Στις 25 Οκτώβρη του 1917 με το παλιό ημερολόγιο, ή στις 7 Νοέμβρη με βάση το νέο, σαν σήμερα δηλαδή, είχαμε την κατάληψη της εξουσίας από τους επαναστατημένους εργάτες στην Πετρούπολη. Η Ρωσική Επανάσταση ήταν πια γεγονός. Αναδημοσιεύουμε παλιότερο άρθρο του συντρόφου Παναγιώτη Βογιατζή, για το γεγονός που σημάδεψε όσο κανένα άλλο την πορεία του παγκόσμιου εργατικού κινήματος.
Τα γεγονότα
1905: Μια ειρηνική διαδήλωση στις 9 του Γενάρη χτυπιέται άγρια από την αστυνομία και το στρατό, δίνοντας έτσι το σύνθημα για γενικευμένη εξέγερση. Δημιουργούνται για πρώτη φορά τα «Σοβιέτ», επιτροπές εργατών και στρατιωτών που διεκδικούν άμεσα την εξουσία. Τελικά, η επανάσταση ηττήθηκε, επειδή οι αγροτικές περιοχές δεν ήταν ακόμη έτοιμες να την ακολουθήσουν. Ωστόσο, η επανάσταση του 1905 χαρακτηρίσθηκε «η πρόβα τζενεράλε του 1917».
1914: Ξεσπάει ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος, που θα διαρκέσει ως το 1918. Η Ρωσία παίρνει το μέρος της Αγγλίας και της Γαλλίας, εναντίον της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας. Οι ήττες της διαδέχονται η μία την άλλη.
1917, 23 Φλεβάρη: Στη διεθνή μέρα της Γυναίκας (οι ημερομηνίες ακολουθούν το παλιό ημερολόγιο, 13 μέρες πίσω), 90.000 εργάτριες της Πετρούπολης, αψηφώντας τις εκκλήσεις όλων των κομμάτων για «αυτοσυγκράτηση», κατεβαίνουν σε απεργία και διαδήλωση. Ενάντια σε κάθε πρόβλεψη, το κίνημα εξαπλώνεται αμέσως.
25 Φλεβάρη: Η απεργία εξελίσσεται σε ένοπλη εξέγερση. Μεγάλες μονάδες του στρατού περνούν με το μέρος των διαδηλωτών.
28 Φλεβάρη: Η επανάσταση επικρατεί σ’ ολόκληρη την περιοχή της πρωτεύουσας και ο τσάρος συλλαμβάνεται.
Μάρτης: Σχηματίζεται προσωρινή κυβέρνηση, αποτελούμενη αποκλειστικά από αστούς και ευγενείς. Ταυτόχρονα όμως, ξαναδημιουργούνται τα Σοβιέτ. Πρώτα στην Πετρούπολη και πολύ γρήγορα σ’ ολόκληρη τη χώρα. Εμφανίζεται έτσι το φαινόμενο της «διαρχίας». Ενώ τυπικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια της κυβέρνησης, στην πραγματικότητα βρίσκεται εξ ολοκλήρου στα χέρια των Σοβιέτ, όπου όμως κυριαρχούν τα αριστερά κόμματα των Μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών (ΣΕ), που δεν έχουν καμία διάθεση ν’ ασκήσουν την εξουσία αυτή. Οι Μπολσεβίκοι αποτελούν ακόμη μια πολύ μικρή μειοψηφία και η πολιτική της ηγεσίας τους (Κάμενεβ και Στάλιν) ελάχιστα διαφέρει απ’ αυτή των υπόλοιπων αριστερών κομμάτων.
3 Απρίλη: Ο Λένιν επιστρέφει στην Πετρούπολη από την εξορία και παρουσιάζει τις «Θέσεις του Απρίλη», όπου για πρώτη φορά βάζει το ζήτημα του περάσματος όλης της εξουσίας στα Σοβιέτ και της μετατροπής της επανάστασης σε σοσιαλιστική. Αρχικά δεν βρίσκει καθόλου συμμάχους στην ηγεσία των Μπολσεβίκων. Στα τέλη του μήνα ωστόσο, καθώς απευθύνεται στη βάση του κόμματος, καταφέρνει να κερδίσει την πλειοψηφία.
18 Απρίλη: Η προσωρινή κυβέρνηση διατάζει γενική επίθεση σ’ όλα τα μέτωπα, αλλά οι στρατιώτες αρνούνται να υπακούσουν. Ξεσπούν βίαιες διαδηλώσεις στην Πετρούπολη, από υποστηρικτές και των δύο στρατοπέδων. Τελικά η προσωρινή κυβέρνηση καταρρέει και σχηματίζεται νέα, όπου και πάλι κυριαρχούν οι αστοί (10 από τους 16 υπουργούς).
4 Μάη: Ο Τρότσκι επιστρέφει στην Ρωσία, αφού οι Άγγλοι, που τον κρατούσαν αιχμάλωτο σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στον Καναδά, αναγκάζονται να τον αφήσουν ελεύθερο. Αμέσως τάσσεται στο πλευρό των Μπολσεβίκων και ξεκινάει διαδικασίες συγχώνευσης της «Διαχτιδικής Οργάνωσης» στην οποία ανήκε και που περιλάμβανε περίπου 4000 μέλη και αρκετά γνωστά στελέχη της διεθνιστικής αριστεράς, με το κόμμα του Λένιν. Η επίσημη ένταξη θα γίνει τον Αύγουστο, στο 6ο Συνέδριο του κόμματος.
3 Ιούνη: Αρχίζει το 1ο Συνέδριο των Σοβιέτ στην Πετρούπολη. Οι Μπολσεβίκοι και οι σύμμαχοί τους ήδη κατέχουν το 20% των συνέδρων. Στην πραγματικότητα η επιρροή τους είναι ακόμη μεγαλύτερη, αφού αυξάνεται μέρα με την ημέρα.
