Βρισκόμαστε στον χειμώνα του 1943-1944. Ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος βαδίζει προς το τέλος του. Ο Κόκκινος Στρατός της ΕΣΣΔ προελαύνει προς τα δυτικά και οι ναζί οπισθοχωρούν. Σε όλο τον κόσμο τα επιτεύγματα του Κόκκινου Στρατού γεννούν κύματα θαυμασμού για την μεγαλειώδη αντίσταση στην προέλαση του στρατού των Ναζί. Σε αυτή τη συγκυρία γράφεται ένα έργο, που θα μείνει στην ιστορία ως ένα από τα εκατό πιο σπουδαία μυθιστορήματα του 20ου αιώνα.
Οι αλληγορικοί χαρακτήρες
Ο Τζορτζ Όργουελ γράφει την «Φάρμα των ζώων», θέλοντας να δείξει μέσω μιας εξαιρετικής αλληγορίας, την προδοσία της Ρωσικής Επανάστασης και την κυριαρχία του Σταλινισμού. Σχεδόν κάθε πράξη των ηρώων του βιβλίου είναι παραλληλισμός με πραγματικά γεγονότα, που οδήγησαν στην άνοδο του Σταλινισμού.
Ήρωες του βιβλίου είναι οι άνθρωποι (που παραπέμπουν στην αστική εξουσία) και τα ζώα της φάρμας (που παραπέμπουν στην εργατική τάξη), δυο εχθρικά στρατόπεδα, που το ένα επιβάλλει στο άλλο συνθήκες πείνας και εξαθλίωσης. Οι άνθρωποι κατέχουν τη φάρμα και βάζουν τα ζώα να δουλεύουν για αυτούς, κρατώντας τα προϊόντα της εργασίας των ζώων και δίνοντας τους ένα μικρό μέρος από αυτά.
Στο βιβλίο αναφέρεται:
«Ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα που καταναλώνει δίχως να παράγει. Δε δίνει γάλα, δε γεννάει αυγά, είναι υπερβολικά αδύναμος για να τραβάει το αλέτρι, δεν μπορεί να τρέξει αρκετά γρήγορα για να πιάσει λαγούς. Ωστόσο, είναι ο αφέντης όλων των ζώων. Τα βάζει για δουλεία, τους δίνει πίσω το ελάχιστο αντίτιμο ώστε να μη λιμοκτονήσουν και κρατάει τα υπόλοιπα για τον εαυτό του».
Ο κύριος Τζόουνς είναι ένας αλληγορικός χαρακτήρας για τον Τσάρο Νικόλαο Β’. Είναι ο ιδιοκτήτης της Φάρμας και τα ζώα επαναστατούν, μιας και δεν αντέχουν άλλο την καταπίεση, την πείνα και τις κακουχίες. Από την άλλη o κύριος Φρέντερικ, που ζει σε ένα γειτονικό αγρόκτημα, είναι ένας αλληγορικός χαρακτήρας για τον Αδόλφο Χίτλερ. Στην αρχή συμμαχεί με τη Φάρμα αλλά ύστερα της επιτίθεται.
Για τα ζώα, πολύ σημαντικό ρόλο παίζει ο Γέρο – Ταγματάρχης, ένα λευκό ηλικιωμένο γουρούνι που αποτελεί έμπνευση για την «Επανάσταση των Ζώων», ένας αλληγορικός συνδυασμός του Μαρξ και του Λένιν. Στη συνέχεια της ιστορίας το κεφάλι του θα τεθεί σε δημόσια θέα, όπως έγινε με το σώμα του Λένιν. Έπειτα υπάρχουν δύο βασικοί χαρακτήρες γουρουνιών. Από τη μια ο Ναπολέων, ο οποίος είναι ένα μεγάλο γουρούνι, το οποίο δεν έχει τίποτα το ιδιαίτερο ως ομιλητής αλλά έχει τη φήμη του σκληρού, που αποτελεί αλληγορική εικόνα του Στάλιν. Από την άλλη ο Χιονάτος (ή Χιονής/Χιονόμπαλος – αγγλ: Snowball), ο αρχικός ηγέτης της φάρμας μετά την «Επανάσταση των ζώων», αντίπαλος του Ναπολέοντα, που αποτελεί μια αλληγορική εικόνα του Λέων Τρότσκι. Από το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου ο Όργουελ δίνει πληροφορίες για τους χαρακτήρες και μας εισάγει στην ιστορία.
