερα τους παραχωρούσαν οι δυτικοί ιμπεριαλιστές, προσπάθησαν να διαλύσουν το σοβιετικό κράτος. Μετά τη λήξη του πολέμου μάλιστα, αυτή η βοήθεια πήρε τη μορφή κανονικής εκστρατείας: 21 κράτη (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα του «δημοκράτη» Βενιζέλου) έστειλαν στρατό στην Ρωσία για να βοηθήσουν τα στρατεύματα της αντεπανάστασης.
Οι κινήσεις αυτές των ιμπεριαλιστών και των οπαδών του τσαρισμού συνάντησαν σθεναρή αντίσταση από τον ρωσικό λαό. Με μια απίστευτη αποφασιστικότητα δημιουργήθηκε από το πουθενά ο Κόκκινος Στρατός, που κάτω από την καθοδήγηση και ηγεσία του Λ. Τρότσκι, κατάφερε να αποκρούσει τις επιθέσεις, πολεμώντας ακατάπαυστα επί 3 χρόνια σε ένα πολεμικό μέτωπο που εκτεινόταν σε περισσότερα από 8.000 χλμ.
Το γεγονός αυτό φαίνεται απίστευτο, αν αναλογιστεί κανείς πως ολόκληρη η χώρα ήταν διαλυμένη από τον 1ο Π. Πόλεμο και πως οι Μπολσεβίκοι είχαν έρθει στην εξουσία ακριβώς για να φέρουν την πολυπόθητη ειρήνη. Καταρρίπτεται έτσι και ο ισχυρισμός ότι η εξέγερση του Οκτώβρη δεν ήταν παρά ένα καλοζυγισμένο πραξικόπημα των Μπολσεβίκων. Κανένα πραξικόπημα δε θα μπορούσε ποτέ να εμπνεύσει ένα τόσο μεγαλειώδες κίνημα αντίστασης.
Στις πιο δύσκολες στιγμές του πολέμου, οι δυνάμεις της Επανάστασης έφτασαν να έχουν συμπτυχθεί στα εδάφη γύρω από την Πετρούπολη και την Μόσχα. Την ίδια ώρα, η βιομηχανική και η αγροτική παραγωγή είχαν σχεδόν διαλυθεί. Χρειάστηκαν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να καταφέρει η νεαρή Σοβιετική Δημοκρατία να επιβιώσει και το τίμημα που πληρώθηκε ήταν τεράστιο. Χιλιάδες από τους πιο συνειδητοποιημένους εργάτες έδωσαν τη ζωή τους στον πόλεμο που κράτησε πάνω από 6 χρόνια (1914-1920) ενώ η πείνα και οι κακουχίες ξεκλήρισαν ολόκληρες περιοχές. Μέχρι και περιπτώσεις κανιβαλισμού αναφέρθηκαν.
Διεθνισμός
Ο Λένιν περιέγραψε αναλυτικά τους 4 όρους που θα έπρεπε να διέπουν το εργατικό κράτος:
1.Κανένας αξιωματούχος να μην παίρνει μισθό μεγαλύτερο από αυτόν του ειδικευμένου εργάτη.
2.Ανακύκλωση των διοικητικών καθηκόντων σε ολοένα και πιο πλατιά στρώματα του πληθυσμού, ώστε να αποφευχθεί η παγίωση μιας γραφειοκρατικής κάστας.
3.Κατάργηση του μόνιμου στρατού και δημιουργία ένοπλης πολιτοφυλακής για την προστασία της επανάστασης από εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς.
4.Όλη η εξουσία να ανήκει στα Σοβιέτ, δηλ. σε εργατικά συμβούλια εκλεγμένων και άμεσα ανακλητών αντιπροσώπων.
Παρ’ όλο που οι Μπολσεβίκοι προσπάθησαν να πάνε όσο γίνεται πιο πέρα αυτούς τους στόχους, κανένας δεν πίστευε πραγματικά πως αυτοί θα μπορούσαν να γίνουν πραγματικότητα από την πρώτη στιγμή, μέσα στις συνθήκες του πολέμου και της οικονομικά καθυστερημένης Ρωσίας. Όλη η οργάνωση του σοβιετικού κράτους στα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του, δεν ήταν παρά η «οργάνωση της κατανάλωσης μέσα σ’ ένα πολιορκημένο φρούριο», κι όχι η προσπάθεια εισαγωγής ενός ολοκληρωμένου κοινωνικού συστήματος.
Όλοι απέβλεπαν στην γρήγορη εξάπλωση της επανάστασης στην οικονομικά ανεπτυγμένη Ευρώπη και κυρίως στην Γερμανία, που ήταν τότε η πιο βιομηχανοποιημένη χώρα της ηπείρου.
Η πολιτική των Μπολσεβίκων όσο ζούσε ο Λένιν, δεν είχε καμία σχέση με την (υποκριτική έτσι κι αλλιώς) πολιτική της «μη ανάμιξης στις εσωτερικές υποθέσεις των άλλων χωρών», που υιοθέτησε ο Σταλινισμός. Αντίθετα από την πρώτη κιόλας στιγμή, η Ρωσία ακολούθησε τον διεθνιστικό δρόμο της υποστήριξης των κινημάτων σε όλο τον κόσμο και της οργάνωσής τους κάτω από τη σημαία της 3ης Διεθνούς.
