Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί απομαγνητοφώνηση (με μικρές παρεμβάσεις) της τοποθέτησης του σ. Ανδρέα Παγιάτσου στην συζήτηση «Για την αριστερά που έχουμε ανάγκη σήμερα», στο διήμερο για την εμπειρία και τα διδάγματα από την περίοδο 2010-2015 για το σήμερα που οργανώθηκε στο Πάντειο, στις 21 και 22 Ιούνη, από τις οργανώσεις «Αναμέτρηση», ΑΠΟ, ΔΕΑ, «Μετάβαση» και «Ξεκίνημα».
Καλησπέρα συντρόφισσες και σύντροφοι.
Θέλω να ξεκινήσω συμφωνώντας με τις γενικές πολιτικές διαπιστώσεις και προοπτικές όπως τις ανάπτυξαν οι προηγούμενες συντρόφισσες και σύντροφοι και άλλοι ομιλητές στις προηγούμενες συζητήσεις.
Να πω μόνο ότι ζούμε σε μια εποχή την αν κάποιος/α επιχειρούσε να προβλέψει πριν μερικές δεκαετίες θα φαινόταν εκτός τόπου και χρόνου… Ζούμε στην εποχή της βαρβαρότητας, της «παράνοιας», της «τρέλας»… λαοί εξοντώνονται με τον πιο κυνικό τρόπο, όπως στην Παλαιστίνη… των πολέμων οι οποίοι διεξάγονται με τόση απίστευτη ευκολία όπως οι βόμβες που έριξαν οι ΗΠΑ στο Ίραν… το περιβάλλον καταστρέφεται με απερίγραπτη ανευθυνότητα από τη μεριά των ισχυρών… και πάει λέγοντας.
Κρίση της Αριστεράς
Ζούμε την εποχή της πιο μεγάλης κρίσης από τον Μεσοπόλεμο – αυτό είναι αναγνωρισμένο και από αναλυτές της άρχουσας τάξης. Στο οικονομικό επίπεδο αλλά και κοινωνικά και πολιτικά.
Όμως την ίδια στιγμή έχουμε την πιο μεγάλη κρίση της Αριστεράς. Όχι μόνο της Αριστεράς γενικά, της ρεφορμιστικής Αριστεράς των διαφόρων αποχρώσεων, αλλά και της αντικαπιταλιστικής (ή Μαρξιστικής) Αριστεράς. Πως ερμηνεύεται αυτό;
Γιατί, εμείς σαν Μαρξιστές περιμένουμε στην κρίση να κερδίσουμε μαζικά στρώματα με το μέρος μας, για να φέρουμε σε πέρας τις μεγάλες ανατροπές, ρήξεις και επαναστάσεις, που πρεσβεύουμε.
Και συμβαίνει αυτή η κρίση της Αριστεράς σε μια εποχή που τα κινήματα διεθνώς κάθε άλλο παρά μας αδικούν. Δεν είναι μόνο το 2010-15 και η Νότια Ευρώπη, γεγονότα που ζήσαμε τόσο έντονα, δεν είναι μόνο η Αραβική Άνοιξη του 2011 που έχει ήδη αναφερθεί… το 2019 ήταν η χρονιά με τις πιο μεγάλες εκρήξεις διεθνώς μεταπολεμικά. Φαίνεται ότι οι αριθμοί ξεπέρασαν αυτούς του 1968 σε παγκόσμιο επίπεδο – με μεγάλες κοινωνικές εκρήξεις και με επαναστατικά γεγονότα σε πάρα πολλές χώρες.
Κι όμως η Αριστερά είναι σε κρίση. Γιατί;
Υπάρχει μια βασική εξήγηση: Αδυνατεί αν ανταποκριθεί στα καθήκοντα τα οποία προκύπτουν. Αδυνατεί η ρεφορμιστική Αριστερά για λόγους που όλοι ξέρουμε, γιατί είναι ρεφορμιστική και επομένως ενσωματώνεται, αλλά και η αντικαπιταλιστική ή επαναστατική Αριστερά δεν μπορεί να πιάσει τα θέματα, να αξιοποιήσει τις δυνατότητες, να δώσει προοπτική. Αυτή είναι η μόνη γενική ερμηνεία η οποία υπάρχει.
