Με αφορμή την σημερινή επέτειο των 77 χρόνων από τη «Νύχτα των Κρυστάλλων», επαναδημοσιεύουμε άρθρο – αφιέρωμα για τα γεγονότα που συγκλόνισαν την εβραϊκή κοινότητα της Γερμανίας το 1938. Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στις 10 Νοέμβρη 2012.
Της Μαρίας Καπαράκη
Τη νύχτα 9 προς 10 Νοέμβρη του 1938 έλαβε χώρα στους δρόμους της Γερμανίας μία από τις πρώτες μεγάλες κτηνωδίες των Ναζί, ένα απίστευτα βίαιο και μαζικό πογκρόμ εναντίον των Εβραίων της χώρας. Η φρικτή αυτή νύχτα έμεινε γνωστή στην ιστορία ως η «Νύχτα των Κρυστάλλων», ή η «Νύχτα που έσπασαν τα Κρύσταλλα», λόγω των καταστροφών των βιτρινών των Εβραϊκών καταστημάτων.
Εξαιτίας της «Νύχτας των Κρυστάλλων» η 9η Νοέμβρη έχει οριστεί ως παγκόσμια ημέρα κατά του Φασισμού και του Αντισημιτισμού.
Δεκαετία του ’30: ο Χίτλερ και οι δολοφόνοι του εδραιώνουν την εξουσία τους και εξαπλώνουν τη δύναμή τους
Το Νοέμβρη του 1938 το Εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα της Γερμανίας βρισκόταν ήδη 5 χρόνια στην εξουσία, με τον Αδόλφο Χίτλερ καγκελάριο.
Ήδη από τη δεκαετία του 1920 το κόμμα των Ναζί υιοθέτησε στους κόλπους του τα περιβόητα Τάγματα Εφόδου (ή αλλιώς φαιοχίτωνες), μια παραστρατιωτική οργάνωση – πρακτικά μια συμμορία δολοφόνων – αρχικά προσκείμενη στο Γερμανικό Εργατικό Κόμμα και στη συνέχεια στο κόμμα των Ναζί.
Δουλειά των Ταγμάτων Εφόδου ήταν να προστατεύουν τις συγκεντρώσεις των Ναζί, να εκφοβίζουν οπαδούς άλλων κομμάτων και να αυξάνουν τους δικούς τους. Χρησίμευαν αφενός για επίδειξη δύναμης, με παρελάσεις τους στους δρόμους των πόλεων, αλλά και για την επιβολή της «τάξης».
Το μίσος των Ναζί εναντίον των Εβραίων, ο λεγόμενος αντισημιτισμός, αποτελούσε από την πρώτη στιγμή κεντρική πολιτική τους θέση. Η θεωρία της «παγκόσμιας Εβραϊκής συνωμοσίας» αποτέλεσε βασικό πυλώνα της προπαγάνδας τους.
Ο αντισημιτισμός των Ναζί – πέρα από την προσωπική εμμονή του ίδιου του Χίτλερ – οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι πολλά ηγετικά στελέχη των Κομμουνιστών της εποχής (όπως π.χ. η πλειονότητα της Σοβιετικής Δημοκρατίας του Μονάχου) [1] ήταν Εβραίοι. Στους κόλπους των Ναζί άρχισε σταδιακά να εξαπλώνεται η πεποίθηση ότι «Μπολσεβικισμός και Ιουδαϊσμός ήταν ένα».
Επιπλέον, οι Εβραίοι υπήρξαν ιδανικοί αποδιοπομπαίοι τράγοι για τα δεινά της χώρας. Κάποιος έπρεπε να κατηγορηθεί για την ανεργία, την φτώχεια και την πείνα που μάστιζαν την γερμανική κοινωνία κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου…
Στις αρχές του 1930 τα Τάγματα Εφόδου αριθμούσαν περίπου 1.000.000 μέλη. Έπαιρναν μέρος σε οδομαχίες κατά των Κομμουνιστών και των Εβραίων και τρομοκρατούσαν όλους τους αντιτιθέμενους στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα: εκδότες, καθηγητές, πολιτικούς, επιχειρηματίες, ακόμη και τοπικούς αξιωματούχους που «δεν ήταν συνεργάσιμοι».