Το τέλος του 1ου Παγκ. Πολέμου βρήκε την Ευρώπη σε επαναστατικό αναβρασμό. Η είδηση της νίκης των Μπολσεβίκων στην Ρωσία, σε συνδυασμό με την αγανάκτηση για τα 4 χρόνια πολέμου, έδωσε μεγάλη ώθηση στα εργατικά κινήματα όλης της ηπείρου. Σε πολλές χώρες η εργατική τάξη έφτασε ένα μόλις βήμα από την εξουσία, και κατάφερε μάλιστα να την κατακτήσει πρόσκαιρα στην Ουγγαρία.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Αντάντ (σύμμαχοι) και τη Γερμανία, για τον τερματισμό του πολέμου, ένας από τους όρους προς τους ηττημένους ήταν η παράδοση 30.000 αυτομάτων όπλων. Τελικά, 5.000 από αυτά παρέμειναν στα χέρια των Γερμανών, όταν οι στρατηγοί τους δήλωσαν με «αφοπλιστική» ειλικρίνεια, ότι τους ήταν τελείως απαραίτητα για να σταματήσουν την επανάσταση που ζύγωνε στη χώρα τους.
Μόνο η έλλειψη έμπειρων και αποφασισμένων κομμουνιστικών κομμάτων και η ανοιχτή προδοσία των Σοσιαλδημοκρατών, κατάφεραν να φρενάρουν αυτή την εξέλιξη και να οδηγήσουν στην ήττα της επανάστασης στην Ευρώπη και την απομόνωσή της στα στενά όρια του Ρωσικού κράτους.
Εργατική Δημοκρατία
Ακόμη και κάτω από τις αντίξοες συνθήκες του εμφυλίου και των στερήσεων, η πρώτη περίοδος που ακολούθησε την επανάσταση χαρακτηρίζεται από την πιο δημοκρατική διακυβέρνηση που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα.. Όλα τα πολιτικά κόμματα ήταν ελεύθερα να εκδίδουν το υλικό τους και να διεξάγουν οποιασδήποτε μορφής προπαγάνδα. Θα θέλαμε πολύ να ακούσουμε κάποιο ανάλογο παράδειγμα από την ιστορία των «πολιτισμένων» καπιταλιστικών χωρών.
Το ίδιο ίσχυε και για το εσωτερικό του Κομμουνιστικού Κόμματος, όπως είχαν μετονομαστεί οι Μπολσεβίκοι. Τις μέρες που συζητιόταν η συνθήκη ειρήνης με τη Γερμανία για παράδειγμα, ο Μπουχάριν που είχε διαφωνήσει κάθετα μ’ αυτή και πρότεινε τη συνέχιση του πολέμου και τη μετατροπή του σε επαναστατικό, εξέδιδε καθημερινή εφημερίδα με τις απόψεις του.
Ακόμη και στις τάξεις του Κόκκινου Στρατού δημιουργήθηκε «στρατιωτική αντιπολίτευση», που υποστήριζε την κατάργηση του τακτικού στρατού και την δημιουργία αντάρτικου. Καμιά απ’ αυτές τις κινήσεις δεν καταστάληκε με διοικητικά μέτρα, παρά μόνο τα ζητήματα λύθηκαν μέσα από εξαντλητικές συζητήσεις στο κόμμα και την κοινωνία. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και οι στρατιωτικοί που συνελήφθησαν από την επανάσταση στις πρώτες της μέρες, αφέθηκαν ελεύθεροι με μόνο όρο την υπόσχεσή τους πως δεν θα έπαιρναν στο μέλλον τα όπλα ενάντια στη σοβιετική εξουσία (!!). Τα μέτωπα του εμφυλίου αργότερα, ήταν γεμάτα από Λευκοφρουρούς πού «τίμησαν» μ’ αυτό τον τρόπο τον όρκο της στρατιωτικής τους τιμής…
Μόνο στα μέσα του 1918 εκδιώχτηκαν τα κόμματα των Μενσεβίκων και των Κα Ντε (αστικό κόμμα) από τα Σοβιέτ, όταν πέρασαν με το μέρος των αντεπαναστατών και πήραν τα όπλα εναντίον της εργατικής κυβέρνησης, ενώ το κόμμα των αριστερών Σοσιαλεπαναστατών τέθηκε εκτός νόμου όταν δολοφόνησε τον Γερμανό Πρεσβευτή και αποπειράθηκε να δολοφονήσει και τον ίδιο τον Λένιν, τραυματίζοντάς τον σοβαρά. Παρ’ όλη την καθαρά αντεπαναστατική τους πολιτική οι Μενσεβίκοι διεξήγαγαν ελεύθερα το συνέδριό τους στη Μόσχα στα 1920, έχοντας πλήρη κάλυψη από τον τύπο.
Η άνοδος της γραφειοκρατίας
Όσοι έβλεπαν – και βλέπουν – εχθρικά την επανάσταση του Οκτώβρη, από τους αστούς και τα φερέφωνά τους μέχρι τους αναρχικούς, αντιεξουσιαστές κλπ, προσπαθούν να αποδείξουν ότι η γραφειοκρατία ενυπάρχει μέσα στην μαρξιστική ιδεολογία, ότι δηλαδή η σταλινική παραμόρφωση ήταν υποχρεωτική και «φυσιολογική» εξέλιξη της επανάστασης και κάθε επανάστασης που γίνεται οργανωμένα και με σχέδιο. Αυτό που ξεχνάνε – ή που δεν θέλουν να θυμηθούν – είναι ότι είναι οι υλικοί όροι που καθορίζουν την συνείδηση και όχι το αντίθετο. Οι καλές ή οι κακές προθέσεις πολύ λίγο μετράνε, όταν έρθουν αντιμέτωπες με μια συγκεκριμένη πραγματικότητα.