Εμείς, εδώ, σ’ αυτό το χώρο, προσπαθούμε στηριγμένοι στα μαθήματα της προηγούμενης περιόδου να βγάλουμε συμπεράσματα για να προχωρήσουμε σ’ αυτό το τολμηρό βήμα, των 5 ή των 6 ή των περισσότερων οργανώσεων, για να καλύψουμε στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό το κενό που υπάρχει στον χώρο της Αριστεράς.
Δυο ιστορικές ήττες
Αλλά χρειάζεται να έχουμε υπόψη και δυο σημαντικά γεγονότα, ιστορικής σημασίας, σταθμούς, στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Που επηρεάζουν, αποτελούν το υπόβαθρο των συνθηκών στις οποίες παρεμβαίνουμε σήμερα, κι ενισχύουν την αδυναμία μας να προχωρήσουμε.
Έχουμε υποστεί δυο σημαντικές ιστορικής σημασίας ήττες. Η πρώτη ήταν η καπιταλιστική παλινόρθωση στο Ανατολικό Μπλοκ που προκάλεσε μια τεράστια σύγχυση διεθνώς για το τι σημαίνει «Αριστερά» τι σημαίνει «Μαρξισμός», «Σοσιαλισμός», «Κομμουνισμός»… έφερε μια πολύ σκληρή δεκαετία, τη δεκαετία του 1990.
Και ενώ το κίνημα στη δεκαετία του 2000 μπήκε στη διαδικασία της ανάκαμψης και της αντεπίθεσης με αισιόδοξη προοπτική και ψηλές ελπίδες, είχαμε την κρίση του 2010 η οποία ήταν, με βάση τα στοιχεία των αστών οικονομολόγων κι όχι απλά τα δικά μας, η πιο μεγάλη κρίση από το 1929.
Αναπτύχθηκαν πολύ σημαντικά κινήματα μετά την κρίση του 2010 – αλλά ηττήθηκαν. Ηττήθηκαν στο συνδικαλιστικό επίπεδο –έχουμε πολύ καθαρή γνώση στην Ελλάδα του τι έγινε– ηττήθηκαν και στο πολιτικό επίπεδο.
Ο κόσμος μέσα από την συνδικαλιστική ήττα στράφηκε στο πολιτικό. Όπως στην Ελλάδα στράφηκε στον ΣΥΡΙΖΑ, το ίδιο έκανε και σε πολλά παρόμοια σχήματα διεθνώς. Αλλά προδόθηκε. Η πολιτική ήττα, με μια έννοια, είναι πιο σοβαρή από την συνδικαλιστική ήττα.
Είχαμε και τις Αραβικές επαναστάσεις… είδαμε που κατέληξαν.
Πληρώσαμε το κόστος απ’ αυτές τις ήττες, και πληρώνουμε ακόμη.
Και ξέρουμε, είμαστε σίγουροι ότι το κίνημα θα ανακάμψει, γιατί αυτό διδάσκει η ιστορία καθώς και η λογική, αλλά δεν μπορούμε να προβλέψουμε τον χρόνο – κι έχουμε επίσης την γνώση ότι οι ήττες βαραίνουν, καθυστερούν αυτή την ανάκαμψη.
Αριστερά, χωρίς όραμα
Η κρίση της Αριστεράς είναι μεγάλη. Το «όραμα» έχει φύγει από το πεδίο.
Παλιά, πριν την κατάρρευση του Σταλινισμού, δεν υπήρχε αριστερό σχήμα, ακόμα και το πιο χλιαρό Σοσιαλδημοκρατικό-ρεφορμιστικό, το οποίο να μην μιλά για το όραμα του σοσιαλισμού – με κάποιο τρόπο τέλος πάντων. Πολύ περισσότερο βέβαια η αντικαπιταλιστική και επαναστατική Αριστερά. Σήμερα δεν υπάρχει η αναφορά. Το όραμα έχει φύγει από τον ορίζοντα. Πρέπει να το επαναφέρουμε. Είναι από τα βασικά μας καθήκοντα.
