Στις 28 Αυγούστου του 1963 έλαβε χώρα στην Ουάσιγκτον η ιστορική πορεία για τα πολιτικά δικαιώματα στην οποία ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, μπροστά σε 250.000 διαδηλωτές έβγαλε τον περίφημο λόγο του που ξεκινούσε με την (ιστορική πλέον) φράση «Έχω ένα όνειρο» (I have a dream). Με αφορμή αυτή την επέτειο αναδημοσιεύουμε παλιότερο άρθρο από το site της αμερικανικής οργάνωσης Socialist Alternative, αδελφής οργάνωσης του «Ξ» στις ΗΠΑ. Επιμέλεια, Αλέξανδρος Πραντούνας.
Το μαζικό κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα που αναπτύχθηκε εκείνη την περίοδο κέρδισε πολλές μάχες ενάντια στο βάναυσα ρατσιστικό σύστημα που υπήρχε στις ΗΠΑ. Ωστόσο, το κουράγιο και η αποφασιστικότητα των εκατομμυρίων εργαζομένων και νεολαίων που πήραν μέρος σε αυτό το κίνημα προδόθηκε πολλές φορές από τις ηγεσίες του.
Ο ίδιος ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ μετατοπίστηκε από την άποψη της παθητικής αντίστασης και των σταδιακών μεταρρυθμίσεων του καπιταλισμού στην κατανόηση πως χρειαζόντουσαν πιο ριζοσπαστικές ιδέες για να κερδίσει το κίνημα.
Ακόμα και το 1964, μετά την ψήφιση του Νόμου για τα Πολιτικά Δικαιώματα (που καταργούσε μια σειρά ρατσιστικούς διαχωρισμούς στην εκπαίδευση και την εργασία) ο Κινγκ δήλωνε πως:
«Τώρα ο αγώνας μας έχει στόχο την γνήσια ισότητα, που σημαίνει την οικονομική ισότητα. Γιατί τώρα ξέρουμε πως δεν είναι αρκετό να επιτρέπεται στους μαύρους να χρησιμοποιούν τα ίδια εστιατόρια με τους λευκούς. Τι αξία έχει για κάποιον να μπορεί να πάει σε ένα εστιατόριο αν δεν έχει χρήματα για να αγοράσει κάτι να φάει ή να πιει εκεί;»
Jim Crow
Jim Crow, ήταν ο όρος που επικράτησε για να περιγραφούν μια σειρά θεσμοθετημένοι ρατσιστικοί διαχωρισμοί ενάντια στους έγχρωμους που ζούσαν στον Νότο των ΗΠΑ. Οι νόμοι που έμειναν στην ιστορία ως Jim Crow, βρίσκονταν σε ισχύ από το 1876 ως το 1965.
Μετά τον αμερικάνικο Εμφύλιο (1861-65), οι ΗΠΑ μπήκαν σε μια περίοδο ριζοσπαστικών αλλαγών που είχαν ως αποτέλεσμα την αγροτική μεταρρύθμιση και την απόδοση του δικαιώματος ψήφου στους μαύρους πολίτες αλλά και στους φτωχούς λευκούς.
Οι καπιταλιστές του Βορρά (Σημ: δηλαδή το αστικοδημοκρατικό στρατόπεδο στον Εμφύλιο) στήριξαν το κίνημα των μαύρων και των φτωχών λευκών που πάλευαν για αυτά τα αιτήματα – το στήριξαν βέβαια σε ένα βαθμό.
Εντούτοις, όταν οι Βόρειοι καπιταλιστές σιγούρεψαν τη νίκη τους ενάντια στους Νότιους γαιοκτήμονες τους επέτρεψαν να πισωγυρίσουν την κατάσταση και έτσι με έναν συμβιβασμό μεταξύ του Ρεπουμπλικανικού και του Δημοκρατικού Κόμματος που έλαβε χώρα το 1877 οι πρώην δουλοκτήτες του Νότου επανέκτησαν σχεδόν ολοκληρωτικά την δύναμη τους. Οι εργαζόμενοι και οι φτωχοί, ειδικά οι μαύροι εργαζόμενοι, έχασαν πολλά από τα δικαιώματα τους στην εκπαίδευση και την πολιτική, καθώς και την πρόσβαση σε πολλά επαγγέλματα. Η Κου Κλουξ Κλαν εξαπέλυσε ένα τεράστιο κύμα τρομοκρατίας, όχι μόνο εναντίον των μαύρων πολιτών, αλλά και ενάντια σε όσους λευκούς πάλευαν για εργατικά και δημοκρατικά δικαιώματα. Το λυντσάρισμα μαύρων πολιτών χωρίς δίκη για αδικήματα που έκαναν ή κατηγορούνταν ότι έκαναν επανήλθε στην ημερήσια διάταξη.