Ο Λέων Τρότσκι, στο βιβλίο του «Προδομένη Επανάσταση», εξήγησε με πολύ απλά λόγια αυτούς τους υλικούς όρους:
«Η γραφειοκρατική εξουσία έχει για βάση την φτώχεια της κοινωνίας σε καταναλωτικά αγαθά. Όταν υπάρχουν αρκετά εμπορεύματα σ’ ένα κατάστημα, οι πελάτες μπορούν να ‘ρθουν όποτε θέλουν. Όταν αυτά λιγοστέψουν, οι καταναλωτές αναγκάζονται να κάνουν ουρά. Όταν η ουρά γίνει πολύ μεγάλη, είναι απαραίτητη η παρουσία ενός αστυφύλακα για την τήρηση της τάξης. Από ‘δω ξεκινάει η ύπαρξη της σοβιετικής γραφειοκρατίας: Αυτή ”ξέρει” ποιος πρέπει να πάρει κάτι και ποιος πρέπει να περιμένει».
Σοσιαλισμός σε μια μόνο χώρα;
Δημοσιογράφος: Ποιες είναι οι προθέσεις σας απέναντι στην παγκόσμια επανάσταση;
Στάλιν: Ποτέ δεν είχαμε τέτοια σχέδια ή προθέσεις (!!)
Δημ.: Αλλά…
Στάλιν: Αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας παρεξήγησης.
Δημ.: Μιας τραγικής παρεξήγησης;
Στάλιν: Όχι, κωμικής, ή αν θέλεις, κωμικοτραγικής (!!)
(Από συνέντευξη του 1936, σε Αμερικανό δημοσιογράφο)
Στις θέσεις που εκφράζονται στο παραπάνω απόσπασμα, ας αφήσουμε ν’ απαντήσει ο ίδιος ο Λένιν, και μάλιστα σε στιγμές πολύ πιο κρίσιμες για την επιβίωση της νεαρής Σ. Ένωσης (το 1921):
«Για μας ήταν ξεκάθαρο πως χωρίς την υποστήριξη της παγκόσμιας επανάστασης, ο δικός μας θρίαμβος θα ήταν αδύνατος…. Αν και είχαμε πλήρη συνείδηση αυτού του γεγονότος, κάναμε το παν για να διατηρήσουμε το σοβιετικό σύστημα με κάθε θυσία, γιατί ξέραμε πως δουλεύουμε όχι μόνο για τους εαυτούς μας, μα και για την παγκόσμια επανάσταση»
(Β. Ι. Λένιν, λόγος στο 3ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, 5 Ιουλίου 1921).
Πώς όμως φτάσαμε από τον διεθνισμό των Μπολσεβίκων στον σταλινικό εθνικό σοσιαλισμό; Καθώς το σοβιετικό κράτος ήταν αναγκασμένο στα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του να στηριχτεί σε τεχνικούς, επιστήμονες κλπ του προηγούμενου καθεστώτος και σε συνδυασμό με την στενότητα υλικών μέσων (η παραγωγή του 1920 είχε πέσει στο 13% της προπολεμικής!) και την απομόνωση της επανάστασης, εμφανίστηκε ένα ολοένα αυξανόμενο στρώμα «ειδικών της εξουσίας», που θεώρησε ότι δεν θα έπρεπε να διακινδυνεύσει την κοινωνική του θέση, κυνηγώντας τη χίμαιρα της παγκόσμιας επανάστασης, αλλά πως αυτό που έπρεπε να επιδιώξει ήταν η διατήρηση με κάθε τρόπο του status quo και των προνομίων που είχε αρχίσει να συσσωρεύει.
Έτσι, το 1924, αμέσως μετά το θάνατο του Λένιν, γεννήθηκε από τον Στάλιν η θεωρία του «σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα», μια θεωρία που ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τις παραδόσεις του μαρξισμού, αλλά και με την ως τότε πολιτική των Μπολσεβίκων και του Λένιν.
Από την σκοπιά των μαρξιστών, ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του καπιταλισμού ήταν η δημιουργία μιας παγκόσμιας αγοράς, πράγμα που έκανε τα εθνικά σύνορα έναν ανασταλτικό παράγοντα για την παραπέρα οικονομική ανάπτυξη (για το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα). Αν αυτό ισχύει για τον καπιταλισμό, είναι δυο φορές πιο αληθινό για τον σοσιαλισμό, που δεν μπορεί να επικρατήσει παρά μόνο ξεπερνώντας οικονομικά το κοινωνικό σύστημα που έρχεται να αντικαταστήσει. Καμιά χώρα, όσο μεγάλη και πλούσια κι αν είναι, δεν μπορεί να ξεφύγει από τον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας και να οικοδομήσει μια απομονωμένη σοσιαλιστική νησίδα.
Η αριστερή αντιπολίτευση
Αυτές οι εξελίξεις στο εσωτερικό της Σ. Ένωσης και την Διεθνή δεν έμειναν αναπάντητες. Γύρω από τον Τρότσκι δημιουργήθηκε μια τάση μέσα στο κομμουνιστικό κόμμα, που από το 1923 προειδοποιούσε για τους κινδύνους που περιέκλειε η ήδη διαφαινόμενη ριζική αλλαγή πολιτικής από την σταλινική γραφειοκρατία η οποία είχε ήδη πάρει το πάνω χέρι στο κόμμα, εκμεταλλευόμενη και την βαριά ασθένεια που είχε «παραλύσει» τον Λένιν από το 1922.