Το δεύτερο τεράστιο πρόβλημα που αναφέρθηκε στις προηγούμενες τρεις συζητήσεις, είναι ότι δεν υπάρχει καμία συνεργασία ανάμεσα στις δυνάμεις της Αριστεράς που θα έπρεπε να συνεργάζονται: δεν υπάρχει η αντίληψη του Ενιαίου Μετώπου, όπως έχει ήδη ειπωθεί.
Το θέμα των συνεργασιών – το Ενιαίο Μέτωπο
Το θέμα της κοινής δράσης, της ενότητας στη δράση, που είναι η βάση του Ενιαίου Μετώπου, ήταν πάντα κρίσιμης σημασίας. Δεν είναι μόνο στη δική μας εποχή που η ανάγκη της κοινής δράσης είναι κραυγαλέα: «Χρειάζεται συνεργασία, επιτέλους σοβαρευτείτε…», αυτό λέει ο κόσμος, στην Ελλάδα κι όπου κοιτάξεις διεθνώς, «…σοβαρευτείτε, συνεργαστείτε».
Πάντα, όμως, ήταν έτσι. Τα κείμενα της Κομμουνιστικής Διεθνούς, τα συνέδρια της στα οποία αναφέρθηκαν ήδη αρκετοί ομιλητές, εξηγούν ότι μέσα στα λαϊκά εργατικά στρώματα υπάρχει μια τεράστια ανάγκη, μια δίψα, για να υπάρξει αυτή η συνεργασία ανάμεσα στις πολιτικές και άλλες οργανώσεις του εργατικού κινήματος – σε όλα τα επίπεδα. Και πολιτικά, πχ στην προοπτική κυβερνήσεων της Αριστεράς, αλλά και για το μεροκάματο, για το 8ωρο, για την Υγεία και την Παιδεία, τα «απλά» καθημερινά μικρά και μεγάλα ζητήματα, τα οποία όλοι ξέρουμε.
Οι Μπολσεβίκοι ονομάζανε αυτό που λέμε Ενιαίο Μέτωπο με τις εξής λέξεις: Τακτική του Ενιαίου Εργατικού Μετώπου. Θέλω να τονίσω την πρώτη και την τρίτη λέξη.
Με άλλα λόγια, το ενιαίο μέτωπο (ΕΜ) είναι κατά βάση τακτική. Που αφορά τα εργατικά στρώματα και τις εργατικές οργανώσεις μόνο. Καμία σχέση δεν έχει δηλαδή με οργανώσεις, σχήματα ή φορείς που έχουν σχέση με την άρχουσα τάξη.
Υπάρχει μία συνθήκη στην οποία το ενιαίο μέτωπο αποτελεί στρατηγική. Αυτή είναι η δημιουργία σοβιέτ, το όργανο εξουσίας των εργατικών-λαϊκών στρωμάτων, που αποτελεί την ανώτατη μορφή του ΕΜ. Τα «σοβιέτ» μπορούν να φέρουν κάποιο άλλο όνομα, δεν μένουμε στο τυπικό – «εργατικά» ή «λαϊκά συμβούλια», «συντονιστικές επιτροπές αγώνα» κοκ – η ουσία είναι ότι αποτελούν όργανα εξουσίας των εργατικών-λαϊκών στρωμάτων. Σ΄ αυτή την περίπτωση το ΕΜ δεν είναι τακτική, γίνεται στρατηγική. Δυστυχώς βέβαια είμαστε ακόμα πολύ μακριά απ’ αυτή την προοπτική.