Ο λόγος γι’ αυτή τη ραγδαία άνοδο του Μπολσεβικισμού βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός ότι τα «σοσιαλιστικά» κόμματα των Μενσεβίκων και των Σοσιαλεπαναστατών, τρομοκρατημένα από την ίδια τους τη δύναμη, περνούν όλο και περισσότερο στις θέσεις των αντιπάλων της επανάστασης. Το Συνέδριο, με προτροπή του Κερένσκι που είχε αναλάβει το υπουργείο στρατιωτικών, παίρνει απόφαση για νέα επίθεση, για να «τιμηθούν οι συμφωνίες της Ρωσίας με τους συμμάχους της». Τα πράγματα τείνουν προς το σημείο του βρασμού.
18 Ιούνη: Το Σοβιέτ αποφασίζει την πραγματοποίηση διαδήλωσης, στο όνομα της «υπεράσπισης της Δημοκρατίας». Εκατοντάδες χιλιάδες εργατών και στρατιωτών παρελαύνουν. Τα πανώ με τα συνθήματα των Μπολσεβίκων «Κάτω ο πόλεμος», «Κάτω οι 10 αστοί υπουργοί» και «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» κυριαρχούν συντριπτικά.
2 – 5 Ιούλη: Η φρουρά και οι εργάτες της Πετρούπολης εξεγείρονται ενάντια στην κυβέρνηση, που ήταν φανερό ότι όχι μόνο δεν προωθούσε καμιά από τις βασικές διεκδικήσεις της επανάστασης, αλλά αντίθετα προσπαθούσε να «επαναφέρει την τάξη» με κάθε τρόπο. Οι Μπολσεβίκοι αρχικά διστάζουν αλλά αργότερα αποφασίζουν ν’ αναλάβουν την ευθύνη της εξέγερσης, παρ’ ότι έβλεπαν ότι αυτή είχε ξεσπάσει πολύ πρόωρα. Το μεγαλύτερο μέρος της χώρας βρισκόταν ακόμη πίσω από τις διαθέσεις που επικρατούσαν στην Πετρούπολη και τη Μόσχα. Μπαίνουν ωστόσο επικεφαλής, προσπαθώντας να δώσουν μια συντεταγμένη κατεύθυνση στην εξέγερση και στην πραγματικότητα να ελαχιστοποιήσουν τις αρνητικές της επιπτώσεις. Πράγματι το κίνημα εξασθενεί γρήγορα, όταν μονάδες στρατού από άλλες περιοχές φτάνουν στην πρωτεύουσα και «ακλόνητα» στοιχεία παρουσιάζονται που δείχνουν ότι οι Μπολσεβίκοι ήταν πράκτορες της Γερμανίας. Ωστόσο, πετυχαίνουν τον αντικειμενικό τους στόχο: Οι δυνάμεις των εξεγερμένων δεν δέχονται συντριπτική ήττα και η αιματοχυσία περιορίζεται όσο αυτό ήταν δυνατό.
Ιούλης: Ο μήνας της μεγάλης συκοφαντίας. Οι Μπολσεβίκοι τίθενται εκτός νόμου, τα τυπογραφεία τους σφραγίζονται και πολλοί από τους ηγέτες οδηγούνται στις φυλακές (Τρότσκι, Κάμενεφ) ή αναγκάζονται να κρυφτούν για ν’ αποφύγουν τη σύλληψη (Λένιν, Ζηνόβιεφ). Η αντικειμενική κατάσταση ωστόσο είναι τέτοια, που θ’ ανατρέψει πολύ σύντομα τις εξελίξεις αυτές. Στα τέλη του μήνα, μέσα σε συνθήκες ημιπαρανομίας, συγκαλείται το 6ο Συνέδριο του Κόμματος των Μπολσεβίκων.
Αύγουστος: Καθώς, μετά το πρώτο σοκ, οι δυνάμεις του μπολσεβικισμού αρχίζουν και πάλι να αυξάνονται, η αντίδραση αποφασίζει πως οι μέρες της μετριοπάθειας έχουν περάσει κι αποφασίζει να παίξει το τελευταίο της χαρτί: τη στρατιωτική δικτατορία. Για τον ρόλο του δικτάτορα επιλέγεται ο τσαρικός στρατηγός Κορνίλοβ. Παρά την πλήρη υποστήριξή του από το Επιτελείο και την αστική τάξη, το πραξικόπημα καταλήγει σε οπερέτα: Οι εργάτες οχυρώνουν μέσα σε λίγες ώρες την πρωτεύουσα, οι σιδηροδρομικοί χαλάνε κι αλλάζουν τις γραμμές των τρένων, οι ταχυδρομικοί κατακρατούν τις επικοινωνίες των πραξικοπηματιών και τις μεταβιβάζουν στην επιτροπή άμυνας του Σοβιέτ, τα στρατεύματα του Κορνίλοβ μόλις πληροφορούνται από τους συναδέλφους τους τον πραγματικό του σκοπό περνούν κι αυτά με το μέρος της επανάστασης.
Οι Μπολσεβίκοι παίζουν τον πρώτο ρόλο σ’ αυτή την προσπάθεια. Όλοι, του Κερένσκι –που στο μεταξύ έχει γίνει πρωθυπουργός- συμπεριλαμβανομένου, απευθύνονται σ’ αυτούς, που ήταν υποτίθεται «προδότες της πατρίδας» και εκτός νόμου, για να οργανώσουν την άμυνα ενάντια στην αντεπανάσταση. Χωρίς να σταματήσουν ούτε λεπτό την κριτική τους ενάντια στην Προσωρινή Κυβέρνηση, ενώνουν τις δυνάμεις τους μ’ αυτή, προκειμένου ν’ αντιμετωπισθεί ο άμεσος κίνδυνος. Είναι το πρώτο παράδειγμα της εφαρμογής της πολιτικής του «Ενιαίου Μετώπου» στην πράξη.
Σεπτέμβρης: Με τη στάση τους αυτή, οι Μπολσεβίκοι κερδίζουν οριστικά την πλειοψηφία όχι μόνο στα Σοβιέτ της Πετρούπολης και της Μόσχας αλλά και των περισσοτέρων μεγάλων πόλεων. Ο Τρότσκι, όπως και το 1905, αναλαμβάνει Πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης.