Στον οικονομικό τομέα καλούσε για την εγκατάλειψη της στήριξης των πλούσιων αγροτών και εμπόρων που κερδοσκοπούσαν μέσω της ΝΕΠ (Νέα Οικονομική Πολιτική: προσωρινή παραχώρηση οικονομικών κινήτρων σε αγρότες και εμπόρους, ώστε να αποκατασταθεί η ομαλή τροφοδοσία των πόλεων κι ένα στοιχειώδες εμπορικό κύκλωμα, που είχαν διαλυθεί στα χρόνια του πολεμικού κομμουνισμού,1918-21) και την επιτάχυνση της εκβιομηχάνισης της χώρας, με την εισαγωγή 5χρονων πλάνων, για να μπει η οικονομία σε δυναμικούς ρυθμούς ανάπτυξης στηριγμένη στον κεντρικό σχεδιασμό.
Στον διεθνή τομέα, άσκησε ανελέητη κριτική στις αποφάσεις της Τρίτης Διεθνούς (που όσο ζούσε ο Λένιν γραφόντουσαν κυρίως από τον ίδιο τον Τρότσκι) που είχαν σαν αποτέλεσμα την ήττα της Γενικής Απεργίας στην Αγγλία, την σφαγή του κινεζικού προλεταριάτου από τον Τσιανγκ Καϊ Σεκ και την άνοδο στην εξουσία του Χίτλερ, για να αναφέρουμε μόνο τις πιο χτυπητές περιπτώσεις.
Ενώ απ’ τη μια η θεωρία του «σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα» οδηγούσε σε σοβαρές ήττες το παγκόσμιο εργατικό κίνημα, από την άλλη αυτές οι ήττες έσπερναν την απογοήτευση στο εσωτερικό της Ρωσίας και ενδυνάμωναν τη θέση της γραφειοκρατίας στη μάχη της με την αντιπολίτευση.
Στα αυτιά των πιο καθυστερημένων στρωμάτων, οι σειρήνες του γραφειοκρατικού κυνισμού άρχισαν να ακούγονται πιο ρεαλιστικές και πραγματοποιήσιμες: «Στο όνομα μιας διεθνούς επανάστασης η αντιπολίτευση προτείνει να συρθούμε σ’ έναν επαναστατικό πόλεμο. Φτάνουν πια τα τραντάγματα! Έχουμε κερδίσει το δικαίωμα να ξεκουραστούμε. Θα χτίσουμε τον σοσιαλισμό εδώ, στο σπίτι μας. Βασιστείτε στους ηγέτες σας!».
Για πάνω από 3 χρόνια, η Αριστερή Αντιπολίτευση έδωσε σκληρές μάχες μέσα στο Κόμμα και την Διεθνή. Τελικά, το 1927, ο Στάλιν ένιωσε αρκετά δυνατός, ώστε να πετύχει την διαγραφή της από το Κόμμα. Ο Τρότσκι εκτοπίστηκε αρχικά στη Σιβηρία και στη συνέχεια εξορίστηκε από την Σ. Ένωση. Αυτό ήταν το πρώτο βήμα για τις μαζικές σφαγές που ακολούθησαν. (βλ. παράρτημα #2)
«Υπαρκτός» Σοσιαλισμός και παλινόρθωση
Στα χρόνια που ακολούθησαν, και παρά τον όλο και βαθύτερο γραφειοκρατικό εκφυλισμό η Σ. Ένωση στηριγμένη στον κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας κατάφερε να κάνει τεράστια άλματα.
Από μια καθυστερημένη μισοαποικιακή χώρα, μπόρεσε να αναδειχθεί σε οικονομική και στρατιωτική υπερδύναμη. Αυτό όμως δεν το πέτυχε χάρις την «φωτισμένη ηγεσία» του πατερούλη Στάλιν, αλλά λόγω της εθνικοποίησης των μέσων παραγωγής και του σχεδιασμού της οικονομίας. Ίσα ίσα, η σταλινική γραφειοκρατία κατάφερε να μετατραπεί στα χρόνια μετά τον πόλεμο, από ένα σχετικό, σε ένα απόλυτο εμπόδιο για την παραπέρα οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.
Είχε υπολογιστεί πως στα μέσα της δεκαετίας του 80, μέσα στο έδαφος της Σ. Ένωσης παραγόντουσαν πάνω από 1 εκατομμύριο διαφορετικά αγαθά και υπηρεσίες. Καθώς η οικονομία γινόταν ολοένα και πιο σύνθετη και εμπλουτιζόταν από τεράστια τεχνολογικά επιτεύγματα, γινόταν συνεχώς και πιο δύσκολος ο γραφειοκρατικός σχεδιασμός από τα πάνω, χωρίς την πιο πλατιά εργατική δημοκρατία που θα έλεγχε την παραγωγή και θα έπαιρνε τις σχετικές αποφάσεις με γνώμονα τις ανάγκες τις κοινωνίας και όχι της παρασιτικής γραφειοκρατικής κάστας
Όταν οι αντιφάσεις αυτές έγιναν αξεπέραστες, το σύστημα κατέρρευσε, παραχωρώντας τη θέση του σ’ έναν γκαγκστερικό καπιταλισμό τύπου, όπου τη θέση των καπιταλιστών πήραν «δικαιωματικά» τα ηγετικά στελέχη του προηγούμενου καθεστώτος…
Επιβεβαιώθηκε έτσι η πρόβλεψη του Λ. Τρότσκι, που δεκαετίες πριν προειδοποιούσε:
«Δεν είναι η στρατιωτική εισβολή, αλλά η εισβολή των φτηνότερων καπιταλιστικών εμπορευμάτων που αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την Σ. Ένωση».