Οι Ναζί φρόντιζαν να υπενθυμίζουν στα μέλη τους και στους στρατιώτες των Ταγμάτων Εφόδου ότι η βία αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι των πολιτικών διεργασιών:
«Και βέβαια υπήρχαν συγκρούσεις. Δεν είχαμε όμως όπλα, παρά μόνο τις γροθιές μας. Αυτό που μπορούσαμε να κάνουμε ήταν να προστατευτούμε με αυτές, αντιμετωπίζοντας τον εχθρό με γροθιές όταν ήταν αναγκαίο. Συνήθως ήταν αναγκαίο...» (μαρτυρία του Βόλφγκανγκ Τούμπερτ, πρώην μέλους των Ταγμάτων Εφόδου)[2]
Το Εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα και ο Χίτλερ φρόντιζαν να καταστέλλουν οποιαδήποτε φωνή διαμαρτυρίας, να επιδεικνύουν τη δύναμη τους και να εδραιώνουν την κυριαρχία τους.
Όσο περνούσε ο καιρός, μαζί με τη δύναμη των Ναζί αυξάνονταν και οι διωγμοί εναντίον των Εβραίων.
Η αφορμή για το πογκρόμ
Τη δεκαετία του 1930 πολλοί Εβραίοι, οι περισσότεροι πολωνικής καταγωγής, ζούσαν στη Γερμανία. Μάλιστα πολλοί από αυτούς είχαν ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στη χώρα. Στα τέλη Οκτώβρη του 1938 οι Ναζιστές χωρίς καμία προειδοποίηση συγκέντρωσαν 17.000 Εβραίους και τους απέλασαν στην Πολωνία. Η Πολωνία αρνείται αρχικά να δεχτεί τους εκτοπισμένους, με αποτέλεσμα να παραμένουν στα σύνορα υπό δριμύ ψύχος και υποσιτιζόμενοι, μέχρι να πείσουν οι γερμανικές αρχές την πολωνική κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο.
Στις αρχές του Νοέμβρη ο δεκαεπτάχρονος Χέρσελ Γκρινσπαν, Γερμανός Εβραίος που είχε διαφύγει στην Γαλλία, λαμβάνει ένα γράμμα από την οικογένειά του που είχε απελαθεί, στο οποίο περιγράφονταν οι φρικτές συνθήκες που έζησαν κατά την απέλαση. Στην προσπάθειά του να ανακουφίσει την οικογένειά του από αυτήν την κατάσταση, ο Γκρίνσπαν έκανε επανειλημμένες εκκλήσεις τις επόμενες μέρες στον Ερνστ Φομ Ρατ, γραμματέα της Γερμανικής Πρεσβείας στο Παρίσι. Ο Φομ Ρατ βέβαια, ως εκπρόσωπος της Ναζιστικής Γερμανίας, δεν είχε την παραμικρή πρόθεση να βοηθήσει.
Στις 7 Νοέμβρη ο Γκρίνσπαν επισκέπτεται τη γερμανική πρεσβεία στο Παρίσι και ζητάει να δει κάποιον από το προσωπικό. Ο Φομ Ρατ πήγε να συναντήσει το νεαρό, ο οποίος μόλις τον είδε έβγαλε ένα περίστροφο και τον πυροβόλησε τρεις φορές στην κοιλιακή χώρα. Μεταφέρθηκε αμέσως στο νοσοκομείο, αλλά τελικά πέθανε 2 μέρες μετά, στις 9 Νοεμβρίου.