Η Προδομένη «Επανάσταση των Ζώων»…
Η ιστορία ξεκινά σε ένα περιβάλλον όπου τα ζώα της φάρμας ζούνε καταπιεσμένα από τον αφέντη Τζόουνς. Τα περισσότερα από αυτά ζούνε σε αυτή τη σκλαβιά με υποτακτικό τρόπο, χωρίς να θυμούνται καλύτερες μέρες. Ο Γέρο – Ταγματάρχης, ένα γουρούνι που είχε ζήσει πολλά χρόνια και φτάνει προς το τέλος της ζωής του, νιώθει πως πρέπει να ενεργήσει για να αλλάξει αυτή η κατάσταση. Παρουσιάζει στη συνέλευση των ζώων μια ιδέα για μια κοινωνία, όπου δεν θα είναι υποχείρια των ανθρώπων και θα απολαμβάνουν τα ίδια τους καρπούς των κόπων τους. Τους υπενθυμίζει και ένα επαναστατικό τραγούδι που είχε ξεχαστεί («Τα ζώα της Αγγλίας»). Τα γουρούνια, που είναι οι σοφοί της φάρμας, αναλαμβάνουν την ηγεσία της επανάστασης. Ο Τζόουνς χάνει τη εξουσία στη φάρμα και εκδιώκεται.
Η φάρμα μετονομάζεται σε «Φάρμα των Ζώων» και η σημαία της πια έχει «μια οπλή και ένα κέρατο». Αρχίζει να οργανώνεται η εξουσία των ζώων και μπαίνουν οι βασικοί κανόνες που οργανώνουν τη ζωή σε μια κατάσταση ισότητας, μακριά από τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι αρχίζουν να ανησυχούν, μιας και η «Φάρμα των Ζώων» εξαπλώνει το μήνυμα της επανάστασης και στις γειτονικές φάρμες. Οι άνθρωποι οργανώνονται και επιτίθενται στη φάρμα, αλλά τα ζώα καταφέρνουν να νικήσουν στη «Μάχη του Στάβλου» με ηγέτη τον Χιονάτο.
Ο Χιονάτος είναι συνολικά η ηγετική μορφή της επανάστασης και ο Ναπολέων αρχίζει να εποφθαλμιά την εξουσία. Αναλαμβάνει υπεύθυνος για το γάλα και από εκείνη τη στιγμή ξεκινά να φαίνεται ο ρόλος του στην ιστορία. Η διαμάχη ξεσπά σε σχέση με το χτίσιμο ενός ανεμόμυλου και ο Χιονάτος με τον Ναπολέοντα είναι πλέον ανοιχτά σε ρήξη. Ο Ναπολέων καταφέρνει να ανατρέψει την κυβέρνηση της φάρμας με τη συμμαχία των αιμοβόρων σκυλιών εγκαθιδρύει τη δική του εξουσία και διώχνει από την φάρμα τον Χιονάτο. Τα γουρούνια που αναλαμβάνουν την εξουσία αρχίζουν να περπατούν στα δυο πόδια, ανθρωποποιούνται, αυτοί που είναι κομμάτι της γραφειοκρατίας της εξουσίας σιγά σιγά αποκτούν περισσότερα προνόμια και ο βασικός κανόνας του «Όλα τα ζώα είναι ίσα», αλλάζει σε «Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα».
Οι εβδομαδιαίες συνελεύσεις παύουν να έχουν αποφασιστικό χαρακτήρα και τα ζώα πλέον λαμβάνουν μόνο εντολές από την ηγετική ομάδα. Με την κατάρρευση του ανεμόμυλου που τελικά κατασκευάστηκε, ξεσπά τεράστια πείνα και τα ζώα κινδυνεύουν από ασιτία. Η ηγετική ομάδα με τον Ναπολέοντα ξεκινάει διαπραγματεύσεις με τις γειτονικές φάρμες για εμπορικές συμφωνίες, παρά το γεγονός ότι οι υπόλοιποι αφέντες είναι σκληροί απέναντι στα ζώα. Ο κύριος Φρέντερικ, αν και αρχικά είναι σε συμμαχία με τη Φάρμα των Ζώων, τελικά επιτίθεται. Ωστόσο τα ζώα θριαμβεύουν και πάλι, με πολλές θυσίες.