Να αναφέρουμε επίσης ότι μια κυβέρνηση της Αριστεράς, που κάτω από κάποιες περιστάσεις προκύπτει μέσα από τις συνθήκες και την ταξική πάλη, δεν αποτελεί κάποιου είδους στρατηγικό στόχο των Μαρξιστών. Είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα στην οποία, αν και όταν αυτή προκύψει, η ανατρεπτική Αριστερά πρέπει να προσαρμόσει τις τακτικές της επιλογές. Στρατηγικός στόχος είναι η εργατική εξουσία και τα σοβιέτ (ή τα εργατικά και λαϊκά συμβούλια – τα λαϊκά όργανα εξουσίας).
Μπορούμε;
Το κενό είναι τεράστιο – το ξέρουμε όλοι, το λέμε όλοι. Και πρέπει να δούμε πώς θα το καλύψουμε. Το ερώτημα που κατ’ αρχήν μπαίνει στο μυαλό όλων είναι: Μπορούμε;
Θα φέρω ένα παράδειγμα που δείχνει τις δυνατότητες. Υπάρχουν διάφορα παραδείγματα, υπάρχουν και διεθνή παραδείγματα, θέλω όμως να σταθώ σε ένα: στις τοπικές εκλογές του Οκτώβρη του 2023 όταν η αντικαπιταλιστική Αριστερά των διαφόρων αποχρώσεων, όλοι όσοι είμαστε εδώ μέσα αλλά και πολλοί άλλοι εκτός, αναγκάστηκαν να συνεργαστούν λόγω του νόμου της κυβέρνησης της ΝΔ που έθετε σαν ελάχιστο όριο για την εκλογή συμβούλου το 3%.
Και ποιο ήταν το αποτέλεσμα;
Πάνω από 6% στην Αθήνα, σχεδόν 6% στη Θεσσαλονίκη, 9% στις Συκιές στη Θεσσαλονίκη… απ’ τους 15 δήμους στους οποίους κατέβηκαν τα ενωτικά σχήματα της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς, νομίζω πως το χαμηλότερο που πήραν ήταν 4,5%.
Αυτό το αποτέλεσμα είναι ιστορικό, σηματοδοτεί μια καμπή. Αντί όμως να χτίσει η Αν. Αριστερά πάνω σ’ αυτό, αντί να πει «να τα αποτελέσματα, στην πράξη» συνεχίζει –το μεγαλύτερο κομμάτι της– να ζει στον κόσμο της. Πολλά απ’ αυτά τα σχήματα της τότε συνεργασίας είναι σήμερα σε κατάσταση κρίσης.
Εμείς, όμως, οφείλουμε να πάρουμε αυτό το θετικό, να το αναδείξουμε, να το αξιοποιήσουμε και να χτίσουμε πάνω σ’ αυτό. Η πρωτοβουλία μας λοιπόν έχει θέσει αυτό τον στόχο: πρέπει να υπάρξει κάτι που να είναι ορατό για να χτίσουμε πάνω σ’ αυτό.
Στη συνέχεια θα προσπαθήσω να αναφερθώ σε κάποιους από τους βασικούς όρους που θεωρούμε απαραίτητους για την επιτυχία αυτού του στόχου.
1. Η φυσιογνωμία και το πρόγραμμα
Αν θέλουμε να πετύχουμε τους στόχους στους οποίους αναφερόμαστε, για μια άλλη μαζική Αριστερά που να μπορεί να φέρει σε πέρας τη ρήξη και να μεταμορφώσει την κοινωνία –κάτι που αποτελεί προφανώς μια επαναστατική αλλαγή, αυτό δεν γίνεται με κοινοβουλευτικές διαδικασίες, απλά, όμορφα και ειρηνικά– τότε κατά τη γνώμη μας χρειάζεται κατ’ αρχήν ξεκαθάρισμα της φυσιογνωμίας και του προγράμματος.
Χρειάζεται καθαρά αντικαπιταλιστική φυσιογνωμία, χωρίς μασημένα λόγια, χωρίς θολά σχήματα.