Οι Μπολσεβίκοι μποϋκοτάρουν το Προκοινοβούλιο που δημιουργείται, καθώς η κατάσταση έχει πια ωριμάσει, όχι για το πισωγύρισμα σε μια αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία αλλά για το πέρασμα στην επόμενη φάση της επανάστασης: την εγκαθίδρυση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας των Σοβιέτ. Ο Λένιν μ’ όλες του τις δυνάμεις προσπαθεί να πείσει το κόμμα να προχωρήσει στην εξέγερση.
9 Οκτώβρη: Με πρόταση των Μενσεβίκων, δημιουργείται η «Επαναστατική Στρατιωτική Επιτροπή», που σαν καθήκον της θα είχε την υπεράσπιση της πρωτεύουσας με τη βοήθεια εργατικών πολιτοφυλακών. Η ΕΣΕ θα αποτελέσει το όργανο της μάχης για την κατάληψη της εξουσίας. Ο Λέων Τρότσκι, σαν Πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης, αναλαμβάνει την αρχηγία της ΕΣΕ.
10 Οκτώβρη: Η Κ. Επιτροπή των Μπολσεβίκων παίρνει απόφαση για την εξέγερση. Οι Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ που διαφωνούν, αποκαλύπτουν τα σχέδια αυτά στον Τύπο. Ο Λένιν τους καταγγέλλει σαν απεργοσπάστες και προτείνει την άμεση διαγραφή τους από το κόμμα.
23-24 Οκτώβρη: Η κυβέρνηση του Κερένσκι προσπαθεί για τελευταία φορά να αντιδράσει. Η ΕΣΕ κηρύσσεται παράνομη, οι εφημερίδες των Μπολσεβίκων σφραγίζονται και πάλι. Όμως ο κύβος έχει πια ριφθεί. Τα στρατεύματα που καλούνται στην πρωτεύουσα από την κυβέρνηση περνούν ολοκληρωτικά με το μέρος της εξέγερσης.
25 Οκτώβρη: Την ημέρα που είχε οριστεί για την έναρξη του 2ου Συνεδρίου των Σοβιέτ, τα κυριότερα σημεία της πρωτεύουσας πέφτουν στα χέρια των εξεγερμένων χωρίς να πέσει ούτε μια ντουφεκιά. Το μοναδικό άξιο λόγου στρατιωτικό επεισόδιο έχει να κάνει με την άμυνα των Χειμερινών Ανακτόρων του τσάρου, όπου είχαν καταφύγει κάποια από τα μέλη της κυβέρνησης και των δημοτικών αρχών. Λίγες ώρες μετά την έναρξη του συνεδρίου, τα ανάκτορα καταλαμβάνονται με αιφνιδιαστική έφοδο. Μια καινούρια εποχή ξεκινούσε.
Η επαναστατική εξουσία
Το κόμμα των Μπολσεβίκων έμεινε στην ιστορία σαν το πιο επαναστατικό κόμμα που εμφανίστηκε ποτέ. Αλλά απέκτησε αυτή τη φήμη όχι με λόγια αλλά με τις πολύ συγκεκριμένες πράξεις του.
Το κριτήριο για την επαναστατικότητα ενός κόμματος δεν είναι φυσικά το πόσο συχνά ή πόσο δυνατά καλεί το λαό σε επανάσταση. Αν ήταν έτσι, οι Μπολσεβίκοι θα είχαν ιστορικά πολύ μεγάλο ανταγωνισμό… Το κριτήριο είναι η αποφασιστικότητα την ώρα της κρίσης και η πιστή εφαρμογή των εξαγγελιών την επόμενη μέρα. Σ’ αυτούς τους τομείς, οι Μπολσεβίκοι πέρασαν τις εξετάσεις τους με άριστα.
Τέσσερα ήταν τα συνθήματα με τα οποία οι Μπολσεβίκοι κέρδισαν την πλειοψηφία του εργαζόμενου λαού της Ρωσίας: Το πρώτο, «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ», έγινε πράξη ταυτόχρονα με την επανάσταση. Το 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ, που συγκλήθηκε στις 25 του Οκτώβρη, ανακοίνωσε την παύση της Προσωρινής Κυβέρνησης και ανακήρυξε τον εαυτό του στο μόνο όργανο εξουσίας. Και ξεκίνησε να υλοποιήσει τα υπόλοιπα τρία συνθήματα, «Κάτω ο πόλεμος», «εργατικός έλεγχος στην παραγωγή» και «η γη στους αγρότες».
Το πρώτο Διάταγμα που εξέδωσε το Συμβούλιο των Επιτρόπων του Λαού στις 26 του Οκτώβρη, ήταν μια προσφορά ανακωχής ανάμεσα στους εμπόλεμους στρατούς.
Στις 27, το Διάταγμα για τον εργατικό έλεγχο έδωσε στις εργοστασιακές επιτροπές το δικαίωμα να ρυθμίζουν τη δουλειά στα αντίστοιχα εργοστάσια, να επιθεωρούν τα λογιστικά βιβλία και να προσυπογράφουν εντολές και διακίνηση εμπορευμάτων και πρώτων υλών από και προς την επιχείρηση.
Τέλος, στις 28, το Διάταγμα για τη γη παρέδωσε τα μεγάλα κτήματα των γαιοκτημόνων, της πρώην αυτοκρατορικής οικογένειας και της εκκλησίας στις Τοπικές Επιτροπές Γης.
Πρέπει να σημειωθεί ότι κανένα από τα παραπάνω μέτρα δεν είχε «βίαιο» ή «εξτρεμιστικό» χαρακτήρα. Τα εργοστάσια δεν απαλλοτριώθηκαν ούτε εθνικοποιήθηκαν. Οι γαιοκτήμονες δεν εκδιώχτηκαν από τα χωριά με τη βία. Αντίθετα, τους προσφέρθηκε γη ανάλογα με το μέγεθος της οικογένειάς τους, όπως σε κάθε άλλο αγρότη. Και στις περιπτώσεις που ήταν γέροι ή ανάπηροι, τους παραχωρήθηκε σύνταξη αντίστοιχη μ’ αυτή του ανάπηρου στρατιώτη. Βέβαια, δεν έλειψαν αρκετά περιστατικά αντεκδίκησης ενάντια σε μισητούς γαιοκτήμονες, αλλά αυτά προέρχονταν από το μίσος που είχαν συσσωρεύσει για δεκαετίες οι τοπικές κοινωνίες και δεν αποτελούσαν με κανένα τρόπο «επίσημη» πολιτική. Όπου ήταν δυνατό, οι τοπικές αρχές προσπαθούσαν να τα παρεμποδίσουν.