Τις δεκαετίες που ακολούθησαν δόθηκαν εξαιρετικά σημαντικές μάχες σε όλη την χώρα ενάντια στους ρατσιστικούς διαχωρισμούς, με τους μαύρους ακτιβιστές να δίνουν την μάχη τόσο μέσα από δικές τους συλλογικότητες, όσο και μέσα από συνδικαλιστικές και σοσιαλιστικές/κομμουνιστικές οργανώσεις.
Οι πρώτες νίκες
Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των Αμερικάνων που στάλθηκαν να πολεμήσουν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν μαύροι. Η αστική τάξη των ΗΠΑ ισχυρίζονταν ότι έστελνε στρατιώτες στην Ευρώπη για να παλέψουν ενάντια στον ρατσισμό των Ναζί – την ίδια ώρα οι μαύροι στρατιώτες και οι οικογένειες τους εξακολουθούσαν να βιώνουν τον ρατσισμό στην ίδια τους την πατρίδα, ενώ ακόμα και οι στρατιωτικές μονάδες ήταν κατά πλειοψηφία φυλετικά διαχωρισμένες. Αυτό το γεγονός προκάλεσε ένα κύμα ριζοσπαστισμού στις τάξεις των μαύρων στρατιωτών κατ’ αρχήν και έπειτα συνολικά του μαύρου πληθυσμού της χώρας.
Ταυτόχρονα, επειδή ο πόλεμος προκάλεσε έλλειψη εργατικών χεριών, οι μαύροι (όπως και οι γυναίκες) κατέλαβαν θέσεις εργασίας στην βιομηχανία στις οποίες μέχρι τότε δεν είχαν πρόσβαση. Αυτή η εξέλιξη, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι κατά τα χρόνια του πολέμου υπήρχε οικονομική ανάπτυξη, βελτίωσαν σημαντικά το βιοτικό επίπεδο του μαύρου πληθυσμού. Η ανακούφιση αυτή, μαζί με τον ενθουσιασμό που γεννούσαν τα αντιαποικιακά κινήματα σε Αφρική και Ασία, δυνάμωσε την αυτοπεποίθηση των μαύρων πολιτών.
Το 1941 δημιουργήθηκε το «Κίνημα για την Πορεία στην Ουάσιγκτον» (με ηγέτη τον σοσιαλιστή και συνδικαλιστή Φίλιπ Ράντολφ) που απαιτούσε να μπει τέρμα στους ρατσιστικούς διαχωρισμούς στην πολεμική βιομηχανία.
50.000 άνθρωποι συμμετείχαν σε αυτό το κίνημα, όμως η πορεία στην Ουάσιγκτον δεν έγινε ποτέ. Ο πρόεδρος Ρούζβελτ υποχώρησε κάτω από την πίεση του κινήματος και εξέδωσε ένα διάταγμα που απαγόρευε τους ρατσιστικούς διαχωρισμούς στις προσλήψεις στο δημόσιο, την πολεμική βιομηχανία και τα προγράμματα κατάρτισης.
Αυτή ήταν μια σημαντική νίκη που προετοίμασε τα πράγματα για την εξέλιξη του κινήματος τις επόμενες δυο δεκαετίες, παρόλο που η μη πραγματοποίηση της πορείας ήταν λάθος, καθώς η επίδραση της θα ήταν πολύ σημαντική και θα άνοιγε τον δρόμο για περισσότερες κατακτήσεις.
Μια άλλη σημαντική νίκη ήταν η κατάργηση των διαχωρισμών στην εκπαίδευση που έλαβε χώρα το 1954 – τυπικά μέσω μιας αγωγής ενάντια στο αρμόδιο Γραφείο Εκπαίδευσης του Κάνσας, στην πράξη κάτω από την πίεση του κινήματος.
Η δολοφονία του Έμετ Τιλ
Στις 28 Αυγούστου του 1955, ο Έμετ Τιλ, ένας 14χρονος μαύρος από το Σικάγο που είχε πάει για διακοπές σε συγγενείς του στο Μισσισίπι, ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από τον όχλο που τον κατηγορούσε ότι «σφύριξε στον δρόμο σε μια λευκή γυναίκα».
Η μητέρα του Έμετ, πήρε την απόφαση να πραγματοποιήσει την κηδεία (που παρακολούθησαν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι) με ανοιχτό φέρετρο ούτως ώστε η κοινή γνώμη να γίνει μάρτυρας της βίας που υπέστη ο γιος της.
Η συγκλονιστική δήλωση της μητέρας του Έμετ στα ΜΜΕ έγινε κραυγή και σύνθημα για τους μαύρους εργαζόμενους και νεολαίους που υπέφεραν τις διακρίσεις ενός ακραία ρατσιστικού συστήματος.