Ένα πολύ θλιβερό σημείο στην πλοκή αποτελεί ο θάνατος του Μπόξερ, ενός αλόγου, που είναι πολύ αφοσιωμένο και δουλεύει πολύ σκληρά για το καλό της φάρμας. Ο Μπόξερ είναι αυτός που θα αναλάβει την πιο επίπονη σωματική εργασία και αποτελεί τον χαρακτήρα εκείνο που πιστεύει πως με τη σκληρή δουλειά μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση των προβλημάτων των ζώων. Τελικά τραυματίζεται στην οπλή, και παρά το γεγονός ότι ο Ναπολέων ισχυρίζεται πως θα κάνει τα πάντα για να βοηθήσει τον Μπόξερ και ότι θα τον στείλει σε κτηνίατρο, τελικά ο κτηνίατρος αποδεικνύεται σφαγέας αλόγων.
Η Προδομένη Επανάσταση των Ανθρώπων
Αν και παραμύθι, η «Φάρμα των Ζώων» αποτελεί μια κριτική στις τακτικές της σταλινικής γραφειοκρατίας και στον τρόπο που παραχάραξε την επανάσταση των Μπολσεβίκων. Κάθε σκηνή του κειμένου αποτελεί ένα πραγματικό γεγονός της ιστορίας της ΕΣΣΔ. Για παράδειγμα η «Μάχη του Στάβλου» αποτελεί στην πραγματικότητα αλληγορία της «Εκστρατείας της Ουκρανίας/Κριμαίας» όπου 19 καπιταλιστικά κράτη συνασπίστηκαν για να συντρίψουν την νεαρή Σοβιετική Ρωσία (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, με απόφαση Ελ. Βενιζέλου). Ωστόσο ο Κόκκινος Στρατός με επικεφαλής τον Λ. Τρότσκι θα καταφέρει να συντρίψει τις συμμαχικές δυνάμεις.
Ο Μπόξερ, αποτελεί αλληγορία για τους λαούς της ΕΣΣΔ, όπου σε πολλές περιπτώσεις με σκληρή δουλειά και με αυταπάρνηση κατάφεραν να βοηθήσουν την ανάπτυξη του εργατικού κράτους, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις γνώρισαν την προδοσία και τη «σφαγή», όπως με τις σταλινικές εκκαθαρίσεις της δεκαετίας του 1930.
Ο Λ. Τρότσκι, ήδη από τις αρχές τις δεκαετίας του 1920, μαζί με τον Λένιν, είχε προειδοποιήσει για τον κίνδυνο της γραφειοκρατικοποίησης της σοβιετικής κοινωνίας. Μετά τον θάνατο του Λένιν, ο Τρότσκι με την Αριστερή Αντιπολίτευση έδωσαν μάχες για να καταδείξουν το γεγονός της ανάπτυξης της γραφειοκρατίας μέσα στο κόμμα των Μπολσεβίκων και στον κρατικό μηχανισμό. Στο πρόσωπο του Στάλιν η γραφειοκρατία βρήκε τον κατάλληλο εκφραστή των συμφερόντων της. Αν και ο Όργουελ καταλήγει στην κριτική του να παρομοιάζει το καθεστώς της ΕΣΣΔ με τις καπιταλιστικές χώρες της Δύσης, ο Τρότσκι είχε επισημάνει πως τα θεμέλια του εργατικού κράτους με τη σχεδιασμένη οικονομία αποτελούν κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτά.
Η σπουδαιότητα του βιβλίου
Ο Όργουελ έζησε μέσα από τις γραμμές της ταξιαρχίας «Λένιν» του POUM τις μάχες του ισπανικού εμφυλίου. Με το βιβλίο του «Πεθαίνοντας στην Καταλονία» εξιστορεί την προσωπική του εμπειρία και τον προδοτικό ρόλο της ηγεσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας. Με το βιβλίο του «Φάρμα των Ζώων» προσπαθεί να αναδείξει τον εκφυλισμό της Επανάστασης του Οκτώβρη του 1917. Μπορεί να μην έφτασε στη θεωρητική ανάλυση του τι οδήγησε σε αυτό το γεγονός, ωστόσο είχε σημαντική προσφορά σαν αγωνιστής και συγγραφέας. Με αυτό το βιβλίο ο Όργουελ προσπαθεί να συγκεράσει τον πολιτικό με τον καλλιτεχνικό σκοπό σε ένα σύνολο. Αυτό το γεγονός βάζει επάξια τη «Φάρμα των Ζώων» στη λίστα, με τα σημαντικότερα λογοτεχνικά βιβλία, μαζί με το «1984» και το «Πεθαίνοντας στην Καταλονία».