Ακόμα και για τους τσαρικούς αξιωματικούς, η πολιτική των Μπολσεβίκων ήταν απίστευτα ειρηνική. Εκατοντάδες αξιωματικοί και ευέλπιδες (με κυριότερο παράδειγμα τον στρατηγό Κρασνόβ) απελευθερώθηκαν με μόνη εγγύηση το λόγο της τιμής τους ότι δεν θα έπαιρναν τα όπλα ενάντια στη Σοβιετική Εξουσία!
Αν οι ως τότε κυρίαρχες τάξεις είχαν αποδεχτεί τη θέληση της συντριπτικής πλειοψηφίας του ρωσικού λαού, η επανάσταση θα μπορούσε να κυλήσει ειρηνικά και η ανασυγκρότηση της κατεστραμμένης Ρωσίας θα ήταν ασύγκριτα πιο εύκολη. Αλλά όλες οι προσπάθειες των Μπολσεβίκων ήταν μάταιες. Ούτε το 1917 ούτε πριν ούτε μετά υπάρχει έστω κι ένα παράδειγμα κυρίαρχων τάξεων που να παραδέχτηκαν δημοκρατικά την ήττα τους.
Οι ιδιοκτήτες των εργοστασίων με χίλια δυο κόλπα σαμποτάριζαν την παραγωγή. Οι γαιοκτήμονες κατέφευγαν στον πλησιέστερο αντεπαναστατικό στρατό για να πάρουν πίσω αυτό που στα μάτια τους ήταν δικαιωματικά και προαιώνια δικό τους. Οι στρατηγοί, υποστηριζόμενοι από τις ξένες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, ξεκινούσαν όπου μπορούσαν εμφύλιο πόλεμο, ξεχνώντας βέβαια το «λόγο της τιμής τους», που πιθανότατα δεν είχαν ούτως ή άλλως. Και όλοι οι εμπλεκόμενοι στον παγκόσμιο πόλεμο, σε αγαστή συνεργασία, εφόρμησαν με στρατεύματα για να «επαναφέρουν την τάξη».
Η βία και οι καταστροφές που ακολούθησαν την Επανάσταση του Οκτώβρη οφειλόταν αποκλειστικά σ’ αυτούς που αργότερα θα έσκιζαν τα ρούχα τους για τους σατανικούς Μπολσεβίκους…
Το εξωτερικό χρέος της Ρωσίας
Το δημόσιο χρέος της Ρωσίας στα τέλη του 1916 ξεπερνούσε τα 40 δις ρούβλια. Τις παραμονές της επανάστασης του Οκτώβρη είχε φτάσει τα 70 δις. Ήδη πριν την εκθρόνιση του Τσάρου, τόκοι και χρεολύσια ξεπερνούσαν το συνολικό ΑΕΠ της χώρας. Ήταν προφανές λοιπόν ότι τα νέα δάνεια που δόθηκαν μέσα στο 1917 δεν υπήρχε καμιά περίπτωση να αποπληρωθούν. Τα περίπου 26 δις που δάνεισαν οι Σύμμαχοι στη Ρωσία μέσα σ’ αυτή την περίοδο είχαν έναν πολύ συγκεκριμένο σκοπό: Κανείς δεν περίμενε βέβαια να πάρει τα λεφτά του πίσω με «φυσιολογικό» τρόπο. Στόχευαν σ’ ένα πολύ συγκεκριμένο αντάλλαγμα, την εκχώρηση μετά τον πόλεμο όλων των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας και τη μετατροπή της σε μια πολύ επικερδή αποικία.
Οι εργάτες και οι αγρότες ανέλαβαν την εξουσία για να βελτιώσουν τις συνθήκες της ζωής τους, να διανείμουν ισότιμα το προϊόν της δουλειάς τους και να καταργήσουν την κερδοσκοπία. Έτσι, ανέλαβαν την Κεντρική Τράπεζα και μέσω αυτής το ιδιωτικό τραπεζικό σύστημα, κατάργησαν τις δραστηριότητες του «δικού τους» χρηματιστικού κεφαλαίου και φυσικά κατάργησαν το εσωτερικό δημόσιο χρέος. Αλλά αυτά δεν ήταν αρκετά. Οι τόκοι και τα χρεολύσια του εξωτερικού χρέους αποτελούσαν ένα αβάσταχτο βάρος, που ήταν αδύνατο να εξυπηρετηθεί, παρά μόνο αν εκχωρούσαν στους Συμμάχους όλα τα εισοδήματα της χώρας ή αν τους επέτρεπαν να αναλάβουν τα δίκτυα, τα ορυχεία και τη βιομηχανία ώστε να αντλήσουν απ’ αυτά τα εισοδήματα που τους «χρωστούσαν».