Μαζί μ’ αυτό, χρειάζεται Μεταβατικό Πρόγραμμα. Που σημαίνει πρόγραμμα το οποίο συνδέει τα πάρα πολλά μικρά και μεγάλα καθημερινά προβλήματα –από το μεροκάματο μέχρι το τοπικό πάρκο μέχρι την Παιδεία μέχρι την Υγεία, μέχρι τον πόλεμο, ακόμα και τα εθνικά θέματα– με τον στόχο της συστημικής Ανατροπής.
Τα βασικά στοιχεία, με την έννοια των κεντρικών αξόνων του Μεταβατικού Προγράμματος, έχουν ήδη αναφερθεί από κάποιους/ες ομιλητές/ριες. Είναι σημεία όπως:
- Η εθνικοποίηση του τραπεζικού συστήματος και των στρατηγικών τομέων της οικονομίας
- Ο εργατικός και κοινωνικός έλεγχος και διαχείριση – στην ουσία οι θεσμοί της εργατικής-λαϊκής εξουσίας
- Ο έλεγχος της κίνησης κεφαλαίων (capital controls) και του εξωτερικού εμπορίου
- Το να είμαστε έτοιμοι για σύγκρουση με την ΕΕ και για έξοδο από το €.
- Και βέβαια ο διεθνισμός, η πάλη με τους εργαζόμενους στην ΕΕ και διεθνώς, για μια άλλη Ευρώπη και ένα άλλο κόσμο – γιατί κανείς δεν μπορεί μόνος του.
2. Κινηματικός Χαρακτήρας και Ενιαίο Μέτωπο
Πρέπει να είμαστε κινηματικοί σε όλα τα επίπεδα – εργατικό, νεολαιίστικο, αντιφασιστικό, ενάντια στο σεξισμό, στο ρατσισμό, για το περιβάλλον, σε κεντρικά και τοπικά κινήματα, κοκ. Μέσα στα κινήματα, και μπροστά στα κινήματα, παίρνοντας κινηματικές πρωτοβουλίες όπου μπορούμε, και κάνοντας προτάσεις και στο επίπεδο των αιτημάτων και για το πώς μπορούν να πετύχουν/νικήσουν.
Δεν μπορεί να είναι πραγματικά κινηματική η πρωτοβουλία μας αν δεν είναι συνδυασμένη με το Ενιαίο Μέτωπο, όπως αναπτύχθηκε ήδη.
Πέρα από τις αναφορές στους κλασικούς και τα παραδείγματα από την Κομμουνιστική Διεθνή, η εμπειρία του ΚΚΕ το 2012 που κατέρρευσε όταν αρνήθηκε την πρόταση για αριστερή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ· η εμπειρία της ΑΝΤΑΡΣΥΑ που βρίσκεται σε κρίση κύρια επειδή μεταφράζει το ΕΜ σε συνεργασία ανάμεσα σε ομοϊδεάτες επαναστάτες· και τέλος η εμπειρία των τοπικών εκλογών του 2023 που ήδη ανάφερα, δείχνουν πως η τακτική του ΕΜ είναι απόλυτος όρος για μπορέσουμε να φέρουμε σε πέρας τους στόχους μας.
3. Δημοκρατία – στην Αριστερά και στα κινήματα
Το θέμα της εσωτερικής δημοκρατίας της Αριστεράς αποτελεί μια πονεμένη ιστορία.
Η Αριστερά έχει υποφέρει και συνεχίζει να υποφέρει από κάκιστες παραδόσεις σ’ αυτό το επίπεδο – και δεν αναφέρομαι μόνο σ’ αυτούς που λύνουν τις διαφορές τους με το ξύλο!
Στο εσωτερικό της Αριστεράς που θέλουμε να χτίσουμε, απαιτείται ελευθερία σε κάθε συνιστώσα να μεταφέρει τις δικές της απόψεις, πέρα από τις κοινές, στην κοινωνία και τα κινήματα, απαιτείται ισοτιμία των οργανώσεων και συναίνεση για κοινές αποφάσεις.
Η συνέλευση είναι κορυφαίος θεσμός στο σχήμα που προσπαθούμε να δημιουργήσουμε. Δεν λύνει όμως από μόνη της το πρόβλημα στο οποίο αναφερόμαστε, δεν αποτελεί από μόνη της εγγύηση δημοκρατίας.