Η δολοφονία του Φομ Ρατ από τον νεαρό Εβραίο υπήρξε η αφορμή που περίμενε ο Χίτλερ και οι Ναζί. Ο Γιόζεφ Γκέμπελς – τότε υπουργός Προπαγάνδας και ορκισμένος εχθρός των Εβραίων – ζητά από τον Χίτλερ την άδεια να εξαπολύσει τα Τάγματα Εφόδου εναντίον των Εβραίων.
Νύχτα 9 προς 10 Νοέμβρη: Kristallnacht ή αλλιώς «Η νύχτα που έσπασαν τα κρύσταλλα»
Έτσι, τη νύχτα 9 προς 10 Νοέμβρη, λαμβάνει χώρα η γνωστή «Νύχτα των Κρυστάλλων», που περιελάμβανε καταδίωξη και σφαγή των Εβραίων σε όλη τη χώρα, καταστροφή των καταστημάτων και των περιουσιών τους και πυρπόληση των Εβραϊκών Συναγωγών. Ακολούθησε μαζικό πανεθνικό πογκρόμ εναντίον τους, τόσο από τα Τάγματα Εφόδου, αλλά και από τα κρατικά μέσα που είχαν οι Ναζί στη διάθεσή τους.
Οι καταστροφές, οι βανδαλισμοί, οι διώξεις και οι δολοφονίες δεν είχαν προηγούμενο. Ο απολογισμός ήταν τραγικός. Μέσα σε λίγες ώρες:
- Δολοφονήθηκαν πάνω από 800 Εβραίοι, αλλά και λίγοι Γερμανοί που θεωρήθηκαν κατά λάθος Εβραίοι.
- Πάνω από 30.000 Εβραίοι (βασικά άντρες και αγόρια) συνελήφθησαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, κυρίως στο Νταχάου, στο Μπουχενβαλντ και στο Ζάξενχαουζεν. Η μεταχείρισή τους εκεί ήταν, βέβαια, κτηνώδης.
- Υπολογίζοντας και τους θανάτους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης οι νεκροί που αποδίδονται στο πογκρόμ της «Νύχτας των Κρυστάλλων» φτάνουν τους 2.000-2.500.
- Καταστράφηκαν σχεδόν όλες οι εβραϊκές συναγωγές (πάνω από 1.500) που υπήρχαν στη Γερμανία, η πλειοψηφία τους από εμπρησμό.
- Καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν πάνω από 7.000 καταστήματα και 29 πολυκαταστήματα που ανήκαν σε Εβραίους, ενώ καταστράφηκαν και πολλά εβραϊκά κοιμητήρια.
- Κατά τη διάρκεια των επιδρομών οι Ναζί ξυλοκόπησαν βάναυσα τους Εβραίους, χωρίς διακρίσεις: άντρες, γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένους. Σε πολλές περιπτώσεις τους ξυλοκοπούσαν μέχρι θανάτου, ενώ ανάγκαζαν τους υπόλοιπους να παρακολουθούν.
***
«Τις πρώτες πρωινές ώρες διέλυσαν την εξώπορτα και άρχισαν να τα σπάνε όλα. Ορδές από Τάγματα Εφόδου. Ήταν δύο ομάδες. Η μία ομάδα επικεντρώθηκε στο να τα σπάσει όλα και μετά αποχώρησε. Μετά ήρθε η δεύτερη ομάδα. Τρεις ηλικιωμένες κυρίες κατοικούσαν στον πρώτο όροφο μαζί μας. Την μία την έσυραν έξω και τη χτύπησαν χωρίς κανένα λόγο, μόνο γιατί βρέθηκε στο δρόμο τους. Εμένα με χτύπησαν και τελικά κατέληξα στο κελάρι, στα μαγειρεία. Μέσα σε ένα δωμάτιο με κλωτσούσαν.