Το δίλημμα ήταν λοιπόν πολύ συγκεκριμένο. Είτε έπρεπε να αποκηρύξουν τα χρέη προς το ξένο χρηματιστικό κεφάλαιο είτε να επιστρέψουν στη σκλαβιά. Επιλέχθηκε φυσικά ο πρώτος δρόμος. Όλο το εξωτερικό χρέος της Ρωσίας κηρύχθηκε άκυρο χωρίς καμιά αποζημίωση. Στη διάρκεια των επόμενων χρόνων του εμφυλίου και της εξωτερικής επέμβασης, τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια «έπαιρναν φωτιά» μόλις κυκλοφορούσαν νέα που έδειχναν ότι η εξουσία των Σοβιέτ κλονιζόταν ή ήταν έτοιμη να πέσει. Οι Αστοί της Ευρώπης καταλάβαιναν πολύ καλά ότι ο μόνος τρόπος για να πάρουν πίσω όσα είχαν χάσει, ήταν να επικρατήσει η αντεπανάσταση. Τελικά έμειναν με την όρεξη…
Το κόμμα των Μπολσεβίκων
Ένας απ’ τους πιο διαδεδομένους μύθους γύρω από την ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης, αφορά τον ίδιο τον φορέα που την έφερε σε πέρας: το κόμμα των Μπολσεβίκων. Σύμφωνα μ’ αυτόν, οι Μπολσεβίκοι υπήρξαν ένα καθαρά αντιδημοκρατικό, απολύτως συγκεντρωτικό κόμμα, που δεν επέτρεπε καμιά διαφωνία είτε μέσα στις γραμμές του είτε στην κοινωνία, κατά την περίοδο που βρέθηκε στην εξουσία. Τίποτε δεν βρίσκεται μακρύτερα απ’ την αλήθεια.
Οι Μπολσεβίκοι δημιουργήθηκαν το 1903, όταν διασπάστηκε το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Ρωσίας. Τυπικά, η διάσπαση προήλθε ακριβώς από τη διαφωνία πάνω στον «συγκεντρωτισμό» του κόμματος. Στην πραγματικότητα όμως, η διαφορά με τους Μενσεβίκους βρισκόταν στη στάση που θα ‘πρεπε να κρατήσουν απέναντι στους φιλελεύθερους αστούς. Η επιμονή του Λένιν να συμπεριληφθεί στο καταστατικό ένα αυστηρό ως προς τα καθήκοντα των μελών άρθρο προερχόταν από την κατανόησή του πως μόνο έτσι το κόμμα θα μπορούσε ν’ αποκλείσει από τις γραμμές του τα στοιχεία εκείνα που στην πρώτη κρίσιμη στιγμή θα έτειναν να κάνουν παραχωρήσεις προς την αστική τάξη και θα περιόριζαν την επαναστατική του δυναμική.
Υπάρχουν δεκάδες παραδείγματα που αποδεικνύουν πως ήταν οι πολιτικές θέσεις που καθόριζαν τη στάση των Μπολσεβίκων και όχι κάποια στενά κομματικά κριτήρια. Έτσι, βλέπουμε τις δυο τάσεις των σοσιαλδημοκρατών να δρουν από κοινού και σε πολλές περιπτώσεις σε κοινές οργανώσεις κατά την επανάσταση του 1905, ακριβώς λόγω του ότι οι Μενσεβίκοι κράτησαν τότε μια αρκετά συνεπή επαναστατική στάση. Άλλωστε, μόνο το 1912 η τάση των Μπολσεβίκων οργανώθηκε σε ξεχωριστό κόμμα.
Για τον Δημοκρατικό Συγκεντρωτισμό
Ο Δημοκρατικός Συγκεντρωτισμός πρέπει ν’ αποτελεί τη βασική μορφή οργάνωσης κάθε επαναστατικού κόμματος. Με δυο λόγια αυτό σημαίνει ότι ένα επαναστατικό κόμμα πρέπει να συζητάει με πλήρη ελευθερία και να καταλήγει σε αποφάσεις οι οποίες στη συνέχεια πρέπει να υιοθετούνται και να παλεύονται ενιαία από το σύνολο των μελών του κόμματος. Την ίδια στιγμή όμως οι αποφάσεις αυτές δεν πρέπει να θεωρούνται θέσφατα. Οι διαφωνούντες με την όποια απόφαση πρέπει να είναι σε θέση να μπορούν να συνεχίσουν την προσπάθειά τους να πείσουν το κόμμα για τις απόψεις τους. Για να γίνει όμως αυτό απαιτείται η πλήρης εσωκομματική δημοκρατία. Αλλιώς, το πρώτο συνθετικό, η δημοκρατία, εξοβελίζεται εντελώς και παραμένει μόνο το δεύτερο – ο συγκεντρωτισμός. Αυτή είναι η πάγια τακτική όλων των σταλινικών κομμάτων και όχι μόνο – και στα αστικά πολιτικά κόμματα και σε άλλους προσωποκεντρικούς οργανισμούς η ίδια τακτική εφαρμόζεται.
Δεν υπάρχει τίποτε πιο ξένο για τις παραδόσεις του εργατικού κινήματος και εδώ είναι χρήσιμο ν’ αναφέρουμε μερικά (μόνο) παραδείγματα από την ιστορία του υποτίθεται αντιδημοκρατικού και συγκεντρωτικού Κόμματος των Μπολσεβίκων.
Η ιστορία του 1917 είναι μια ιστορία συζητήσεων, διαφωνιών και συγκρούσεων μέσα στο μπολσεβίκικο κόμμα. Ούτε μία απ’ αυτές δεν λύθηκε με διοικητικά μέτρα (διαγραφές κλπ)! Αν έχουν κάποιοι υπ’ όψιν τους το οποιοδήποτε αντίθετο παράδειγμα, πολύ θα θέλαμε να το ακούσουμε…
Αμέσως μετά την επανάσταση του Φλεβάρη, δεν ήταν λίγα τα στελέχη (ανάμεσά τους και ο Στάλιν) που ζητούσαν επανένωση με τους Μενσεβίκους. Αυτό θα ήταν αδύνατο για ένα «μονολιθικό» κόμμα που μόλις έβγαινε απ’ την παρανομία…
Ακόμα και ο ίδιος ο Λένιν σε αρκετές κρίσιμες περιόδους – και ποια περίοδος δεν ήταν κρίσιμη εκείνα τα χρόνια – δεν δίστασε να έρθει σε ρήξη με την επίσημη γραμμή του κόμματος. Τον Απρίλη του 1917 ήταν ο μόνος στην ηγεσία των Μπολσεβίκων που έβαζε (ενάντια στον Στάλιν και άλλους «Παλιούς Μπολσεβίκους») το ζήτημα της νέας επανάστασης που έπρεπε να ξεσπάσει σύντομα, τη στιγμή που η υπόλοιπη ηγεσία του Κόμματος προσανατολιζόταν στο να κρατήσει τη θέση της αριστερής κριτικής και αντιπολίτευσης στην κυβέρνηση των καπιταλιστών («Προσωρινή Κυβέρνηση») που είχε δημιουργηθεί – γι’ αυτό «οι θέσεις του Απρίλη» έχουν τέτοια φήμη και ιστορική σημασία.