Η χώρα που δεν λύγισε από τα χιτλερικά στρατεύματα και την απειλή πυρηνικού πολέμου με τις ΗΠΑ, κατέρρευσε από τις οικονομικές της αντιφάσεις και την έλλειψη δημοκρατίας.
Ακόμη και μετά από 50 χρόνια σταλινικής διακυβέρνησης, οι μάζες στην ΕΣΣΔ και την Αν. Ευρώπη δεν κινήθηκαν σε ευθεία γραμμή προς τον καπιταλισμό, όταν κατέρρευσαν τα καθεστώτα αυτά το 1989.
Αντίθετα μάλιστα, η πρώτη τους αντίδραση ήταν προς την κατεύθυνση της Πολιτικής Επανάστασης, δηλ. της εισαγωγής της δημοκρατίας χωρίς να αλλάξουν οι κοινωνικοποιημένες σχέσεις παραγωγής. Ωστόσο η έλλειψη ενός οργανωμένου επαναστατικού κόμματος, σε συνδυασμό με μια πρωτοφανή σε έκταση προπαγάνδα που χρηματοδοτήθηκε απλόχερα από τους ιμπεριαλιστές, οδήγησε το μεγαλειώδες κίνημα που αναπτύχθηκε στο να ξεστρατίσει γρήγορα από τους στόχους του και να αποδεχθεί την ολοκληρωτική επικράτηση της οικονομίας της αγοράς. Τα αποτελέσματα είναι βέβαια γνωστά.
Η σημασία της Επανάστασης
Έμεινε λοιπόν η επανάσταση του Οκτώβρη μόνο ένα πείραμα. Ένα πείραμα όμως πολύτιμο και μεγαλειώδες. Ακόμη και κάτω από την στυγνή σταλινική δικτατορία, η σχεδιασμένη οικονομία απέδειξε την ανωτερότητά της.
Μέσα σε μισό αιώνα, η παραγωγή της Σοβιετικής Ένωσης αυξήθηκε περισσότερο από 50 φορές. Σε ποιο μέρος του κόσμου κατάφερε ο καπιταλισμός να πετύχει παρόμοια αποτελέσματα; Χρησιμοποιώντας ακόμη και τις πιο βάρβαρες μεθόδους, πόσο κατάφερε να αναπτύξει χώρες εξίσου πλούσιες σε πρώτες ύλες, όπως τη Βραζιλία ή την Ινδία για παράδειγμα;
Χωρίς ασφαλώς να επιχειρούμε με οποιοδήποτε τρόπο να αποκρύψουμε το τεράστιο κόστος που πληρώθηκε στο καθαρά οικονομικό πεδίο (πέρα από το κολοσσιαίο ιδεολογικό, πολιτικό και ανθρώπινο κόστος σε διεθνές επίπεδο) λόγω της γραφειοκρατικής στρέβλωσης, είναι ξεκάθαρο πως ο σοσιαλιστικός τρόπος παραγωγής απέδειξε την ανωτερότητά του, όχι στις σελίδες του «Κεφαλαίου» του Μαρξ, αλλά στη γλώσσα του χάλυβα, του τσιμέντου και του ηλεκτρισμού.
Από την άλλη μεριά, μπορούμε όλοι να δούμε δια γυμνού οφθαλμού ποια είναι η κατάσταση στον καπιταλισμό που «θριάμβευσε»: Στρατιές πολιτικών, «σοφών» οικονομολόγων και πληρωμένων δημοσιογράφων παρελαύνουν στις τηλεοράσεις, εξηγώντας πως οι καιροί των κοινωνικών παροχών και των δικαιωμάτων των εργαζομένων έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί, γιατί λέει …προοδεύσαμε πάρα πολύ! Η οικονομία έχει παγκοσμιοποιηθεί, η τεχνολογία επιτρέπει την παραγωγή χωρίς να απαιτούνται εργατικά χέρια και όλα αυτά ουσιαστικά παρουσιάζονται σαν κάτι που μας δυσκολεύει τη ζωή, ενώ, σύμφωνα με κάθε κανόνα κοινής λογικής, θα έπρεπε αυτές οι εξελίξεις να σημαίνουν την αυγή μιας καλύτερης εποχής για ολόκληρη την κοινωνία.
Η ουσία αυτού του παραλογισμού δεν βρίσκεται παρά στην ίδια τη φύση του καπιταλισμού, που ενώ έχει κοινωνικοποιήσει την παραγωγική διαδικασία, κρατάει τα αποτελέσματά της για μια ελάχιστη μειοψηφία, ρίχνοντας δισεκατομμύρια ανθρώπους στην φτώχεια και τη μιζέρια.
Οι τελευταίες εξελίξεις στην καπιταλιστική οικονομία, που μαστίζεται από τη μεγαλύτερη κρίση από την εποχή του 1929, φανερώνουν άλλη μια πολύ σημαντική πτυχή της επανάστασης του 1917. Η κατάρρευση του «αντίπαλου δέους» το 1989, ακόμα και κάτω απ’ την στρεβλή μορφή στην οποία κατέληξε, άνοιξε τον ασκό του Αιόλου για την μεγαλύτερη και πιο συστηματική επίθεση που έχει δεχτεί εδώ και αιώνες η εργατική τάξη από τους καπιταλιστές ολόκληρου του κόσμου. Μπορούμε πια να πούμε με απόλυτη σιγουριά ότι το 1989 αποτελεί ένα κομβικό σημείο της Ιστορίας, μια ήττα με κολοσσιαίες συνέπειες για το εργατικό κίνημα παγκοσμίως και με τις επιπτώσεις του να βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη.