Όταν γύρισα, ανέβηκα επάνω και βρήκα τον πατέρα μου να πεθαίνει. Ήταν νεκρός. Προσπάθησα όσο μπορούσα να του κάνω τεχνητή αναπνοή… Ούτως ή άλλως, νομίζω πως ήταν ήδη πολύ αργά. Βρισκόμουν σε κατάσταση σοκ, δεν μπορούσα να το συνειδητοποιήσω. Δε γνωριζόμασταν με αυτούς τους ανθρώπους. Δεν είχαμε προσωπικές διαφορές. Είχαν έρθει για να κάνουν αυτό που πίστευαν ότι έπρεπε να κάνουν…» (μαρτυρία του Ρούντι Μπάμπερ, μέλος Εβραϊκής οικογένειας στη Νυρεμβέργη – ήταν μικρό παιδί στα γεγονότα της «Νύχτας των Κρυστάλλων»)[3]
Στη γειτονική Αυστρία πραγματοποιήθηκαν εξίσου φρικτές καταστροφές. Περίπου 100 Εβραϊκές συναγωγές καταστράφηκαν μερικώς ή ολοσχερώς, ενώ τα θύματα του πογκρόμ υπέστησαν κάθε είδους ταπεινώσεις.
Το πογκρόμ αυτό αποτέλεσε άριστη αφορμή και για την οικονομική καταστροφή των Εβραίων: υποχρεώθηκαν να πληρώσουν συλλογικό πρόστιμο ενός δισ. μάρκων προς τη ναζιστική κυβέρνηση για το θάνατο του Φομ Ρατ και να καταβάλλουν στο δημόσιο τα έξι εκατ. μάρκα των ασφαλιστικών πληρωμών που θα έπαιρνε η εβραϊκή κοινότητα εξαιτίας των καταστροφών στις περιουσίες τους.
Παγκόσμια κατακραυγή
Σε παγκόσμιο επίπεδο η «Νύχτα των Κρυστάλλων» προκάλεσε οργή. Ο διεθνής τύπος καταδίκασε τα επεισόδια και σε κάποιες περιπτώσεις τα συνέκρινε με τα πογκρόμ που εξαπέλυε η Τσαρική Ρωσία τη δεκαετία του 1880. Στις 11 Νοέμβρη οι New York Times έγραφαν:
«Οι Ναζί σπάνε, λεηλατούν και καίνε Εβραϊκά καταστήματα και ναούς, μέχρι ο Γκέμπελς να πει Στοπ».
Οι φρικαλεότητες των Ναζί στη Γερμανία τη νύχτα αυτή, είχαν ως αποτέλεσμα τη δυσφήμιση και τελικά τη διάλυση ναζιστικών κινημάτων που βρισκόταν στα σπάργανα, τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Βόρεια Αμερική εκείνη την περίοδο. Επιπλέον, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, οι ΗΠΑ και πολλές άλλες χώρες διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις με τη Γερμανία.
Ο Χίτλερ φρόντισε να μην πάρει ποτέ δημόσια θέση για τη «Νύχτα των Κρυστάλλων», αφήνοντας κάποιο κόσμο να πιστέψει ότι οι δολοφονίες και οι καταστροφές της 9ης και 10ης Νοέμβρη οφείλονταν πιθανά στη δράση των θερμοκέφαλων – ανεξέλεγκτων Ταγμάτων Εφόδου.