Ακόμη κι ύστερα απ’ αυτό, διάφορα γεγονότα – που αργότερα αφαιρέθηκαν προσεκτικά από την επίσημη ιστορία του κόμματος – έκαναν την εμφάνισή τους. Προς τα τέλη του Μάη, σε μια ψηφοφορία για τη συμμετοχή των Μπολσεβίκων σ’ ένα συνέδριο αριστερών οργανώσεων στη Στοκχόλμη, ψήφισαν υπέρ περίπου 90 συμμετέχοντες και μόνο ένας κατά: ο Λένιν…
Τον Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς, όταν διαπίστωσε ότι η πλειοψηφία της Κεντρικής Επιτροπής δίσταζε να καλέσει σε εξέγερση, δήλωσε ότι παραιτείται απ’ αυτή και ξεκινάει αγώνα μέσα στο κόμμα για να υιοθετηθούν οι απόψεις του.[1]
Το πιο τρανταχτό περιστατικό ήταν βέβαια η διαφωνία κάποιων στελεχών με την ίδια την επανάσταση του Οκτώβρη και η στάση του Ζηνόβιεφ και του Κάμενεφ που αποκάλυψαν τα σχέδιά της στον τύπο. Ο Λένιν ζήτησε τότε τη διαγραφή τους από το κόμμα και κανείς λογικός άνθρωπος δεν θα θεωρούσε αυτή την κίνηση «αντιδημοκρατική». Λοιπόν, όχι μόνο ούτε αυτό δεν συνέβηκε, αλλά τα στελέχη αυτά έπαιξαν και έναν απόλυτα κρίσιμο ρόλο κατά τη διάρκεια της εξέγερσης. Ο Κάμενεφ πέρασε ολόκληρη την κρίσιμη μέρα στο αρχηγείο της Επανάστασης, με πρότασή του μάλιστα που εγκρίθηκε, απαγορεύτηκε η είσοδος ή η έξοδος απ’ αυτό χωρίς ειδική άδεια. Την επόμενη μέρα, στο ίδιο το 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ όπου επισφραγίστηκε η νίκη της επανάστασης, οι Μπολσεβίκοι πρότειναν για το προεδρείο του Συνεδρίου 6 από τους πιο επιφανείς διαφωνούντες. Αυτά ήταν τα ήθη του κόμματος τότε. Θα τολμούσε κανείς να τα συγκρίνει με το σταλινικό έκτρωμα που ακολούθησε;
Αλλά και μετά την επανάσταση τίποτε δεν άλλαξε. Ακόμη και σε συνθήκες εξαιρετικά κρίσιμες, όπου μαινόταν ο πόλεμος, η εισβολή ξένων στρατευμάτων και η επέλαση αντεπαναστατικών δυνάμεων που είχαν περικυκλώσει την νεογέννητη σοβιετική δημοκρατία, οι ελευθερίες που απολάμβαναν τόσο οι διαφωνούντες μέσα στο κόμμα όσο και τα υπόλοιπα κόμματα ήταν πρωτοφανείς. Είναι χαρακτηριστικό για παράδειγμα πως δημιουργήθηκε ακόμα και «στρατιωτική αντιπολίτευση» κατά τη διάρκεια του εμφυλίου με εφημερίδες κλπ, που ζητούσε να καταργηθεί ο τακτικός στρατός που με τόσο κόπο είχε χτιστεί και να αντικατασταθεί με μονάδες αντάρτικου! Θα θέλαμε πολύ ν’ ακούσουμε κάποιο ανάλογο παράδειγμα από την ιστορία των «πολιτισμένων» και «δημοκρατικών» καπιταλιστικών κρατών, όπου τέτοιες διαφωνίες εν καιρώ πολέμου τιμωρούνται με την ποινή του θανάτου «επί εσχάτη προδοσία».
Τον Φλεβάρη του 1918, στις διαπραγματεύσεις με τους Γερμανούς στο Μπρεστ Λιτόβσκ, η επανάσταση κρέμεται κυριολεκτικά από μια κλωστή. Η Κεντρική Επιτροπή συνεδριάζει συνεχώς. Μετά από αλλεπάλληλες συσκέψεις αποφασίζεται να αποδεχτούν τους τελεσιγραφικούς όρους που έθεσε η Γερμανία, αλλά μια ισχυρή ομάδα, στην οποία περιλαμβάνεται ο βασικός μέχρι τότε διαπραγματευτής, Α. Γιόφφε, αντιτίθεται και παραιτείται από τη συνέχιση των συνομιλιών. Πώς αντιδρά η πλειοψηφία της Κ. Ε; Αποφαίνεται ότι η παρουσία του Γιόφφε είναι αναγκαία για τη συνέχιση των συνομιλιών, αναγνωρίζει τη νομιμότητα του αιτήματος των διαφωνούντων (για παραίτηση σ.σ), εγγυάται τη δημοσίευση της δήλωσής τους στην Πράβντα (την εφημερίδα όργανο της Κ.Ε.) και τους ζητάει
«να επανεξετάσουν την απόφασή τους και τους παρακαλεί (!!) να εξετάσουν αν τους είναι δυνατό να παραμείνουν στις υπεύθυνες θέσεις τους και την Κ.Ε.»! [2]
Μόνο στα 1921 η Κ. Επιτροπή των Μπολσεβίκων αποφάσισε να απαγορεύσει προσωρινά τις ομάδες και τις φράξιες μέσα στο κόμμα. Για τον Λένιν και τον Τρότσκι αυτό το μέτρο είχε μόνο επεισοδιακό και προσωρινό χαρακτήρα, που στόχευε στο να αποτρέψει την μεταφορά στο εσωτερικό του κόμματος των ταξικών συγκρούσεων που δημιουργούσε η οικονομική πραγματικότητα της εποχής, συγκρούσεων που εκφράστηκαν με την εξέγερση στην Κροστάνδη αρχικά και που θα εντείνονταν με την εισαγωγή της ΝΕΠ (Νέας Οικονομικής Πολιτικής). Άλλωστε, μέχρι το 1924 αυτό το μέτρο δεν εφαρμόστηκε ποτέ ουσιαστικά. Είναι αλήθεια ότι αυτό το άρθρο αποτέλεσε το τυπικό στήριγμα για την επιβολή της απόλυτης κυριαρχίας των σταλινικών μέσα στο κόμμα, στην πραγματικότητα όμως ήταν οι αντικειμενικές συνθήκες που οδήγησαν σ’ αυτή την κυριαρχία και όχι κάποια τυπικά μέτρα και αποφάσεις.