Η Ρόζα Παρκς
Τρεις μήνες αργότερα, η Ρόζα Παρκς, μια εργάτρια από την Αλαμπάμα αρνήθηκε να σηκωθεί από την θέση της στο λεωφορείο για να την παραχωρήσει στον λευκό επιβάτη που της την ζήτησε (Σημ: Εκείνη την εποχή στην Αλαμπάμα στα λεωφορεία οι μπροστινές θέσεις ήταν προορισμένες για τους λευκούς, ενώ οι πίσω για τους μαύρους. Όταν όμως οι θέσεις των λευκών ήταν πλήρεις οι λευκοί επιβάτες πήγαιναν στις πίσω θέσεις για να καθίσουν. Αν δεν υπήρχε κάποια κενή, τότε οι μαύροι επιβάτες ήταν υποχρεωμένοι να σηκωθούν και να παραχωρήσουν την θέση τους).
Η Παρκς συνελήφθη και τότε ξεκίνησε ένα μαζικό κίνημα μποϋκοτάζ των λεωφορείων από τους μαύρους πολίτες με αίτημα την άρση των διαχωρισμών. Το μποϋκοτάζ ήταν 100% επιτυχημένο και έπειτα από ένα χρόνο το κίνημα πέτυχε άλλη μια σημαντική νίκη με την κατάργηση των διαχωρισμών στα λεωφορεία.
Η πορεία
Οι εξελίξεις μετά την νίκη στο θέμα των λεωφορείων ήταν καταιγιστικές. Νέες οργανώσεις χτίζονταν σε κάθε γωνιά της χώρας, σπάζοντας το κλίμα της τρομοκρατίας. Ήταν εκείνη την περίοδο που καθιερώθηκε και το όνομα «Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα».
Ήταν μέσα από το κίνημα του μποϋκοτάζ που αναδείχτηκε ένας τοπικός ιερέας, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Ο Κινγκ στην συνέχεια πρωταγωνίστησε στην ίδρυση της οργάνωσης «Συμβούλιο Ηγεσιών των Χριστιανών του Νότου» (SCLC). Παρόλο που σχεδόν όλοι οι ηγέτες της οργάνωσης ήταν ιερείς και πασιφιστές, η SCLC ήταν μια κινηματική οργάνωση που υποστήριζε τις πράξεις πολιτικής ανυπακοής.
Η SCLC ήταν από τους βασικούς διοργανωτές της πορείας στην Ουάσιγκτον, ενώ η ομιλία του Κινγκ ήταν αυτή που σημάδεψε περισσότερο εκείνη την μέρα.
Ο λόγος του Κινγκ και η περίφημη φράση «Έχω ένα όνειρο» ηλέκτρισε όχι μόνους όσους τον άκουσαν ζωντανά, αλλά εκατομμύρια μαύρους σε όλη την χώρα.
Ο Κινγκ είπε μεταξύ άλλων:
«…Το 1963 δεν είναι το τέλος, αλλά μια αρχή. Και όσον αφορά αυτούς που ελπίζουν ότι η συγκέντρωση αυτή έγινε μόνο για να εκτονώσουν οι μαύροι τον θυμό τους, τους λέμε: Δεν θα υπάρξει ούτε ηρεμία, ούτε γαλήνη στις ΗΠΑ μέχρι να αποδοθούν στους μαύρους τα δικαιώματα του πολίτη. Οι ανεμοστρόβιλοι της εξέγερσης θα συνεχίσουν να ταρακουνούν τα θεμέλια του έθνους μας έως ότου η φωτεινή μέρα της δικαιοσύνης να λάμψει…»
Λίγες μέρες μετά την πορεία, στις 15 Σεπτεμβρίου, ομάδα ρατσιστών «απάντησε» στο κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα με την τοποθέτηση δυναμίτη σε μια εκκλησία μαύρων Βαπτιστών στο Μπέρμινγχαμ της Αλαμπάμα. Τέσσερα κορίτσια, από 11 ως 14 ετών, ανασύρθηκαν νεκρά από την εκκλησία.
Διαπάλη απόψεων στους κόλπους του κινήματος
Το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα ήταν την πρώτη του περίοδο συνδεδεμένο με το «Δημοκρατικό Κόμμα» και κυριαρχούνταν από ρεφορμιστικές αντιλήψεις. Η κυβέρνηση του Τζον Κένεντι θεωρούνταν από την ηγεσία «φίλος» του κινήματος. Στην πραγματικότητα απλά προσπαθούσε να το ελέγξει.
Είναι ενδεικτική η λογοκρισία που υπέστη ο Τζον Λιούις, επικεφαλής της φοιτητικής οργάνωσης «Μη-Βίαιη Συντονιστική Επιτροπή Φοιτητών» (SNCC), ο οποίος αναγκάστηκε από τους διοργανωτές να απαλείψει από την ομιλία του το τμήμα στο οποίο έκανε κριτική στον Κένεντι.