Η φτώχεια, η ανεργία και τα μέτρα που συνεχώς εφαρμόζονται, όχι μόνο στην «φτωχή» και «χρεοκοπημένη» Ελλάδα αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο, κάνουν ακόμη πιο φανερό πως μόνο ο σχεδιασμός της οικονομίας σε συνδυασμό με την πιο πλατιά εργατική δημοκρατία, όπως αυτή εφαρμόστηκε στα πρώτα χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης, μπορεί να είναι η λύση στα αδιέξοδα του καπιταλισμού. Γιατί σήμερα μπορούμε να προχωρήσουμε ξεκινώντας από ένα ασύγκριτα ευνοϊκότερο σημείο, χωρίς τους περιορισμούς της οικονομικής καθυστέρησης και του πολέμου που εμπόδισαν την ρωσική επανάσταση να ολοκληρώσει το έργο της.
Σχεδόν έναν αιώνα μετά και σε πείσμα ορισμένων, η επανάσταση του Οκτώβρη εξακολουθεί να μας δείχνει τον δρόμο.
Παράρτημα #1
Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΡΚΟΥΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης (Δ.Ε) διατυπώθηκε στην πρώτη της μορφή, από τον ίδιο τον Μαρξ, μετά την επανάσταση του 1848 στην Γερμανία. Για τον Μαρξ, η αστική αυτή επανάσταση θα έπρεπε να αποτελέσει το πρελούδιο για την σοσιαλιστική επανάσταση που θα ακολουθούσε και που θα ολοκλήρωνε το έργο της πρώτης.
Η πρόγνωση αυτή δεν επαληθεύθηκε, αλλά μεθοδολογικά διατήρησε όλη την αξία της: Ακριβώς η αδυναμία του νεογέννητου προλεταριάτου της Γερμανίας να προχωρήσει στη σοσιαλιστική επανάσταση, οδήγησε στην νίκη της αντεπανάστασης και στην αναβολή της επίτευξης των αστικοδημοκρατικών καθηκόντων για 70 χρόνια, μέχρι το τέλος του 1ου Π. Πόλεμου.
Για μια ολόκληρη ιστορική περίοδο, η θεωρία αυτή ξεχάστηκε. Μέχρι το 1905 όλοι οι Μαρξιστές θεωρούσαν ότι η επικείμενη επανάσταση σε καθυστερημένες και μισοανεπτυγμένες χώρες θα ήταν μια αστική επανάσταση, που σαν βασικά της καθήκοντα θα είχε την εξαφάνιση της φεουδαρχίας και των μεγάλων γαιοκτημόνων, την καταστροφή της μοναρχίας και το κέρδισμα στοιχειωδών δημοκρατικών ελευθεριών για τους πολίτες (κοινοβούλιο, συνδικαλισμό κλπ). Σ’ όλη αυτή την περίοδο, οι Μαρξιστές θα έπρεπε να κρατήσουν τη θέση της αριστερής αντιπολίτευσης και της υπεράσπισης των δικαιωμάτων των εργατών, προετοιμάζοντας την μελλοντική -σε ακαθόριστο χρόνο- σοσιαλιστική επανάσταση.
Η Δ.Ε., όπως επαναδιατυπώθηκε από τον Λ. Τρότσκι, κήρυξε τον πόλεμο σ’ αυτές τις ιδέες. Τρία είναι τα βασικά σημεία αυτής της θεωρίας:
Κεντρική της ιδέα είναι ότι στην εποχή του Ιμπεριαλισμού, τα αστικοδημοκρατικά καθήκοντα δεν μπορούν να επιλυθούν από τις αστικές τάξεις των καθυστερημένων χωρών, γιατί αυτές βρίσκονται ολοκληρωτικά δεμένες στα συμφέροντα των ξένων αφεντικών τους. Ο δρόμος για την δημοκρατία περνάει γι αυτές τις χώρες μέσα από την δικτατορία του προλεταριάτου. Η αστική δημοκρατία δεν είναι πλέον ένα αυτόνομο καθεστώς με ζωή αιώνων ή δεκαετιών, αλλά μόνο το πρελούδιο για την σοσιαλιστική επανάσταση.
Δεύτερο σημείο είναι ο διαρκής χαρακτήρας της επανάστασης σε οικονομία, θεσμούς, ιδεολογία, ακόμη και στην καθημερινή ζωή: Μετά την επικράτησή της, δεν παγιώνει ένα συγκεκριμένο και απαράβατο πλαίσιο, αλλά συνεχίζει να διατηρεί την κοινωνία σε κατάσταση εγρήγορσης και συνεχούς επαναστατικού μετασχηματισμού.
Τρίτο, αλλά καθόλου λιγότερο σημαντικό, σημείο είναι ο διεθνής χαρακτήρας της επανάστασης. Η σοσιαλιστική επανάσταση αρχίζει σε εθνική βάση, αλλά δεν μπορεί να ολοκληρωθεί πλήρως σ’ αυτή. Μια απομονωμένη σοσιαλιστική νησίδα σηκώνει το βάρος όχι μόνο των δικών της αντιφάσεων, αλλά και της πίεσης που εξασκείται πάνω της από το παγκόσμιο καπιταλιστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο βρίσκεται. Όπως έδειξε και το παράδειγμα της Σ. Ένωσης, αργά ή γρήγορα θα υποκύψει σ’ αυτές τις αντιφάσεις.