Σε μια επαναστατική κατάσταση είναι φυσικό να ανακύπτουν καθημερινά νέα ζητήματα και μάλιστα ύψιστης σημασίας. Το κόμμα των Μπολσεβίκων δεν ξεπήδησε πανέτοιμο μέσα στην ιστορία, όπως η Θεά Αθηνά μέσα από το κεφάλι του Δία, όπως περιγράφει ουσιαστικά η σταλινική μυθολογία. Ούτε και υπήρξε ένα απέραντο νεκροταφείο ιδεών όπου κυριαρχούσε πάντοτε ο «ηγέτης». Διαμορφώθηκε μέσα από τη σύνδεσή του με τις εργατικές μάζες και στηρίχτηκε σ’ αυτές για να χαράζει κάθε φορά τη γραμμή που έπρεπε να ακολουθηθεί. Όταν η γραφειοκρατία ξέκοψε οριστικά από την κοινωνία, αυτή η σύνδεση χάθηκε. Και μαζί της χάθηκε το πιο δημοκρατικό κόμμα στην ιστορία.
__________
1. Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμος 34 σελ. 283. Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 5η Έκδοση.
2. Πρακτικά της ΚΕ του μπολσεβίκικου κόμματος, Αύγουστος 1917 – Φλεβάρης 1918, Εκδόσεις Εξάντας, 1975.
_______________________________________________________
Η επανάσταση και ο σταλινισμός
Ο πιο διαδεδομένος και επίμονος μύθος σχετικά με την Οκτωβριανή Επανάσταση έχει να κάνει φυσικά με την ίδια την πορεία και την εξέλιξή της. Ανεξάρτητα απ’ την αφετηρία ή και τις προθέσεις των συμμετεχόντων, η επανάσταση εκφυλίστηκε και παραχώρησε τη θέση της σ’ ένα τερατούργημα. Αντί για την πιο δημοκρατική κοινωνία, αυτό που δημιουργήθηκε δεν ήταν παρά ένα από τα πιο στυγνά καθεστώτα που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα. Τι αξία μπορεί να έχει λοιπόν;
Τρία εντελώς ετερογενή ρεύματα σκέψης καταλήγουν στο ίδιο ακριβώς συμπέρασμα. Από τη μια είναι οι Αστοί και τα φερέφωνά τους: Ο λαός που προσπαθεί να ξεφύγει από τα βάσανά του δεν μπορεί παρά να πέσει σε ακόμα χειρότερα βάσανα. Καθίστε λοιπόν στ’ αυγά σας και να λέτε και «δόξα τω Θεώ».
Έπειτα οι αναρχικοί, αντιεξουσιαστές κλπ: Μια επανάσταση που έχει οργάνωση, σχέδιο και πρόγραμμα (δηλαδή καθοδηγείται από κάποιο κόμμα) δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε μια ακόμη πιο εξουσιαστική κοινωνία. Το πώς ακριβώς θα γίνει το ξερίζωμα της παλιάς κοινωνίας που στηρίζεται σε πανίσχυρους θεσμούς αιώνων και τι ακριβώς θα πάρει τη θέση της χωρίς ένα οργανωμένο σχέδιο, δεν είναι κάτι που φαίνεται να τους απασχολεί ιδιαίτερα.
Τέλος οι ίδιοι οι νοσταλγοί του σταλινισμού, που παραδόξως εξακολουθούν να υπάρχουν παρά την αμετάκλητα καταδικαστική απόφαση της ιστορίας, όχι μόνο κλείνουν τα μάτια στα αμέτρητα εγκλήματα των ινδαλμάτων τους, αλλά φαντάζονται πως σ’ αυτές τις χώρες όλα πήγαιναν καλώς μέχρι που …πέθανε ο Στάλιν, ο Μάο ή ο οποιοσδήποτε «ηγέτης».
Η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική. Η σταλινική γραφειοκρατία μπορεί να ακολούθησε χρονικά την επανάσταση, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί τη συνέχειά της. Ακριβώς το αντίθετο: Για να καταφέρει να επικρατήσει, η γραφειοκρατία ήταν αναγκασμένη πρώτα να ξηλώσει πλήρως τις θεωρητικές καταβολές της επανάστασης κι έπειτα να χαράξει ένα ποτάμι αίματος που τη χώρισε οριστικά από τον προκάτοχό της.
Η απομόνωση της Επανάστασης
Οι αιτίες γι αυτή την τεράστια ιστορική λοξοδρόμηση πρέπει ν’ αναζητηθούν στις υλικές συνθήκες που επικράτησαν αμέσως μετά την επανάσταση και τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε. Η χώρα βγήκε τελείως ρημαγμένη. Η παραγωγή είχε πέσει στο 1/7 της προπολεμικής. Ακόμη και οι ούτως ή άλλως περιορισμένες υποδομές είχαν τελείως καταστραφεί. Μέσα σε τέτοιες συνθήκες ήταν αδύνατο να μιλάει κανείς για σοσιαλισμό, που δε νοείται φυσικά σαν ισότητα μέσα στην γενικευμένη φτώχεια και εξαθλίωση αλλά απαιτεί ένα υψηλό επίπεδο παραγωγής κι ένα αξιοπρεπές επίπεδο κατανάλωσης.