Στο επίμαχο σημείο ο Λιούις (θα) έλεγε:
«Διαδηλώνουμε σήμερα για το δικαίωμα στην εργασία και την ελευθερία μας, αλλά δεν έχουμε τίποτα για να είμαστε περήφανοι. Κι αυτό γιατί εκατοντάδες χιλιάδες από τους αδελφούς μας δεν είναι εδώ. Δεν έχουν λεφτά για την μετακίνηση γιατί παίρνουν μισθούς πείνας ή δεν έχουν κανένα εισόδημα.
»Ο κ. Κένεντι προσπαθεί να πάρει την επανάσταση από τους δρόμους και να την πάει στο δικαστήριο. Ακούστε κ. Κένεντι. Ο μαύρος πληθυσμός παλεύει για δουλειές και ελευθερία και δηλώνουμε στους πολιτικούς πως δεν πρόκειται να υποχωρήσουμε».
Την ίδια χρονιά που η πορεία στην Ουάσιγκτον έλαβε χώρα, ξεκινούσε και η αντιπαράθεση στους κόλπους του κινήματος σχετικά με τις αδυναμίες του και την στρατηγική του. Οργανώσεις μαύρων όπως το κόμμα «Ελευθερία Τώρα» και προσωπικότητες όπως ο Malcolm X έθεταν ζητήματα ανεξαρτησίας από το Δημοκρατικό Κόμμα, διεθνισμού και στήριξης του αντιαποικιακού κινήματος που βρισκόταν σε εξέλιξη.
Πολλοί έθεταν το ζήτημα πως ο ρατσισμός δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί όσο τα μέσα παραγωγής βρίσκονταν στα χέρια των καπιταλιστών. Κάποιοι βέβαια ανάμεσα τους θεωρούσαν πως η απάντηση βρισκόταν στο χτίσιμο ενός «μαύρου» καπιταλισμού, ενώ άλλοι μέσα στο κίνημα είχαν κάνει σημαία τους την επιστροφή των μαύρων στην μητέρα – Αφρική. Στα πλαίσια του κινήματος δεν έλειπαν βέβαια και οι ρατσιστικές αντιλήψεις που θεωρούσαν ενόχους συνολικά τους λευκούς – παρόμοιες απόψεις άλλωστε εξέφραζε τα πρώτα χρόνια της δράσης του και ο ίδιος ο Malcolm X.
Μια από τις σημαντικότερες συμβολές του Κινγκ σε αυτές τις αντιπαραθέσεις ήταν η επίμονη αντίθεση του στην απομόνωση του κινήματος των μαύρων και η κατανόηση του ότι για να επιτευχθούν οι στόχοι του κινήματος χρειαζόταν να συμπτυχθεί κοινό μέτωπο με τους λευκούς εργαζομένους και φτωχούς. Έγραφε χαρακτηριστικά σε ένα από τα τελευταία κείμενα του:
«Ανάμεσα στην λευκή πλειοψηφία υπάρχει μια σημαντική ομάδα ανθρώπων που βάζουν τις δημοκρατικές τους αρχές πάνω από τα προνόμια που τους παρέχει προσωπικά το σύστημα του ρατσισμού. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν δείξει την διάθεση τους να παλέψουν μαζί μας ενάντια στην αδικία.
»Μια άλλη, ακόμη μεγαλύτερη, ομάδα λευκών έχουν αντικειμενικά κοινές ανάγκες με τους μαύρους και θα επωφεληθούν εξίσου με την πραγμάτωση της κοινωνικής προόδου για την οποία παλεύουμε.
»Υπάρχουν στην πραγματικότητα, περισσότεροι φτωχοί λευκοί παρά μαύροι στις ΗΠΑ. Η ανάγκη τους για έναν πόλεμο κατά της φτώχειας δεν είναι καθόλου μικρότερη από αυτή των φτωχών μαύρων».
Ο Κινγκ κατανοούσε επίσης την δύναμη που θα αποκτούσαν οι εργαζόμενοι αν οργανωνόντουσαν στους χώρους εργασίας τους. Την περίοδο της δολοφονίας του ετοιμαζόταν να ιδρύσει ένα κίνημα ενάντια στην φτώχεια ενώ είχε αρχίσει να εμπλέκεται στην υποστήριξη εργατικών αγώνων. Για αυτούς τους λόγους είχε αρχίσει να εξελίσσεται σε μια μεγάλη απειλή για τον αμερικάνικο καπιταλισμό.
Λίγο πριν δολοφονηθεί είχε δηλώσει:
«Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ταξικά ζητήματα. Κάτι πηγαίνει στραβά με τον καπιταλισμό… Ίσως οι ΗΠΑ θα έπρεπε να προχωρήσουν προς την κατεύθυνση του δημοκρατικού σοσιαλισμού».