Η αρχή μιας νέας περιόδου φρικαλεότητας
Δύο μέρες μετά τη «Νύχτα των Κρυστάλλων» αξιωματούχοι και ηγετικά στελέχη των Ναζί συναντήθηκαν για να σχεδιάσουν τα επόμενα βήματά τους. Ο ανώτατος αξιωματούχος των Ναζί Χέρμαν Γκέρινγκ είχε πει σε εκείνη την συνάντηση:
«Έχω λάβει μια επιστολή κατ’ εντολή του Φύρερ, η οποία απαιτεί την άμεση και οριστική διευθέτηση και επίλυση του εβραϊκού ζητήματος με οποιονδήποτε τρόπο… Δεν θα ήθελα να υπάρξουν οποιεσδήποτε αμφιβολίες, κύριοι, όσον αφορά στο σκοπό της σημερινής συνάντησης. Δεν συγκεντρωθήκαμε όλοι απλώς για να μιλήσουμε για μια ακόμη φορά, αλλά για να πάρουμε αποφάσεις, και παρακαλώ όλες τις υπηρεσίες να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για την εξάλειψη των Εβραίων από τη γερμανική οικονομία… ».[4]
Όπως ξέρουμε από την ιστορία, ο διωγμός των Εβραίων όχι μόνο δε σταμάτησε μετά το πογκρόμ αυτό, αλλά εντάθηκε. Η «Νύχτα των Κρυστάλλων» αποτέλεσε την αρχή μιας νέας περιόδου φρικαλεότητας, του Ολοκαυτώματος, κατά το οποίο οι Εβραίοι σε ολόκληρη την Ευρώπη θα διώκονταν, συλλαμβάνονταν, βασανίζονταν και δολοφονούνταν μαζικά. Το Ολοκαύτωμα κόστισε τη ζωή σε πάνω από 6 εκατομμύρια κόσμο (κυρίως Εβραίους, αλλά και άλλες μειονότητες), ενώ κάποιες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 9 έως 11 εκατομμύρια θύματα.
Και βέβαια, εκτός από το Ολοκαύτωμα, την ίδια περίοδο άρχιζε και ο 2ος παγκόσμιος πόλεμος, που προκάλεσε απίστευτης έκτασης καταστροφές, καθώς και το θάνατο 55.000.000 ανθρώπων.
Όποιος ξεχνάει την ιστορία του είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει
Οι θηριωδίες των Ναζί με θύματα τους Εβραίους, άλλες μειονότητες, ομοφυλόφιλους, αριστερούς, αντιφρονούντες, κάθε άνθρωπο που βρέθηκε στο δρόμο τους και αντιστάθηκε, δεν είναι απλά «άλλο ένα ιστορικό γεγονός». Είναι ίσως η πιο μαύρη σελίδα στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Να μην υπάρχει καμία αμφιβολία: όσοι εκφράζουν θαυμασμό και δέος για «τη σπουδαία προσωπικότητα του Χίτλερ» και για τα «επιτεύγματα των Ναζί» (στα μέρη μας, βλέπε Μιχαλολιάκο και την «παρέα» του) δηλώνουν απερίφραστα ότι δικαίως έγιναν τέτοιες φρικαλεότητες, κι ότι αν κριθεί αναγκαίο από τους ίδιους θα πρέπει να ξαναγίνουν, εξίσου μαζικά κι εξίσου βάναυσα.
Όσοι από εμάς θέλουμε να αντιπαλέψουμε το αποκρουστικό φαινόμενο της ανόδου του φασισμού στις μέρες μας πρέπει να αναλάβουμε δράση.
Οφείλουμε να μελετήσουμε την ιστορία και να μην επαναλάβουμε όσα έκανε η Αριστερά στο παρελθόν, η οποία με τα εγκληματικά της λάθη έχασε ευκαιρίες συντριβής του ναζισμού και επέτρεψε την άνοδό του στην εξουσία (βλέπε Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας). Να εμπνευστούμε από τα κινήματα αντίστασης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό που πάλεψαν ενάντια στο φασισμό.
Να μην επιτρέψουμε σε κανένα επίδοξο Φύρερ να σπείρει τις ρατσιστικές ιδέες και το δηλητήριο του φασισμού, πολύ περισσότερο να επαναλάβει τις ίδιες κτηνωδίες ενάντια στην ανθρωπότητα. Καμιά «Νύχτα των Κρυστάλλων», κανένα Ολοκαύτωμα, καμιά γενοκτονία να μην αμαυρώσουν ξανά την ιστορία.
Να παλέψουμε συλλογικά, μαζικά, με αλληλεγγύη και αποφασιστικότητα.
Ποτέ ξανά φασισμός!