Για τους Μαρξιστές, ήταν από την πρώτη στιγμή ξεκάθαρο ότι
«χωρίς την υποστήριξη της παγκόσμιας διεθνιστικής επανάστασης, ο θρίαμβος της δικής μας ήταν αδύνατος. Ήδη πριν από την επανάσταση, όπως και ύστερα απ’ αυτήν, σκεφτόμασταν πως στη συνέχεια, ή το πολύ σ΄ ένα σύντομο χρονικό διάστημα, θα εκραγεί η επανάσταση και σ’ άλλες χώρες, ή σε αντίθετη περίπτωση θα συντριβούμε. Αν και είχαμε πλήρη συνείδηση αυτού του γεγονότος, κάναμε το παν για να διατηρήσουμε με κάθε θυσία το σοβιετικό σύστημα, γιατί ξέραμε πως δουλεύουμε όχι μονάχα για τους εαυτούς μας, μα και για την παγκόσμια επανάσταση» (Λένιν).
Η γραφειοκρατία είχε από πολύ νωρίς αρχίσει να εμφανίζεται, αλλά όσο πέρναγε ο καιρός έκανε όλο και πιο αισθητή την παρουσία της. Μέλη του κόμματος, σε συνδυασμό μ’ ένα πλήθος ειδικών, τεχνοκρατών κλπ του κρατικού μηχανισμού, που το κόμμα ήταν αναγκασμένο να χρησιμοποιεί στις κρατικές υποθέσεις, άρχισαν να σχηματίζουν, πρώτα ασυνείδητα, στη συνέχεια όμως μ’ έναν απόλυτα συνειδητό τρόπο, ένα μπλοκ κοινών συμφερόντων. Για όλους αυτούς, η σοβιετική εξουσία δεν ήταν τίποτε άλλο από τον δρόμο τους προς τα προσωπικά προνόμια, από τον δρόμο που θα τους χώριζε οριστικά από την «μάζα» των φτωχών και ημι-αμόρφωτων εργατών.
Η θέση αυτού του στρώματος δυνάμωνε από τις ήττες και την καθυστέρηση της επανάστασης σε Δύση και Ανατολή, που έσπερνε την απογοήτευση ακόμη και σε προχωρημένα κομμάτια της εργατικής τάξης στο εσωτερικό της χώρας. Η σταλινική θεωρία του «σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα», έκανε την εμφάνισή της, στηριζόμενη ακριβώς σ’ αυτή την απογοήτευση.
Η Αριστερή Αντιπολίτευση που δημιουργήθηκε μέσα στο εσωτερικό του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης(όπως είχαν μετονομαστεί οι Μπολσεβίκοι), με ηγέτη τον Λ. Τρότσκι, προσπάθησε ν’ αντιταχθεί σ’ αυτές τις εξελίξεις. Αλλά ο αγώνας της ήταν εξαιρετικά άνισος.
Η διαλεκτική της Ιστορίας στάθηκε πολύ σκληρή απέναντι στην Ρωσική Επανάσταση. Η κυριαρχία της γραφειοκρατίας, που σαν βασικό της καθήκον έβλεπε το ξεκαθάρισμα του κόμματος και της Διεθνούς από κάθε αντιπολιτευόμενη άποψη, οδηγούσε στην ήττα την παγκόσμια επανάσταση. Την ίδια ώρα, κάθε ήττα της επανάστασης δυνάμωνε ακόμη περισσότερο την γραφειοκρατία, αφού έσπρωχνε προς την παθητικοποίηση την συντριπτική πλειοψηφία των εργατών, που ήταν οι μόνοι που θα μπορούσαν να μπουν φρένο στην πορεία αυτή. Τα δύο φαινόμενα, τροφοδοτούσαν το ένα το άλλο, άρρηκτα δεμένα μεταξύ τους.
Ο «νεκροθάφτης της επανάστασης»
Ακόμη κι έτσι ωστόσο, έπρεπε πολλά ακόμη να συμβούν για να καταφέρει να επικρατήσει πλήρως η γραφειοκρατία. Η Επανάσταση του 1917 έφερε μαζί της μια τεράστια φυγή προς τα μπρος και θεσμούς που διατηρούσαν ακόμη το μεγαλείο τους. Παρά τις στερήσεις και τα τεράστια προβλήματα, τα πρώτα χρόνια μετά τη νίκη κύλησαν μέσα σε μια πρωτοφανή πνευματική άνοιξη. Ένας λαός στη συντριπτική του πλειοψηφία αγράμματος μέχρι χθες, μορφωνόταν και έχτιζε τη χώρα από την αρχή. Οι τέχνες γνώρισαν μια άνευ προηγουμένου άνθηση. Ο Στάλιν είχε ακόμη πολύ δουλειά να κάνει…
Για να πετύχει τους σκοπούς του ήταν αναγκασμένος να μην αφήσει όρθιο τίποτε απ’ το ηρωικό παρελθόν της επανάστασης. Οτιδήποτε θύμιζε τις παλιές μέρες έπρεπε να ξηλωθεί συστηματικά. Η ιστορία ξαναγραφόταν σχεδόν κάθε χρόνο, οι χθεσινοί ήρωες γινόντουσαν εν μία νυκτί εχθροί και προδότες. Με μια σειρά στημένες δίκες όλοι οι παλιοί μπολσεβίκοι οδηγήθηκαν πρώτα στις φυλακές κι έπειτα στο απόσπασμα. Αργά και μεθοδικά άρχισε να χτίζεται ένα αστυνομικό κράτος πρωτοφανές στην ανθρώπινη ιστορία. Όταν πια είχε ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία μετά τις Δίκες της Μόσχας, μόνο 3 σε κάθε 1000 μέλη του ΚΚ μπορούσαν να περηφανεύονται πως συμμετείχαν στο κόμμα που έκανε την επανάσταση…
Ποιος έχει λοιπόν δίκιο; Αυτοί που συλλήβδην αναθεματίζουν τον Οκτώβρη ή ο Λ. Τρότσκι που πολύ γλαφυρά το ξεκαθάρισε:
«Κάνουν το λάθος να θεωρούν τον Στάλιν συνεχιστή της επανάστασης ενώ στην πραγματικότητα είναι ο νεκροθάφτης της».