Ολόκληρο το 1917 αποτέλεσε μια εντυπωσιακή επαλήθευση αυτής της θεωρίας. Μια οικονομικά καθυστερημένη χώρα πέρασε μέσα σε 9 μόλις μήνες από τον Τσάρο στα Σοβιέτ, κάνοντας διαδοχικά 2 επαναστάσεις. Η επανάσταση βρέθηκε από την πρώτη στιγμή σε ανελέητη διαμάχη με ιδέες και αντιλήψεις αιώνων, ακόμα και με τον ίδιο της τον εαυτό. Τελικά ή απομόνωσή της οδήγησε αρχικά στην άνοδο στην εξουσία μιας γραφειοκρατικής κάστας και αργότερα στον αφανισμό της.
Παράρτημα #2
ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ
Ο Στάλιν και το καθεστώς που εγκαθίδρυσε έχουν λάβει ήδη τη θέση που τους αξίζει στην Ιστορία: Στιγματίστηκαν, και όχι άδικα, σαν μια από τις χειρότερες στιγμές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ωστόσο, μ’ έναν παράδοξο με την πρώτη ματιά τρόπο, κατάφεραν να μεταφέρουν αυτό το στίγμα σ’ ολόκληρο το κομμουνιστικό κίνημα. Αυτό βέβαια εξηγείται εύκολα: Η αστική τάξη δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερο σύμμαχο στην προσπάθειά της να δυσφημίσει τον σοσιαλισμό, από τους ίδιους τους υποτιθέμενους πρωτεργάτες του. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική. Ο Στάλιν στην προσπάθειά του να ανέβει και στην συνέχεια να σταθεροποιηθεί στην εξουσία, αναγκάστηκε να κόψει όλους τους δεσμούς του με το παρελθόν του Μπολσεβίκικου Κόμματος, αλλά και να χαράξει ένα ποτάμι αίματος που τον χώρισε απ’ αυτό.
Χιλιάδες μέλη του κόμματος εκτοπίστηκαν και δολοφονήθηκαν, με κατηγορίες που θα ήταν στην κυριολεξία γελοίες, αν δεν είχαν τόσο δραματικό αποτέλεσμα. Έτσι, το 1939 είχαν μείνει πια μόνο 20.000 (το 1,3% των μελών του) που είχαν ενταχθεί σ’ αυτό πριν ή κατά τη διάρκεια του 1917.
Αντίθετα, οι υπηρεσίες αστυνόμευσης και ελέγχου αυξάνονταν με γεωμετρική ταχύτητα. Λίγο πριν το ξέσπασμα του 2ου Π. Πόλεμου υπηρετούσαν σε τέτοιες υπηρεσίες πάνω από 2,1 εκατομμύρια, τη στιγμή που σε ορυχεία και σιδηροδρόμους μαζί οι εργαζόμενοι δεν ξεπερνούσαν το 1,5 εκατομμύριο…
Μερικά μόνο παραδείγματα είναι αρκετά, για να δείξουν το μέγεθος της μεγαλύτερης συκοφαντίας που έγινε ποτέ:
Από τα 21 μέλη της Κεντρικής Επιτροπής που εκλέχτηκε το καλοκαίρι του 1917, και που οργάνωσε την επανάσταση του Οκτώβρη, μόνο 5 πρόλαβαν να πεθάνουν από φυσικό θάνατο.
Οι υπόλοιποι 15 χαρακτηρίστηκαν από τον Στάλιν «εχθροί της επανάστασης», «πράκτορες των ιμπεριαλιστών και των Γερμανών», «εχθροί του λαού» και «σαμποτέρ». Καθώς από τους 5 που πέθαναν από φυσικά αίτια κανένας δεν πρόλαβε να γεράσει, είναι σχεδόν σίγουρο ότι αν ζούσαν θα είχαν κι αυτοί την ίδια τύχη.
Φαίνεται πως από το επιτελείο που έφερε σε πέρας τη μοναδική νικηφόρα επανάσταση στην ιστορία, ο μόνος που δεν ήταν προδότης ήταν ο δήμιος όλων των υπολοίπων!
Κάποιος αμετανόητος νοσταλγός του Στάλιν (όσο κι αν φαίνεται περίεργο, υπάρχουν ακόμη τέτοιοι) θα μπορούσε να ισχυριστεί πως όλοι αυτοί υπήρξαν μεν κάποτε επαναστάτες, αλλά στη συνέχεια παρεκτράπηκαν, ή θέλησαν να εκδικηθούν την απομάκρυνσή τους από την εξουσία. Ωστόσο, οι εκκαθαρίσεις δεν σταμάτησαν σ’ αυτούς. Ακόμη και μετά την πλήρη επικράτηση του Στάλιν, στην δεκαετία του 1930, τα ηγετικά κλιμάκια του κόμματος αποκεφαλίστηκαν πολλές φορές. Το 17ο Συνέδριο του 1934 π.χ. ονομάστηκε «Συνέδριο των Νικητών» από την επίσημη ιστοριογραφία γιατί σ’ αυτό γιορτάστηκε ο πλήρης θρίαμβος των σταλινικών πάνω στην αντιπολίτευση.