Την ίδια στιγμή απαιτείται σεβασμός στη δημοκρατία των κινημάτων.
Γενικά απαιτείται δημοκρατική συζήτηση, χωρίς καπελώματα, χωρίς κόλπα, χωρίς πρόκληση διαλυτικών κρίσεων όταν σε κάποιους δεν αρέσουν οι αποφάσεις των συνελεύσεων, σεβασμός οργανώσεων και ατόμων, συντροφικότητα στη συζήτηση.
4. Ομοσπονδιακό ή Συνελευσιακό Σχήμα;
Κατά τη γνώμη μας οι δύο όροι δεν αποκλείουν ο ένας τον άλλο. Το σχήμα πρέπει να είναι συνελευσιακό για να συσπειρώνει κόσμο ο οποίος είτε σαν άτομα είτε σαν οργανωμένες συλλογικότητες να έχουν τη δυνατότητα να εκφέρουν άποψη και να συν-αποφασίζουν.
Αλλά πρέπει να είναι και ομοσπονδιακό. Με την έννοια ότι δεν μπορούμε να απαιτήσουμε από καμία οργάνωση αυτοδιάλυση, στο όνομα του ενιαίου σχήματος.
5. Ανεξαρτησία των συνιστωσών
Νομίζω προκύπτει ξεκάθαρα από τα προηγούμενα
6. Ανοικτό στην Κοινωνία – δηλαδή σε «ανένταχτο» κόσμο
Αυτό πρέπει να αποτελέσει για μας μια πάρα πολύ συνειδητή προσπάθεια γιατί εκεί θα κριθεί η επιτυχία ή όχι του εγχειρήματος. Πέρα από τις δυνάμεις των 5 οργανώσεων που είμαστε εδώ, ή των 6 ή 7 που μπορεί να προκύψουν στο σύντομο μέλλον, πρέπει να μπορέσουμε να ανοιχτούμε σε πλατιά στρώματα, που δεν ανήκουν σε κάποια οργανωμένη συλλογικότητα, δηλαδή σε «ανένταχτο κόσμο» – όπως μπήκε στον ΣΥΡΙΖΑ σε κάποια φάση και όπως έγινε και με την ΑΝΤΑΡΣΥΑ στη δυναμική της φάση.
Σ’ αυτό το ζήτημα είναι που σε μεγάλο βαθμό θα κριθεί η επιτυχία μας.
Μπορούμε να το κάνουμε αυτό, έχουμε τα πολιτικά εργαλεία και όπλα για να το πετύχουμε. Αλλά πρέπει να το κάνουμε έχοντας υπόψη ότι στους ανένταχτους που θα μπουν στα σχήματά μας πρέπει να δώσουμε λόγο, δικαίωμα στις αποφάσεις και εκπροσώπηση στα συντονιστικά μας όργανα.
Τελειώνοντας
Νέα μεγάλα κινήματα είναι αναπόφευκτο να υπάρξουν, πολιτικά σχήματα που θα αντανακλούν αυτά τα κινήματα είναι επίσης αναπόφευκτο να προκύψουν.
Όποια οργάνωση, όμως, όποιο σχήμα προκύψει, που δεν έχει μια καθαρή αντικαπιταλιστική φυσιογνωμία και πολιτική, θα ενσωματωθεί, θα εκφυλιστεί.
Γι’ αυτό πρέπει να διαφυλάξουμε αυτό το οποίο ξεκινούμε. Μπορούμε να παίξουμε καταλυτικό ρόλο στις κοινωνικές και ευρύτερες πολιτικές διεργασίες, κάτω από κάποιες προϋποθέσεις, έχοντας συγκεκριμένο σχέδιο, έχοντας καθαρότητα στις βασικές επιδιώξεις και μεθόδους μας, με υπομονή –που είναι εντελώς απαραίτητη– αλλά και με αισιοδοξία.