Από τους 1966 «Νικητές» σύνεδρους, μέσα σε 4 μόλις χρόνια, είχαν εκτελεστεί οι 1108, ενώ από τα 139 μέλη της Κ. Επιτροπής, πάνω από 100.
Η απαρίθμηση θα μπορούσε να συνεχιστεί έπ’ άπειρον και να περιλάβει στρατιωτικούς, επιστήμονες, φιλόσοφους, καλλιτέχνες κοκ. καθώς και εκατομμύρια ανώνυμους που έπεσαν θύματα των εκκαθαρίσεων και της βίαιης κολεκτιβοποίησης.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα πάντως το αποτελούν οι ίδιοι οι σκηνοθέτες που έστησαν τις τρεις Δίκες της Μόσχας, από το 1936 ως το 1938: Σε κάθε μια από τις δίκες βρισκόντουσαν ανάμεσα στους κατηγορούμενους και οι οργανωτές της προηγούμενης…
Παράρτημα #3
Η ΤΡΙΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΛΕΝΙΝ
Από τα χρόνια του Μαρξ και του Ένγκελς ακόμη, η Διεθνής (η οργάνωση των εργατικών κομμάτων και οργανώσεων σε διεθνές επίπεδο) ήταν για τους μαρξιστές το απαραίτητο εργαλείο για την προετοιμασία της διεθνούς επανάστασης. Οι προσπάθειες για τη δημιουργία της 3ης Διεθνούς ξεκίνησαν αμέσως μετά τη νίκη των Μπολσεβίκων, σαν απόρροια του ολοκληρωτικού εκφυλισμού της Σοσιαλδημοκρατικής 2ης Διεθνούς, που είχε υποστηρίξει τον 1ο Παγκ. Πόλεμο και είχε παίξει αποφασιστικό ρόλο στην ήττα της επανάστασης σε μια σειρά χώρες.
Τα πρώτα 4 συνέδρια, όσο ζούσε ο Λένιν, γινόντουσαν κάθε χρόνο. Αυτό δεν γινόταν για τυπικούς λόγους. Μέσα από αυτά τα συνέδρια έβγαινε η τακτική που έπρεπε να ακολουθούν τα Κ.Κ. σ’ όλο τον κόσμο, γινόταν μεταφορά των εμπειριών των διαφόρων τμημάτων, διορθώνονταν λάθη και γινόντουσαν αλλαγές στην πορεία, αναλόγως με τις διεθνείς εξελίξεις. Ήταν τόσο μεγάλη η σημασία που έδιναν ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι σ’ αυτή την διαδικασία, ώστε τα συνέδρια διεξαγόντουσαν ακόμη και κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες. Τα δυο πρώτα μάλιστα έγιναν ενώ διαρκούσε ακόμη ο εμφύλιος, μ’ αποτέλεσμα οι αντιπρόσωποι να είναι αναγκασμένοι να διασχίζουν εμπόλεμες ζώνες για να φτάσουν στην έδρα των συνεδρίων.
Μετά την νίκη της σταλινικής φράξιας η συνέχεια ήταν τελείως διαφορετική: Το 5ο συνέδριο έγινε το 1924, το 6ο τρία χρόνια αργότερα, στα 1927, αφού είχαν προηγηθεί η ήττα της Γενικής Απεργίας στην Βρετανία το 1926 και η σφαγή της κινέζικης επανάστασης από τον Τσιανγκ Κάϊ Σεκ, που αξίζει να σημειωθεί ότι είχε γίνει προηγουμένως δεκτός σαν συνδεδεμένο μέλος στη Διεθνή και στου οποίου το κόμμα είχαν υποχρεωθεί να ενταχθούν οι Κινέζοι κομμουνιστές. Για το 7ο και τελευταίο συνέδριο έπρεπε να περάσουν 8 ολόκληρα χρόνια για να διεξαχθεί, στα 1935. Σ’ όλη αυτή την περίοδο έλαβαν χώρα τεράστιας σημασίας γεγονότα, που πέρασαν στην κυριολεξία στα ψιλά, όπως το οικονομικό κραχ του 1929-30 και η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία. Ο λόγος γι’ αυτές τις καθυστερήσεις ήταν διπλός: Από τη μια ήταν η πλήρης περιφρόνηση και άγνοια του Στάλιν για τις διεθνείς εξελίξεις (είναι χαρακτηριστικό ότι παρ’ όλο που οι περισσότερες εισηγήσεις γινόντουσαν από μέλη του Ρωσικού Κ.Κ, ο Στάλιν δεν έκανε καμία στα 4 πρώτα συνέδρια) και από την άλλη η πλήρης αδυναμία εξήγησης και παραδοχής των τεραστίων λαθών στην πολιτική της Διεθνούς, που έκανε απαραίτητη την χρονική απόσταση πριν –και αν– συζητηθούν .
Το τέλος για την 3η Διεθνή δόθηκε από τον ίδιο τον Στάλιν το 1943, όταν την διέλυσε και τυπικά, για να δώσει έμπρακτες αποδείξεις στον Τσόρτσιλ και τον Ρούσβελτ ότι δεν είχε πλέον βλέψεις στην επανάσταση σε άλλες χώρες.
Ο διεθνισμός του Λένιν είχε παραχωρήσει τη θέση του στις συμφωνίες της Μόσχας, της Τεχεράνης, της Γιάλτας και του Πότσδαμ, με τις οποίες επισημοποιήθηκε το μοίρασμα του πλανήτη σε σφαίρες επιρροής των μεγάλων δυνάμεων.
